Mö GİRİŞ. Kursun ümumi MƏSƏLƏLƏRİ

Birinci   metoda   görə   məhsul   hesabatını   tərtib   edərkən   əvvəlcə   xammal   və
materialların sərf normasını müəyyənləşdirmək vacibdir.
Xammal və materialların sərf  norması
Hazır məhsul vahidinə (m.ş.b., sentner, ton) xammal və materialların sərf norması
texnoloji instruksiyalarda və ya normativlər toplusunda göstərilir. Faizlərlə hazır məhsul
çıxımı   və   ya   istehsal   proseslərində   itki   və   tullantıların   buraxılabilən   hədd   norması,
xammal   və   materialların   sərf   normasını   hesablamaq   üçün   ilkin   məlumatlar   hesab
olunur. Əgər əməliyyatlar üzrə istehsalın itki və tullantıları ilkin xammalın  çəkisinə
nəzərən faizlərlə verilərsə, bu zaman onların miqdarını cəmləmək olar. 
Bu halda xammalın sərf normasını aşağıdakı bərabərliyə əsasən hesablamaq olar:
X
S
T



100
100
burada: T – bir min şərti banka məhsul istehsalı üçün xammalın sərf norması, kq-la; 
             S – reseptə görə 1 m.ş.b. üçün emal olunmuş məhsulun çəkisi, kq-la; 
                          X  –  ilkin   xammalın   çəkisinə   görə   əməliyyatlar   üzrə   itki   və
tullantıların cəm miqdarı, %-lə. 
Əgər   faizlərlə   hazır   məhsul   çıxımı   məlumdursa,   onda   hazır   məhsul   vahidinə
xammal sərfi aşağıdakı kimi hesablanar:  
g
A
T
100


 
burada: A – hazır məhsulun qəbul olunmuş ölçü vahidi (ton, sentner), kq – a çevrilmiş; 
     g – hazır məhsul çıxımıdır, %-lə. 
Əgər   itki   və   tullantılar,   hər   bir   əməliyyata   daxil   olan   xammal   və   ya
yarımfabrikatın çəkisinə görə faizlərlə göstərilirsə, bu zaman onları cəmləmək olmaz,
belə ki, bu mürəkkəb faizlərdir. Bu halda xammalın sərf normasını hesablamaq üçün
aşağıdakı bərabərlikdən istifadə edirlər: 
2

---

)
100
...(
)
100
(
)
100
(
100
.
2
1
n
X
X
X
S
T






burada: X
1
; X
2
; ... X
n
 – əməliyyatlar üzrə itki və tullantıların miqdarı, %-lə; 
                                n – əməliyyatların sayıdır. 
Sonra texnoloji əməliyyatlara görə saat, növbə (bəzən də sutka) ərzində xammal
sərfiyyatlarından   ayrı   –   ayrı   əməliyyatlarda   itki   və   tullantıların   miqdarını   çıxmaqla,
yarımfabrikatlar çıxımını təyin edirlər. 
Alınmış   məlumatları,   tələb   olunan   avadanlıqların   miqdarını   hesablamaq   üçün
ilkin material olan cədvəllər şəklində tərtib edirlər. Hesablamalar düzgünlüyü, habelə
işlənmiş istehsal üsulunun effektivliyi məhsul balansını tərtib edilməsi ilə təyin olunur. 
Birinci metod üzrə məhsul hesabatlarına dair misalları nəzərdən keçirək:
 
Hesabat üçün verilən ilkin məlumatlar aşağıdakılardır: 
Konserv xəttinin növbəlik məhsuldarlığı –25.5 min şərti banka (m. ş. b). 
Məhsul çeşidi – “Yağda qızardılmış siyənək” 
Xammal – dondurulmuş siyənək.
Hər   bir   texnoloji   əməliyyata   daxil   olan   yarımfabrikatlara   verilən   itki   və
tullantıların miqdari, %-lə (sorğu kitabından seçilir): 
1. Donun açılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,0
2. Sortlaşdırma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   1,0
3. Balığın hazırlanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34.8
4. Yuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,5
5. Porsiyalaşdırma  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,5
6. Azca qurutma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,0
7. Unlama  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .+3,0
8. Qızartma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16,0
9. Soyutma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,0
10. Qablaşdırma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,3
Qızardılmış balıqları bankalara qablaşdırırlar kı, bu da 1 m. ş. b. üçün 280 kq
məhsul tələb edir.
3

---

















)
3
,
2
100
(
)
2
100
(
)
16
100
(
)
0
,
3
100
(
)
8
,
34
100
(
)
5
,
0
100
(
)
1
100
(
100
280
2
3
10
T
                                                  
.
.
.
540
b
ş
m
kq

Texnoloji əməliyyatlarla görə itki və tullantıları, yarımfabrikat çıxımını 
hesablayırıq. Hesabatların nəticələrini 1, 2 və 3 – cü cədvəllərdə yazırıq:
                                                                          Cədvəl 1
S
ır
a 
№
T
ex
no
lo
ji
əm
əl
iy
-y
at
la
r
İt
ki
 v
ə 
tu
ll
an
tı
la
r
Xammal və yarımfabrikatların hərəkəti, kq-la
1 min şərti banka
üçün
Saatda
Növbədə
Daxil
olur
İtki və
tullantı
Daxil
olur
İtki və
tullantı
Daxil
olur
İtki və
tullantı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Xammalın qəbulu . .  
Donun açılması . . . .
Sortlaşdırma . . . . . . 
Balığın  hazırlanması
Yuma . . . . . . . . . . . 
Porsiyalaşdırma . . . 
Azca qurutma . . . . . 
Unlama . . . . . . . . . . 
Qızartma . . . . . . . . 
Soyutma . . . . . . . . . 
Qablaşdırma . . . . . . 
Bankaya qoyulub . .    
-
1,0
1,0
34,8
0,5
0,5
1,0
+30,0
16,0
2,0
2,3
540
540
534,6
529,2
345,0
343,3
341,6
338,2
348,2
292,5
286,7
280,0
-
5,4
5,4
184,2
1,7
1,7
3,4
+10
55,7
5,8
6,7
1970
1970
1950
1930
1257
1251
1245
1232
1266
1063
1043
1020
-
20
20
673
6
6
13
+34
203
20
23
13790
13790
13650
13513
8800
8756
8712
8625
8870
7450
7300
7140
-
140
137
4713
44
44
87
+224
1420
150
160
8   №-   li   xaricdən   litoqrafiyalanmış,   daxildən   laklanmış   tənəkə   banka   qəbul
olunur.Yeşiklərin markalanması etiketləmə (yarlıq yapışdırma ) yolu ilə həyata keçirilir.
Duzlama – quru duzla, bilavasitə bankalarda həyata keçirilir.
                                
4

---