MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 14 mütl əq dinləyicilərə aydınlaşdırmalıdır. Lakin bu və buna oxşar sözlərin mənalarını ali mərhələ dinləyiciləri üşün aydınlaşdırmağa ehtiyac yoxdur. Çünki onlar bu sözlərin m ənasını bilirlər. Bu deyil ənlərdən aydın olur ki, təbliğatçı olmaq, bu v əzifəni layiqincə yerinə yetirmək, sovet adamlarını siyasi c əhətdən maarifləndirmək olduqca çətin, lakin şərəfli ictimai v əzifədir. İdeoloji iş fəalının dilini səlis, ifadəli, fikrini başa- düşülən edən amillərdən biri də danışılan məsələnin mahiyy ətinin ona aydın olmasıdır. Belə ki, əgər təbliğatçı şərh etdiyi məsələnin mahiyyətini dəqiqliklə öyrən- m əyibsə, o, fikrini izah etməkdə çətinlik çəkəcək, dinlə- yicil ərin diqqətini cəlb edə bilməyəcəkdir. Təbliğatçı haqqında danışdığı məsələni nə qədər dərindən öyrənsə, onun nitqi bir o q ədər düzgün və sərrast olacaqdır. T əbliğatçının nitqində konkret məqsəd olmalı və mövzular plan əsasında aydınlaşdırılmalı, əsas məsələyə daha çox diqq ət yetirilməlidir. Məsələn, təbliğatçı iqtisadi t əhsil sisteminsə “Kənd təsərrüfatında istehsalın səmərə- liliyini v ə işin keyfiyyətini yüksəltməyin qabaqcıl təcrü- b əsi” kursunda “Qabaqcıl təcrübə və kənd təsərrüfatı istehsalının səmərəliliyi” mövzusunda məşğələ keçir. O, bu sah ədə qazanılmış nailiyyətlərdən həvəslə danışır, “ağ q ızıl” ustalarının əməyini əyani təşviqat vasitələri ilə nümayiş etdirir. Məlumdur ki, bu zaman nitqin əsasını kolxozçuların pambıq toplanışında əldə etdikləri qələbənin mahiyy əti təşkil edir. Təbliğatçı kənd təsərrüfatında isteh- salın səmərəliliyinin artırılmasında qabaqcıl təcrübənin öyr ənilib həyata keçirilməsinin mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini respublikanın, rayonun, kolxozun, briqadanın, Az ərbaycan dili məsələləri 15 manqanın timsalında aydınlaşdırır. Bu mühüm məsələni dinl əyicilər tam qavradıqdan sonra, o, dövlətə barama satışında, heyvandarlıq məhsullarının təhvilində və s. qazanılmış nailiyyətləri pambıq yığımındakı qələbə ilə əlaqələndirməyi bacarmalıdır. Aydındır ki, məşğələdə nitqin əsas müddəası mütləq ön planda durmalıdır. Əks t əqdirdə konkretlik pozular, dinləyicilər mövzunu dərindən d ərk etməz, məsələnin mahiyyətini düzgün başa düşə bilm əzlər. T əbliğatçının nitqinin planlı olması mövzunun ardıcıl və düzgün izah edilməsini şərtləndirir. Plan təbli- ğatçıda öz fikrini məntiqi bir ardıcıllıqla ifadə etmək v ərdişi yaradır. Onu da qeyd edək ki, plan konspekt xarakteri daşımamalı, qısa, aydın və konkret olmalıdır. Burada ayrı-ayrı maddələr, faktlar, misallar, tarixlər, sitatlar v ə sair qeyd olunur. Bu, bir həqiqətdir ki, hətta bəzi t əcrübəli təbliğatçılar da məşğələlərə necə başlayıb necə qurtaracaqlarını müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər. Nitqin planlı olması isə bu çətinliyin aradan qaldırılmasına yaxından kömək edir. T əbliğatçının nitqi sadə, aydın, dəqiq və yığcam olmalıdır. Nitqin sadəliyi, hər şeydən əvvəl, onda istifadə edil ən dil materialını dinləyicilərin başa düşməsi ilə əlaqədardır. “Yaxşı nitq aydın və dəqiq olmalıdır. Nitqin aydınlığı həmişə nitqin sadəliyini, onda istifadə olunan sözl ərin hamı üçün anlaşılan və aydın olmasını tələb edir. Buna gör ə də nitqdə aydınlığı gözləmək üçün: dekada əvəzinə ongünlük, doktor əvəzinə həkim, əksəriyyət əvəzinə çoxluq, məxfi əvəzinə gizli və s. kimi sözləri işlətmək məsləhətdir. Nitq o zaman sadə və təmiz hesab edil ə bilər ki, orada işlədilən bütün sözlər dinləyənlərin (y əni auditoriyanın) ümumi səviyyəsinə və xüsusiy- Misir S əfərov 16 y ətlərinə uyğun gəlsin və hamı üçün aydın və anlaşıqlı olsun” (A.Abdullayev. Nitq m ədəniyyəti və natiqlik m əharəti haqqında. Azərnəşr, 1968, səh.144-145). T əbliğatçının nitqi təmiz və təsirli olmalıdır. Nitqin t əmizliyi dedikdə, hər şeydən əvvəl, onun ədəbi dil normalarına düzgün əməl edilərək qurulmasını nəzərdə tuturuq. Nİtqdə ədəbi dil normalarının pozulması əsasən iki yolla baş verir. Birincisi, uşaqlıqda mənimsənilib dildə kök salmış və bir növ, adət şəklinə düşmüş sözlərin nitqdə işlədilməsidir. Buna şikil, məsəlçün, miyəllim, labara- toriya v ə s. kimi sözlər daxildir. İkincisi, xarici mənşəli sözl ərin düzgün tələffüz edilməməsi. Məsələn, kafedra əvəzinə kafe`dra, akademik əvəzinə akade`mik və s. deyilir ki, bu da s əhvdir. Ona görə də təbliğatyçı məşğələ zamanı nitqində işlətdiyi sözləri elə seçməlidir ki, dinl əyiciləri ələ ala bilsin, onların qəlbinə yol tapsın. Belə olsa, h ər bir məşğələ məzmunlu, təsirli keçər. Nitqin t əsirli olması üçün təbliğatçı intonasiyadan, m əntiqi vurğudan, jestlərdən (əl və qol hərəkətlərindən), mimikadan da (üz h ərəkətlərindən) yeri gəldikcə istifadə etm əlidir. Auditoriyanın tərkibini, bilik səviyyəsini nəzərə almağı yüksək nitq mədəniyyəti hesab edən V.İ.Lenin yazırdı: “Hər bir təbliğatçının... məharəti məhz ondan ibar ətdit ki, mövcud dinləyicilərə ən yaxşı təsir göstərə bilsin, m əlum bir həqiqəti bu dinləyhicilərə mümkün q ədər daha inandırıcı bir curətdə, mümkün qədər daha aydın və möhkəm qavranılan bir şəkildə çatdırsın” (V.İ.Lenin. Əsərləri, 17-ci cild, səh.339). T əbliğatçının dilindən danışarkən düzgün ədəbi t ələffüz məsələsini xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|