Mö GİRİŞ. Kursun ümumi MƏSƏLƏLƏRİ

Balıq emalı müəssisələrində bütün hallarda, hər şeydən əvvəl saxlanılmaya
məruz qoyulacaq materialların miqdarı ton, litr və ya ədədlərlə təyin edilir və həcm
vahidləri   (anbar   otağının   m
3
  –   lə   ölçüsü)   və   ya  sahə   vahidləri   (anbar   otağının
döşəməsinin m
2
 – lə ölçüsü) ilə hesablanır. 
Maye   materialların   saxlanılması   üçün   çən   anbarların   tutumu   aşağıdakı
bərabərlikdən istifadə etməklə təyin oluna bilər: 

 

P
V
burada: 

V
 anbarın həcmi,  
;
3
m
 P – materialın kütləsi, 
;
kq
 
ρ – mayenin sıxlığı, 
;
3
sm
kq
    
 – həcmdən istifadə əmsalı. 
Piylər   üçün   15
0
  S   istilik   həddində    
3
940
915
m
kq



,   orta   hesabla   isə
3
925
m
kq


 kəmiyyətinə bərabərdir. Temperatur yüksəldikcə piyin sıxlığı azalır və
aşağıdakı bərabərlikdən təyin olunur: 
)
15
(
0007
,
0
15




t
t


Ekstraksiya   olunmuş   benzinin   sıxlığı  
3
.
725
720
m
kq
ben



  göstəricisinə
bərabərdir. 
Çənlərin dolma əmsalı 0,93 – 0,98 – ə bərabər qəbul edilir. Çənlər standart
ölçülərə   görə   seçilir.   Bir   mərtəbəli   anbarlarda   saxlanılan   səpələnən   materiallar
(duz,  taxta kəpəyi  və  s.) üçün  döşəmələrin   sahəsi  aşağıdakı   bərabərliyə  əsasən
təyin edilir. 

 


h
P
f
burada: f – anbarın sahəsi, 
;
2
m
 
3

---

h – materialın qalaqla tökülmüş hündürlüyü, m; 
ρ – həcm kütləsi,  
;
3
m
kq
 
 - sahənin istifadə əmsalı. 
Bərk   yanacağın   tutduğu   sahələrin   hesablanması   üçün   də   elə   bu
bərabərlikdən istifadə olunması məqsədəuyğun sayılır. Kəndilərdə saxlama zamanı
;
7
,
0
5
,
0



 kəndisiz saxlamada isə  – 
9
,
0
8
,
0



  qəbul edilir. 
Taxta kəpəyinin həcm kütləsi orta hesabla  
3
250
m
kq


 qiymətinə bərabərdir.
Materialların yeşik, çəllək  və ya kisə taralarda saxlanılması üçün   və habelə dənə
ilə hesablanan materialların tarasız saxlanılması məqsədi ilə nəzərdə tutulan anbar
otaqlarını hesablamaq üçün aşağıdakı bərabərlikdən istifadə edirlər: 
2
m
n
g
f
P
F





burada: P – saxlanılan bütün materialların kütləsi, ton; 
g – yük vahidinin kütləsi, ton; 
f – bir ədədin tutduğu sahə, m
2
; 
n – cərgələrin sayı; 
 – anbar sahəsindən faydalı istifadə əmsalı. 
Düzülmə hündürlüyü (təbəqələrin sayı) taraların möhkəmliyindən, onların
növündən,   saxlanma   rahatlığı   və   saxlama   üsulundan,   ştabellərin   yığılmasından
(çəlləklər   –   1÷3   təbəqə,   yeşiklər   –   6÷10   təbəqə)   və   bu   kimi   bir   sıra   digər
amillərdən asılıdır. 
Anbar sahəsindən faydalı istifadə əmsalı aşağıdakı qiymətlərə malik olur: 
Yeşiklər və ədədlə hesablanan materiallar üçün   .   0,55 – 0,60 
Çəlləklər və kisələr üçün   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   0,50 – 0,60
Qəfəslərdə ədədli yüklər üçün   .   .   .   .   .   .   .   .   0,30 – 0,35
Rəfli anbarlar üçün   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   . 0,30 – 0,40
Anbarlarda  saxlanılan   yüklərin   miqdarı,   hər  bir  müəssisə   üçün   bu  və   ya
digər   materialların   alınma   mənbəyinədək   olan   məsafədən,   nəqliyyat   (daşınma)
4

---

əlaqələrinin xarakterindən və digər şəraitlərdən ayrılıqda asılı olan rəhbər təsərrüfat
təşkilatlarının müəyyən etdiyi saxlanma normativlərinə əsasən təyin olunur. 
Bu normativlər periodik olaraq nəzərdən keçirilir və elə ixtisarlaşdırılır ki,
anbarda   material   ehtiyatlarının   ixtisarı   dövriyyə   vəsaitinin   dövriyyəsinin
sürətləndirilməsinə səbəb olur. 
Anbar otaqlarının yerləşdirilməsi onların təyinatından asılıdır. 
Xammal   və   hazır   məhsul   anbarları   texnoloji   prosesin   ilkin   və   sonuncu
bəndlərinə uyğun olaraq əlaqələndirilir. Üfüqi və düzxətli axında, məsələn konserv
məhsulları istehsalında, göstərilən anbarlar adi düzbucaqlı formaya malik istehsal
korpusunun əks tərəflərində yerləşən sonluqlarına bitişdirilir. 
Eyni   cür   xammal   növündən   2   –   3   növ   məhsul   istehsal   edən   və   şaxəli
texnoloji   axına  malik   (piy   –  un   istehsalı)   istehsallarda,   binanın   konfiqurasiyası
“Q” və ya “T” şəkilli forma ala bilər, bu zaman xammal və hazır məhsul anbarları,
bir – birinə nəzərən başqa istiqamətlərdə ola bilər. 
Zavodun   material   anbarını   adətən   dəmir   yolu   şəbəkəsi   boyunca,   zavod
ərazisinin ən uzaq hissələrində tikilmiş xüsusi otaqlarda yerləşdirirlər. 
Sex   anbarları   sexlərin   giriş   hissəsində,   zavodun   material   anbarına   yaxın
yerlərdə (sahələrdə) olmalıdır. Bu növ anbarların zavod ərazisinin uzaq sahələrində
qurulması yolverilməzdir, belə ki, yüklərin sexə daşınması zamanı çirklənmələr
baş verə bilər. Bununla yanaşı sex anbarları əsas material istehlakçılarına yaxın
sahələrdə planlaşdırılmalıdır. 
İstehsal   prosesləri   qurularkən   istehsal,   anbar   və   məişət   otaqlarının
hündürlüyünü müəyyənləşdirirlər. 
İstehsal otaqlarının hündürlüyü orada qurulacaq avadanlıqların ölçülərindən
asılı   olur.   Standart   inşaat   detallarından   (sütunlar,   divar   blokları   və   s.)   istifadə
edildikdə otaqların hündürlüyü, bu detalların ölçüləri nəzərə alınmaqla korreksiya
olunur. 
Balıq emalı müəssisələrinin istehsal otaqlarının minimum hündürlüyü 3,25
metrə, anbarların hündürlüyü 3,0 metrə, məişət otaqlarının hündürlüyü 2,7 metrə,
yarımzirzəmilərin hündürlüyü isə 2,2 metrə bərabər qəbul edilir. 
5

---