MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 30 m ətnindən çıxarmaq, köhnəlmiş sözləri atmaq məqsədilə d ə ixtisarlar edilmişdir. Əsərin oxunaqlı olmasına, fikrin oxucuya tez v ə aydın çatmasına kömək edən amillərdən də t əkrardan qaçmaqdır. Haqqında danışdığımız əsərlərdə edil ən ixtisarlar məhz bu məqsədlə əlaqədardır. Bu növ ixtisarlar heç d ə əsərin ümumi qiymətini aşağı salmır, əksinə, onun dilini səlisləşdirir, fikrin mənasını dolğun- laşdırır. M əsələn: “Dostluq qalası”nda. 1. Maral gülüms əyib ərini arxayın etdi ki, o gedəndən bu gün sonra m əsələni komissara deyib şəxsən özü bu m əsələni həll edəcək (“Azərb.” jurn., 1967, N 8, səh.38). 1. Maral gülüms əyib ərini arxayın etdi ki, o gedəndən bu gün sonra komissara deyib şəxsən özü bu məsələni həll ed əcək (4-cü kitab, səh.362). 2. “Vaqif” pyesinin əlyazmasında, 1938. Eldar ...Aya ay uşaqlar, onu düşürün. Tez olun, tez olun kabab bişirin, kabab bişirin! (səh.43). 2. “Dram əsərləri”ndə, 1955. Eldar Ay ə, ay uşaqlar! Onu düşürün. Tez olun, yaxşı bir kaba b bişirin! (səh.78). Birinci nümun ənin ilk variantında “məsələni” sözü iki d əfə təkrar olunduğundan əsərin dilində ağırlıq yaranır. M əhz buna görə də müəllif üslubi ağırlığı aradan götürm ək, əsərin dilini yığcamlaşdırıb, səlisləşdirmək m əqsədilə “məsələni” sözünü ikinci variantda ixtisar etmişdir. Az ərbaycan dili məsələləri 31 İkinci nümunənin ilk variantında işlənmiş “tez olun kabab bişirin” ifadəsinin ixtisarı haqqında da bu sözləri dem ək olar. 1981 Misir S əfərov 32 “DOSTLUQ QALASI” ROMANINDA SÖZÜN SEMANTİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ Sözün semantik imkanları çox genişdir; məcazilik və çoxm ənalılıq, omonimlik, sinonim və antonimlik bir küll halında, leksik vahidlərin məna-semantik xüsusiyyətlərinin izahında mühüm rol oynayır. Tezisdə, yalnız romanın verdiyi faktlar əsasında sinonim və antonimlərdən danışı- lacaqdır. I. Ədəbi-bədii əsərlərin dilində sinonimlər qüvvətli b ədii ifadə vasitəsi kimi mühüm yer tutur. Əsərdə sözl ərdən düzgün, yerli-yerində istifadə etmək, üslubi ağırtlıq yaratmamaq, təkrara yol verməmək üçün sino- niml ər mühüm rol oynayır. Sinonimlərdən yerli-yerində istifad ə etmək yazıçıdan yüksək dil mədəniyyəti və istedad t ələb edir. Ə.Əbülhəsən “Dostluq qalası” romanında sözlərin m əna rənginə, oxunaqlı, anlaşıqlı olmasına xüsusi fikir vermiş, sinonimlərdən məharətlə istifadə etmişdir. Ə.Əbülhəsən eyni sinonimik cərgəyə daxil olan sözlərin işlənmə yerindən asılı olaraq daha münasibini seçib işlətmiş, onların mətn daxilindəki üslubi rolunu düzgün qiym ətləndirmişdir. “Dostluq qalası” romanının dilində sinonimlər maraqlı üslubi xüsusiyyətlərə malikdir. 1. Eyni söz v ə ifadənin təkrarına yol verməmək, yekn əsəqliyi aradan qaldırmaq üçün sinonimlər işlədil- Az ərbaycan dili məsələləri 33 mişdir. Əsərin dilində eyni söz və ifadənin təkrarı oxucunu yorur, əsərin bədii qiymətini azaldır. 2. Ə.Əbülhəsən təsvir olunan surət, əşya, hadisə, keyfiyy ət və s. oxucu və ya dinləyicinin gözü qarşısında daha geniş canlandırmaq üçün eyni sinonimik cərgəyə daxil olan sözl ərin bir neçəsini yan-yana, bir-birinin ardınca işlətmişdir. Məsələn: Kinin, qəzəbin və nifrət hissinin bel ə ifadəsi əsgərlərə xoş gəldiyi üçün axırıncı beyt d əfələrlə təkrar olundu (1.282). II. Qüvv ətli bədii ifadə vasitəsi olan antonimlər nitqi canlandırır, inandırıcı və obrazlı edir; ifadənin təsirini artırır. Ziddiyyətlərlə dolu həyat hadisələrini bədii şəkildə əks etdirmək üçün antonimlər sənətkarın əlində ən dəyərli vasit ədir. Həyatın enişli-yoxuşlu yolları, ziddiyyətli insan xarakterl əri yazıçının təsvir etdiyi bu məsələlər, özünün b ədii həllini antonim sözlərdə tapır. “Dostluq qalası” romanının dilində antonimlərdən geniş istifadə edilmişdir. Yazıçının işlətdiyi antonim sözlər maraqlı və rəngarəng üslubi xüsusiyyətlərə malikdir. 1. “Dostluq qalası” romanının mövzusu ilə əlaqədar olaraq mü əllif əmr bildirən antonimlərdən istifadə etmişdir. Burada sənətkarın məqsədi cəbhə şəraitini, bu şəraitin qayda-qanunlarını daha ətraflı, bütün dəqiqliyi ilə verm əkdən ibarət olmuşdur. Məsələn: - Rota, qalx, farağat! – deyə komanda verib, kapitanı qarşılayıb raport vermək istədi. Çernışev: - Azad, oturun! – dey ə əmr verdi (1, 13). Misallardan göründüyü kimi, qalxmaq – oturmaq antoniml əri müəllifə yuxarıda dediyimiz məziyyətləri ver- m ək üçün lazım olmuşdur. 2. Ə.Əbülhəsən döyüş səhnələrini qabarıqlığı ilə verm ək, döyüşdə həlak olanların şəklini sözlə çəkmək Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|