n
S
l
burada:
τ – aparatda yükün şneklə qarışdırılma müddəti;
l – şnekin uzunluğu, metr;
η – materialın hərəkət zamanı sürüşməsini və tormozlanmasını
nəzərə alan əmsal (0,8
0,9 – a bərabər götürülə bilər).
7.2.6. Friksion (sürtünmə) transportyorların hesablanması
Friksion transportyorlardan balıq və su mənşəli qeyri – balıq
xammallarından konserv məhsulları istehsal edən zavodlarda boş tənəkə bankaları
yuxarı istiqamətə ötürmək üçün istifadə edirlər. Onlar, barabanlarda və hərəkətsiz
dirəklərdə dartınmış (gərilmiş) sonsuz kəmərdən ibarətdir. Kəmər və dirək arasında
qalan banka, hərəkətdə olan kəmərə sürtünmə sayəsində, yerini dəyişir. Bankaların
hərəkət sürəti, kəmərin hərəkət sürətindən təqribən iki dəfə kiçik qiymətə malik
olur. Transportyorun məhsuldarlığı, bankaların sürüşkənliyi nəzərə alınmaqla,
aşağıdakı bərabərlikdən tapılır:
d
G
4
3600
burada:
kəmərin hərəkət sürəti,
;
san
m
d
bankaların diametridir, metr.
Belə ki, tələb edilən məhsuldarlıq və bankaların diametri verildikdə, friksion
transportyorlar layihələndirilərkən transportyor ötürücüsünün kinematik sxemini
tərtib edir və kəmərin hərəkət sürətini təyin edirlər.
7.2.7. Rolqanqlar və rolikli transportyorlar
Qravitasiyalı rolqanqlardan xammal meydançalarında nəqletdirmə (daşıma)
işlərini, hazır məhsul anbarlarında təmizləmə işlərini mexanikləşdirmək üçün,
12
habelə istehsal xətlərində dənə ilə hesablanan yüklərin bir əməliyyatdan digərinə
ötürmək üçün istifadə edirlər.
Roliklərin diametrini o hesabla 50 – 100 mm qəbul edirlər ki, yük 3 – dən az
olmayaraq rolikə dayaqlansın; yükün yerdəyişməsi rolqanqın düz sahələrdəki 3 –
5
0
və dəyirmi sahələrdə 5 – 8
0
meylliyi sayəsində baş verir. Rolqanqların dönmə
(yumrulanma) radiusu 2 metrdən az olmamalıdır.
Böyük taralarda (yeşiklər, çəlləklər və s.) xammal və materialların yerini
dəyişmək üçün ötürücü rolikli transportyorlardan tez – tez istifadə edirlər. Belə
transportyorların bütün rolikləri yükün yerdəyişməsini təmin edən bir istiqamətə
fırlanır. Ötürücü rolikli transportyorların hesablanmasını da, dənə ilə hesablanan
yüklər üçün lentli transportyorların hesablanması kimi həyata keçirirlər.
7.2.8. Hidrotransportyorlar və onların hesablanması
Su qarışığında balığı nəql etdirmək üçün hidrotransportyorlardan geniş
miqyasda istifadə olunur. Bu məqsədlə işlədilən hidrotransportyorlar iki qrupa
bölünür:
1. Təzyiqlə işləyən hidrotransportyorlar;
2.
Öz axını ilə işləyən hidrotransportyorlar.
Birinci qrupa aid olan hidrotransportyorlar, balıq nasoslarının davamıdır və
böyük diametrli (100 – 250 mm) boru təsəvvürü yaradırlar. İkinci qrupa aid olanlar
isə – torpağın səthində və ya bir qədər hündürlükdə yerləşmiş, suyun hərəkəti
istiqamətinə azca meylli qoyulmuş açıq novlardır.
Təzyiqlə işləyən hidrotransportyorların uzunluğu, balıq nasosu vasitəsilə
qarışığın qaldırılacaq ümumi hündürlüyü ilə təyin olunur. Bu zaman aşağıdakı şərt
ödənilməlidir:
r
h
burada:
H – nasosla çoxaldılan təzyiq, metr su sütunu;
∑ h – qarışığın qaldırılma hündürlüklərinin cəm, metr;
∑ r – hərəkətə müqavimətlərin cəmi, metr su sütunu.
13
Təzyiqlə işləyən hidrotransportyorların hesablanması zamanı kütlənin
hərəkət sürəti böyük əhəmiyyət kəsb edir və aşağıdakı kimi təyin edilir:
f
Q
san
m
burada:
Q – nəql etdirilən qarışığın həcmi,
;
3
san
m
f – borunun en kəsik sahəsi,
.
2
m
Kütlənin hərəkət sürəti 1 – 2
san
m
civarında olmalıdır.
Öz axını ilə işləyən hidrotransportyorları balıq nasos qurğuları ilə
birlikdə və
habelə sərbəst nəqletdirici qurğu şəklində istifadə edə bilərlər.
Öz axını ilə işəyən hidrotransportyorlar düzbucaqlı, yarımdairəvi,
trapesşəkilli quruluşa malik novlar şəklində ola bilər, onlar taxtadan, betondan,
poladdan, sink təbəqəsi ilə örtülmüş dəmirdən və plastik kütlədən hazırlana bilər.
Novun çevrələnmə radiusu 3 metrdən az olmamalıdır. Çevrələnmə yerlərində
novun meyliliyini 25 – 50 % artırırlar. Novun həddən artıq yüklənməsindən
qaçmaq məqsədilə, işçi kəsiyin sahəsi, novun tam en kəsik sahəsinin 50 % - dən
çox olmamalıdır.
Hidrotransportyorları hesablayarkən əvvəlcə saniyəlik məhsuldarlığı (su +
məhsul) təyin edirlər:
3600
)
1
(
m
q
Q
burada:
q – transportyordan keçən məhsulun kütləsi,
;
saat
ton
;
m – xırda balıqlar üçün 3 – 4, orta ölçülü balıqlar üçün 4 – 6, iri
balıqlar üçün 6 – 8 dəfə qəbul edilən, artıq dəfəli su sərfi;
ρ – qarışığın həcm kütləsi,
;
3
m
ton
(su – balıq qarışığı üçün
3
1
m
ton
qəbul olunur).
14