MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov 10 Mü əllim
Misir S əfərov 10 Mü əllim: Bəs birləşmənin ikinci tərəfi hansı şəkilçi il ə düzəlib? Şagird: Birləşmənin ikinci tərəfi mənsubiyyət şəkilçisi ilə düzəlib. Mü əllim: İndi kim üçüncü növ təyini söz birlə- m əsinin necə düzəldiyini söyləyər? Şagirdlərdən bir neçəsi tərifi başa düşdükləri kimi söyl ədikdən sonra özüm tərifi olduğu kimi deyir və bunu uşaqların bir-ikisindən də soruşuram. Sonra yenə də sinfə müraci ət edərək üçüncü növ təyini söz birləşməsinin tərəf- l ərinin hansı nitq hissələrindən düzəldiyini soruşuram. Bel əliklə, şagirdlər yeni dərsin tərifini və xüsusiyyətlərini özl əri deyirlər. Qrammatik t ərifin öyrənilməsində müqayisədən də istifad ə edirəm. Tutaq ki, isim və sifətin fərqini aydın- laşdırmaq lazımdır. Bunun üçün hər iki nitq hissəsinin t ərif və xüsusiyyətlərini şagirdlərdən soruşuram. Sonra uşaqlar həmin nitq hissəslərini müqayisə edirlər. Aydın olur ki, isim əşyanın adını, sifət isə əşyanın əlamətini bildirir. İsim kim?, nə?, hara?, sifət isə necə?, nə cür?, hansı? suallarından birinə cavab verir. İsimlər mübtəda, sif ətlər təyin vəzifəsində işlənir və s. Bu müqayis ənin köməyi ilə şagirdlər həm isim və sif ətin təriflərini şüurlu surətdə mənimsəyir, həm də həmin nitq hiss ələrini bir-birindən asanlıqla ayırırlar. Lakin etiraf etm ək lazımdır ki, bəzi şagirdlər tərif və qaydaları dərk etm ək əvəzinə şüursuz olaraq əzbərləyir, tərifdə söylə- nil ən xüsusiyyətləri işdə tətbiq etməyi bacarmırlar. Deyil ənlərdən aydın olur ki, qrammatik tərif və qaydanı şüurlu surətdə mənimsəməyin əhəmiyyəti bun- dadır ki, şagird bir dil hadisəsini digərindən ayırmaqla Az ərbaycan dili məsələləri 11 onu başqalarından fərqləndirir, qrammatik məfhumların, qarışıq mühakimələrin dolaşıq salınmasının qarşısını alır, t əfəkkürün aydınlığını təmin edir. 1974 Misir S əfərov 12 TƏBLİĞATÇININ NİTQİ Xalqımızın mədəni səviyyəsi durmadan yüksəlir, t əfəkkürü getdikcə genişlənir. Bununla həmahəng dil və sür ətlə inkişaf edir. Böyük siyasi kampaniyalar, tarixi nailiyy ətlər dövründə xalq arasında canlı sözə tələbat xüsusil ə artır. Hər bir ideoloji cəbhə döyüşçüsü “inandırıcı t əbliğat işi” (L.İ.Brejnev) aparmaq üçün başqa amillərlə yanaşı, şifahi nitqini də düzgün qurmalı, dil materialından yerli-yerind ə istifadə etməyi bacarmalıdır. Hər bir təbli- ğatçı məşğələyə hazırlaşarkən özünə tələbkarlıqla yanaş- malı, böyük rus yazıçısı A.P.Çexovun dediyi kimi, bilmə- lidir ki, “ziyalı adam üçün yaxşı oxuyub yazmağı bacar- mamaq n ə dərəcədə layiqsiz, yaramaz bir işdirsə, səliqəsiz v ə pis danışmaq da bir o qədər nöqsandır”. Bu bir h əqiqətdir ki, hər bir təbliğatçıya nüfuz qazandıran amillərdən biri, bəlkə də, birincisi onun dil materialından necə istifadə etməsidir. Təbliğatçı qüdrətli söz silahına nə qədər yaxşı yiyələnsə, dinləyicilərlə daha tez ünsiyy ətə qoşular və partiyanın ona etibar etdiyi ictimai v əzifəni bir o qədər müvəffəqiyyətlə yerinə yetir- miş olar. Bütün bunları nəzərə alaraq partiya fəallarına köm ək məqsədilə şifahi nitq mədəniyyətinə, xüsusilə t əbliğatçının dilinə aid tələbləri, qısaca da olsa, aydın- laşdırmağı lazım bilirik. Respublikamızda marksizm-leninizm təhsili sistemin- d ə minlərlə təbliğatçı çalışır. Onlar dinləyicilərə partiya və Az ərbaycan dili məsələləri 13 hökum ətimizin siyasətini izah edir, öyrədir, müdavimləri daha yaxşı, daha məhsuldar işləməyə ruhlandırırlar. Bu, sevindirici haldır. Qeyd etm ək lazımdır ki, təbliğatçıların hamısı məşğə- l ələri yüksək səviyyədə təşkil edə bilmir, çətinlik çəkir. Ona gör ə passiv keçən məşğələlərdə müdavimlər tez-tez saata baxır, əsnəyir, təbliğatçını dinləmək əvəzinə yol- daşları ilə söhbət edirlər. Məşğələ zamanı yaranan bu v əziyyət nə ilə əlaqədardır? Niyə qabaqcıl təbliğatçıların nitqin ə maraqla qulaq asır, vaxtın belə necə keçdiyini bilmirik, b əzilərinin çıxışlarına isə candərdi, necə deyərlər, n əzakət xatirinə qulaq asır, çox vaxt təbliğatçının nə haqda danışdığını belə unuduruq? Bütün bunlar, h ər şeydən əvvəl, ondan irəli gəlir ki, t əbliğatçıların hamısı auditoriya qarşısında çıxış etmək bacarığına eyni dərəcədə malik deyil. Dinləyiciləri maraq- landırmaq, onların diqqətini cəlb etmək və lazımi istiqa- m ətə yönəltmək üçün nitq mədəniyyətinə yiyələnmək, natiqlik m əharətini daim təkmilləşdirmək tələb olunur. M əlumdur ki, siyasi və iqtisadi təhsil sistemlərində çalışan təbliğatçılar üç mərhələdə - ibtidai, orta və ali mər- h ələdə məşğələ aparırlar. Ona görə də təbliğatçı auditoriya da bu m ərhələlərin hər birinin xarakterinə uyğun danışmalı, dinləyicilərin həm bilik dairəsini, həm də dünyagörüşünü mütləq nəzərə almalıdır. Elə danışmaq lazımdır ki, fikir dinləyicilərə tamamilə aydın olsun. Tutaq ki, t əbliğatçı ibtidai və ya orta mərhələdə dinləyicilərlə m əşğələ keçir. Əgər o, öz nitqində məsələn, “ danışıq” (ümumi c əbhədən ayrılaraq danışıq aparmaq), “eqoist” (xudbin, özünü sev ən), “maoizm” (antikommunizmin ən mürt əce cərə-yanı), “şovinizm” (hakim millətin millətçilik siyas əti) kimi sözlər işlədirsə, bu ifadələrin mənasını Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|