Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman



Yüklə 2,44 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/164
tarix07.04.2022
ölçüsü2,44 Mb.
#85154
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   164
669ab9e9ff32c2ca0f9a3c70aa28a6a8(1)

Aydınlanmacılığın  Tarihsel  Anlamı  ve  Güncel  Mirası  Üzerine, 
http://www.deu.edu.tr/akademik/index.php?cat=3&akod=20120123
, 15.06.2014/12.30
 
Bu  tartışmaya  rağmen,  resmi  olarak  kullanılan  ve  bizim  de  tercih  ettiğimiz  kavram  ‘Aydınlanma’dır. 
Aydınlanma  (bazı  yerlerde  aydınlanmacılık)  kavramıyla  ifade  etmek  istediğimiz,  hem  düşünsel  olarak 
felsefi bir boyutu hem de sosyolojik olarak toplumsal değişimleri işaret etmektir.  


19 
 
tanımlamadaki  Aydınlanma  metaforunun  kilisenin  yarattığı  otoriteye  karşı 
epistemolojik,  bilimsel;  aristokratik  iktidara  karşı  politik  itirazları  seslendirmesidir. 
İkinci  tanımlamada  Aydınlanmayı  sağlayacak  olan  yeni  ‘kutsal’ın  ‘akıl’  olduğu  ve 
dolayısıyla  her  şeyin  akıllaştırılarak  açıklama  girişimidir.  Bu  açıdan  Simmel’e  göre 
“Ortaçağ’da  Hıristiyan  Kilisesi  fikri  vardı;  Rönesans’ta,  aşkın  kuvvetlerle 
meşrulaştırılması  gerekmeyen  bir  değer  olarak  dünyevî  doğanın  yeniden  kazanılması 
fikri  vardı;  18.yüzyıl  Aydınlanması,  aklın  egemenliğinin  insanlığı  evrensel  mutluluğa 
eriştireceği fikrine” dayanmaktadır.
33
 
Yukarıda  adı  geçen  filozoflara  bakıldığında,  Aydınlanma  felsefesinde  ön  plâna 
çıkan  ve  tartışmanın  merkezini  işgal  eden  kavramların;  akıl,  bilgi,  bilim,  toplumsal 
hayat,  sözleşme  veya  hukuk,  devlet-siyaset-  gibi  kavramlar  olduğunu  söyleyebiliriz. 
Nitekim modern felsefeye baktığımızda bu kavramlara ya da düşünürlere bağlı olarak, 
rasyonalizm,  empirizm,  materyalizm,  liberalizm,  sosyalizm,  kapitalizm  (ekonomik 
gelişmeler)  gibi  akımlarının/kavramlarının  doğduğunu  görebiliriz.  Batı  dünyasında 
ortaya çıkan Aydınlanma, her ülkede aynı doğrultuda gelişmemiştir. İngiltere,  Almanya 
ve  Fransa  üzerinden  evrenselleşmiştir.  Bu  ülkelerin  Aydınlanmadaki  paylarını  kısaca 
söylemek  gerekirse:  “Aydınlanma,  temelini  İngiltere’ye,  derinleşmesini  Almanya’ya, 
söylemini ve itici gücünü Fransa’ya borçludur.”
34
 
Descartes ile başlayan modern felsefede, filozofun metodik şüphesi ve kartezyen 
(özne-nesne  ya  da  zihin-beden)  akılcılığa  dayanan  rasyonellik  ve  bilimsellik  arayışı 
sosyal-toplumsal bir düşünce yapısına evrilen bir yol izledi. Bir bakıma modern felsefe, 
klâsik  felsefe  sorularına  yöntemsel  bir  değişiklikle  ve  eleştirel  bir  tutumla  cevaplar 
bulmaya girişmiştir. “Modern felsefe, nesnel, keskin ve tutarlı bilgiyi olanaklı kılan ve 
özne-nesne  gibi  iki  kutuplu  karşıtlıklardan  oluşan  bir  temele  yaslanır.”
35
 Bizatihi 
Rönesans  ile  beraber  başlayan  klâsik  eserlerin  kilise  çerçevesinde  yorumlarından 
uzaklaşılmış ve dinsel doğrulara dair inanç azalmış olup akıl ve bilim ışığında dünyayı 
ve yaşamı anlama girişimleri başlamıştır. Bu süreçte 
hümanizm
e
36
 dayanarak insana ya 
                                                           
33
 Georg Simmel, 
Modern Kültürde Çatışma
, (6. Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s. 64-65. 
34
 Oscar Ewald, 
Fransız Aydınlanma Felsefesi
, (2. Baskı), (Çev.: G. Aytaç), Doğu Batı Yayınları, Ankara 
2013, s.17 
35
 Aylin Görgün Baran, “Postmodernizmin Özne ve Akıl Kavramlarına Yönelttiği Eleştirilere Eleştirel Bir 
Bakış”,
 Düşünen Siyaset Düşünce Dergisi,
 Lotus Yayınevi, Sayı: 21, Ankara 2005, ss. 113-130, s.114 
36
 Hümanizm,  Avrupa  toplumlarında  zaman  içinde  çeşitli  defalar  yeniden  boy  gösteren  bir  tema  ya  da 
temalar  bütünüdür;  daima  değer  yargılarıyla  bağlı  olan  bu  temalar,  açıktır  ki  gerek  içerikleri  gerekse 


20 
 
da bu dünyaya dönerek okumaların artmış olduğunu söyleyebiliriz. Kilise ve tanrı kendi 
karanlıklarına  doğru  terk  edilmişlerdir.  Aynı  damardan  beslenen  modern  felsefe 
Aydınlanma çağında yüzünü bu dünyaya dönmüştür. Nitekim dinsel duyguların azaldığı 
bu çağda bir yeryüzü cenneti kurma ideali yeşermiştir. Bu bağlamda insan, bireysel bir 
kimlik edinebilmiştir; daha felsefî bir deyişle ‘özne’ olabilmiştir. 
Aydınlama  Çağı’nın  en  dikkat  çekici  şahsiyetleri,  Fransız  Aydınlanmacılarıdır. 
Bunlar başka bir deyişle ‘Ansiklopedistler’ olarak da bilinir. Ansiklopedistlerin amacı, 
değişik  bilim,  sanat  ve  meslek  alanlarını  kapsayan  bir  sözlük  oluşturmak  ve  bunu 
herkesin-akıllı-  anlayabileceği  bir  dille,  yani  halk  dilinde  yazmaktır.  Örneğin  ünlü 
Ansiklopedist  D’Alembert,  “ansiklopedinin  amacı  olarak:  ‘yeryüzüne  yayılmış  bütün 
bilgileri  bir  araya  getirme’  olarak  belirtir.  Nitekim  Aydınlanma  çağının  manifestosu 
olan bu eser Aydınlanma Çağı’nın ‘her şeyi bilme’ ve ‘her şeyi öğrenme’ çabasının bir 
ürünüdür.”
37
   Bu  bilgi  deposunda  metafizik  ve  din  gibi  alanlar  dışarıda  tutulur  ya  da 
Tanrı’nın  gökten  indirilip  doğanın  içine  serpilerek,  akılda  bulunduğu/kavrandığı  bir 
anlayış  karşımıza  çıkar.  Böylece  seküler  bir  inanış  olan  Deizm  meydana  gelmiştir. 
Aydınlanmacılar,  kilise  bağlamındaki  dinsel  anlayıştan  çıkıp,  akla  uygun  bir  din 
anlayışı  yerleştirmeyi  hedeflemişledir  diyebiliriz.  Bu  bağlamda  kilisenin  kurumsal 
yapısından çıkan inanç Aydınlanmanın birey’inde-birey aklında- kendine yer bulur. 
Aydınlanma  döneminin  karakteristik  özellikleri  Fransız  Devrimi’ne  yol  açan 
entelektüel  birikimdir.  Bu  birikimin  sonucunda  oluşan  ulus-devlet  modeli,  takip  eden 
dönemlerde  imparatorlukların  dağılmasındaki  en  temel  noktadır.  “Ulus,  modernliğin 
siyasal biçimidir çünkü geleneklerin, göreneklerin ve ayrıcalıkların yerine bütünleşmiş, 
aklın  ilkelerinden  esinlenen  yasa  tarafından  yeniden  yapılanmış  bir  ulusal  uzamı 
koyar.”
38
 Siyasal  iktidarın  gökten  indirilmesi  olarak  görebileceğimiz  bu  durum,  erkin 
tanrısal bir vergi olmasından çıkıp halka dayanması ile modern devletin veya yönetimin 
                                                                                                                                                                          
barındırdıkları değerler bakımından büyük değişiklikler gösterirler. Dahası, eleştirel bir farklılaşma ilkesi 
işlevi görürler. On yedinci yüzyılda, kendini Hıristiyanlığın ya da genelde dinin eleştirisi olarak sunan bir 
hümanizm vardı; asetik ve çok daha Tanrı-merkezli bir hümanizmin (on yedinci yüzyılda) karşısında bir 
Hıristiyan  hümanizmi  vardı.  On  dokuzuncu  yüzyılda,  bilime  karşı  düşmanca  ve  eleştirel  yaklaşan 
kuşkucu bir hümanizm ile tam tersine, bütün umutlarını aynı bilime bağlayan başka bir hümanizm ortaya 
çıktı. Marksizm bir hümanizm olmuştur, aynı şekilde varoluşçuluk ile kişiselcilik de. İnsanların Nasyonal 
Sosyalizm’in temsil ettiği hümanist değerleri benimsedikleri ve Stalinistlerin kendilerine hümanist adını 
yakıştırdıkları  bir  dönem  de  olmuştur.  Bkz.  Michel  Foucault, 

Yüklə 2,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   164




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə