MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ

Misir S
əfərov 
 
 
26 
1. Maral gülüms
əyib dedi: - Babası, hələ ona Sevas-
topolun yerini  göst
ərməmişəm (1-ci kitab III nəşr, 
s
əh.168). 
2. Ail
ədə  dərin  məhəbbət, bir-birini  yaxşı  başa 
düşmək və  təqdir etməklə  yaranan dərin hörmət olmasa, 
xoşbəxtlik mümkün deyil (“Azərbaycan” jur., 1967, N 8, 
s.18). 
2. Ail
ədə  təmiz  məhəbbət, bir-birin  yaxşı  başa 
düşmək və  təqdir etməklə  yaranan dərin hörmət olmasa 
xoşbəxtlik mümkün deyil (4-cü kitab, səh.331) “Vaqif” 
pyesind
ə 
3. “Vaqif” pyesinin 
əlyazmasında, 1938.  
    Eldar 
            
Çox keçmişəm hər gölündən 
            
Gürcüstanın öz elindən . 
                                                (s.43) 
3. “Dram 
əsərləri”ndə, 1955. 
    Eldar 
    
Çox keçmişəm hər gölündən 
    
Gürcüstanın dost elindən . 
                                          (s.78) 
4. Gülnar 
    Ay l
əçər, 
    
Bu iş yaraşarmı heç evimizə? 
    
İndi nə deytəcək qonşular bizə? 
                                             (s.32) 
4. Gülnar  
    Ay l
əçər, 
    
Bu iş yaraşarmı heç nəslimizə? 
    
İndi nə deytəcək el-oba bizə? 
                                             (s.57) 

---

Az
ərbaycan dili məsələləri 
 
27 
Birinci nümun
ənin  birinci  variantında fikir oxucuya 
tam aydın olmur. Belə ki, Maralın “oranı göstərməmişəm” 
dem
əsi ilə haranı nəzərdə tutduğu məlum deyil. Təshihdən 
sonra  bu 
natamamlıq  aradan götürülmüş və fikir konkret 
ifad
ə  edilmişdir.  İkinci  nümunədən göründüyü kimi, 
“d
ərin”  sözünün “təmiz” sözü ilə  əvəz  olunması  üslubi 
ağır-lığı aradan götürmüş və nəticədə fikir daha da aydın-
laşmışdır. 
Üçüncü misalda “öz” sözünün “dost” sözü il
ə  əvəz 
edilm
əsi  Eldarın  fikrinə  yeni məna, yeni çalar verir. 
“Dost” sözü qardaş gürcü və Azərbaycan xalqı arasındakı 
qırılmaz tellərin qədim tarixini sübut edir. 
Dördüncü  misaldakı  dəyişikliyin  əsas səbəbi fikri 
daha  da  genişləndirməkdən ibarət  olmuşdur.  Belə  ki, 
“evimiz
ə” sözünün əvəziunə “nəslimizə”, “qonşular” sözü-
nün yerin
ə  “el-oba” ifadəsinin miqyas  etibarilə  geniş 
olduğunu göstərir. 
Bel
ə misalların sayını artırmaq da olar. 
Mü
əllim izah etməlidir ki, sənətkarlar  əsərin  əlyaz-
ması  və  ayrı-ayrı  nəşrləri üzərində  işləyərkən müəyyən 
m
əqsədlə əlaqədar olaraq mətnə yeni söz, ifadə və cümlə-
l
ər əlavə etmişlər. Əsərin mətninə sonradan daxil edilən bu 
əlavələr  fikri  tamamlamağa,  məzmunu  oxucuya düzgün 
ça
tdırmağa, onu aydınlaşdırmağa kömək edir. 
M
əs.: “Dostluq qalası”nda. 
1. O, indi d
ə bu təbəssümü sezincə birdən bəxtəbəxt 
ortalığa belə bir söz atdı: 
- Cuma, sizinkil
ər gəlir ha... 
-  H
ə, gəlirlər  (“Azərb”. jurnalı,  1967,  N  8,  səh.70-
71). 
1. O,  indi d
ə bu təbəssümü sezincə birdən bəxtəbəxt 
ortalığa belə bir söz atdı: 

---

Misir S
əfərov 
 
 
28 
- Cuma, sizinkil
ər gəlir ha... 
- H
ə, yaman gəlirlər (4-cü kitab, səh.416) 
2. Partizanlar orda-
burda  buzu  üçbucaq    şəklində 
k
əsir-dilər, nemeslərin saldatla, komandirlə dolu maşınları, 
arabaları düz Azovun dibinə gedirdi (“Azərb.” jurn., 1964, 
N 6, s
əh.62). 
2.  El
ə  kəsirdilər ki, bilinməsin, görünməsin 
nemesl
ərin soldatla, komandirlə  dolu  maşınları,  arabaları 
bu k
əsiklərdə  batıb  düz Azovun dibinə  gedirdi (4-cü 
kitab, s
əh.96). 
3. Sevastopolu  K
əyan  Hacıyev  39-cu  ilin  yayında 
görmüşdü (1-ci kitab, 1-ci nəşri, səh.7). 
3. K
əyan Hacıyev Sevastopoli 1939-cu ilin  yayında, 
Moskvadan k
ənd Təsərrüfatı  Sərgisindən  qayıdan  baş 
görmüşdü (1-ci kitab,  3-cü  nəşr, s.7). 
4. “Vaqif” pyesinin 
əlyazmasında, 1938. 
                      Eldar  
    
...Taladı qurd kimi eli darğalar 
    N
ə bəydə insaf var,  
    N
ə xanda qan var. 
                             (s
əh.42). 
4. “Dram 
əsərlərində” 1955. 
                      Eldar 
    
Taladı qurd kimi eli darğalar 
    N
ə bəydə insaf var, 
    N
ə xanda qan var. 
    N
ə vaxt qurtaracaq pis gündən insan. 
                                                        (s
əh.76). 
5. Xuraman 
    
Bu... yaxşı, nə deyim mən bəxti qara? 
 

---

Az
ərbaycan dili məsələləri 
 
29 
                      Vaqif 
    
Aha... bundan danış... 
          Görüm s
ən (səh.16-17). 
5. Xuraman 
    
Bıy... yaxşı, nə deyim, mən bəxti qara? 
                     Vaqif 
   
Aha bundan danış... 
           Görüm s
ən 
Niy
ə öz bəxtinə qara deyirsən. 
                                           (s
əh.31). 
6. Şişə qalası. Qacarın keyf məclisi, əyanlar (səh.42) 
6. 
Qarabağ.  Şuşa  qalası.  Xan  sarayı.  Qacarın  kef 
m
əclisi... (səh.89). 
Birinci misalda 
əsərin mətninə artırılan “yaman” sözü 
sovet  döyüşçülərinin qələbə  əzmi ilə  vuruşduqlarını, 
onların  sürətlə hücuma keçdiklərini, düşmənlərin qorxaq-
lığını tam aydınlığı ilə oxucuya çatdırır. 
İkinci    və  üçüncü nümunələrdə  də  mətnə  sonradan 
əlavə edilən sözlər mənanın dəqiqiliyinə, fikrin aydınlığına 
xidm
ət edir. 
Dördüncü    misalda  Eldarın  nitqinə  sonradan  artırıl-
mış “nə vaxt qurtaracaq pis gündən insan?” ifadəsi də fikri 
konkretl
əşdirir, əsərin məzmununu dərinləşdirir və tamam-
layır.  Başqa  nümunələr  haqqında  da  eyni  sözləri demək 
olar. 
T
ədqiqat göstərir ki, müəlliflər  əsərin dili üzərində 
işləyərkən  bir  sıra  söz  və  ifadələri mətndən  çıxarıb 
atmışlar. Bu ixtisarlar,  hər  şeydən  əvvəl,  əsərin dilini 
yığcam,  təsvir edilən hadisəni  konkret  şəkildə  oxucuya 
çatdırmaq  üçün  sənətkarların  göstərdiyi  ciddi səylə  izah 
edil
ə  bilər.  Bununla  yanaşı,  üslub  nöqsanlarını  islah 
etm
ək, surətin xarakterinə  uyğun  gəlməyən sözləri  əsərin 

---