Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman
Yüklə 2,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Özne ve İktidar,
(2. Baskı), (Çev.: Işık Ergüden-Osman Akınhay), Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2005, s.186. 37 Russ, s.231 38 Touraine, s. 155. 21 en temel dayanak noktası belirginleşmiştir. Aynı süreçte insanın kulluktan vatandaşlığa terfi ettiğini, insanın vazgeçilmez evrensel hakları olduğuna dair Aydınlanmanın kutsal metni olan ‘İnsan Hakları Bildirisi’ de dönemin anlaşılmasında önemlidir. Fransız Devrimi’ni üç ayağı olan özgürlük, eşitlik ve kardeşlik düsturu ile modern devletin kuruluş harcındaki olmazsa olmaz karışımı yaratmıştır. Bir başka tanım olarak David West’in görüşüne başvurursak aydınlanma, “…on sekizinci yüzyılın entelektüel ve kültürel hareketi olduğu kadar, felsefî bir hareketti, bununla birlikte o, Avrupa toplumunu, özellikle ‘modern’ dönemin M.S. 1500’lü yıllardaki başlangıcından itibaren dönüştürmekte olan olaylar ve gelişmeler dizisinin entelektüel alandaki doruk noktası olarak da görülebilir.” 39 Yani modern dönemin siyasal ve toplumsal olaylarında Aydınlanma filozoflarının etkilerini görmek mümkün. Hukuk alanında sekülerleşme, siyasal anlamda devletin-yönetimin dönüşümü ve en çok da insanın özgür bir varlık olarak algılanmasında, Aydınlanma düşüncesinin etkisi kaçınılmazdır. Aydınlanma dönemi ile beraber insan özgür bir varlık olmuş ve geleceği rasyonel bir plân dâhilinde inşa etme gayreti göstermiştir. Peki, nedir aydınlanma? Adorno ve Horkheimeir’in Aydınlanmanın kritiğini yaptıkları Aydınlanmanın Diyalektiği adlı eserlerinde Aydınlanmanın oluşturduğu hedefleri bağlamında ele alarak Aydınlanmayı şöyle tanımlarlar: “ En geniş anlamda ilerlemeci bir düşünme olarak Aydınlanmanın öteden beri hedefi, insanları korkudan arındırmak ve efendi konumuna getirmek olmuştur. Ne ki tamamen aydınlanmış şu yeryüzü muzaffer felaket alametleriyle parlıyor. Aydınlanmanın tasarısı dünyanın büyüsünü bozmaktı. İstenen, söylenceleri dağıtmak, kuruntuları bilgi yoluyla yıkmaktı. ‘deneyselci felsefenin babası’ Bacon bu felsefenin motiflerini daha önce derlemişti.” 40 Bilgi artmış ve ona sahip olmak insanı güçlü kılmıştır, ama bilginin varlığında güç kazanan insan, başlı başına iktidar sahibi olan insana güç kazandırmıştır. Adorno ve Horkheimer’in Aydınlanmaya bakışlarında olumsuzluk olsa da Aydınlanmanın ilerlemeci bir konumda bulunduğuna işaret etmişlerdir. İlerlemecilik, 39 David West, Kıta Avrupası Felsefesine Giriş , (Çev.: A. Cevizci), Paradigma Yayınları, İstanbul 2005, s.25 40 Theodor W. Adorno, - Max Horkheimer, Aydınlanmanın Diyalektiği-Felsefî Fragmanlar , (Çev.: N. Ülner-E. Ö. Karadoğan), Kabalcı Yayınları, İstanbul 2010, s. 19. 22 modern dönemin ya da modern kavramının muhtevasında olan yeni ve iyiyi (hatta en iyiyi) yakalamada akıl ve bilimden güç alarak hep daha iyiye gitmeyi anlatır. Oysa, onlara göre mesele, bu girişimin sonucunun beklendiği gibi olmamasında yatar. Yani; Aydınlanmanın büyüsünü bozduğu dünya, yeni haliyle pek de büyülü olamamıştır. Zamansal anlamda ilerlemesi durmuş bir dünya değildir, fakat ilerlemecilik anlayışıyla toplumsal gelişmeler beklendiği ya da Aydınlanma projesinin ufkunda göründüğü gibi gitmemiştir. Aydınlanma çağının son noktası olarak görülen Kant, aydınlanmayı tanımlamada ve anlamada, bir bakıma bütün çağın birikimini toparlayan bir tanımlama yapmıştır. Ki aydınlanma düşüncesinin günümüzde en çok başvurulan izahı Kant’ın şu sözüdür: “aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmama durumundan kurtulmasıdır.” Bu ergin olmayış durumu ise, insanın kendi aklını bir başkasının kılavuzluğuna başvurmaksızın kullanmayışıdır. İşte bu ergin olmayışa insan kendi suçu ile düşmüştür; bunun nedeni de aklın kendisinde değil, fakat aklını başkasının kılavuzluğu ve yardımı olmaksızın kullanmak kararlığını ve yürekliğini gösteremeyen insanda aramalıdır. “Sapere aude” 41 : ‘kendi aklını kullanmak cesaretini göster!’ buyruğu Aydınlanma’nın parolası olmaktadır. 42 Burada hem insanın karanlığını anlatmada hem de bu karanlığın dağıtılmasında aklı başvuru olarak göstermesi bakımından önemlidir. Zira akıl Aydınlanmanın kutsal alanıdır ve akıldan çıkan şeyler kutsal sözler olarak görülmelidir. Kant’a göre aklını kullanma cesaretini gösteremeyen insan olgunlaşmamıştır. Aydınlanma insanı aklı kullanarak reşit olabilmiştir. Kant, “Olgunlaşmamışlık” derken kastettiği de, irademizin belli bir durumunun bizi aklımızı kullanmamızın gerekli olduğu alanlarda başka birisinin otoritesini kabullenmeye sürüklemesidir. Kant buna üç örnek gösterir: Kendi kavrayış gücümüzün yerini bir kitap, vicdanımızın yerini ruhanî bir kılavuz aldığı, nasıl bir diyet uygulayacağımıza bir doktor karar verdiği zaman “olgunlaşmamış” bir durumdayız demektir… Aydınlanma, istenç, otorite ve aklın kullanılması arasında önceden var olan ilişkinin değişikliğe uğratılmış bir hali diye tanımlanmaktadır.( aude sapere: bilme cesareti, cüretini göster sözü). 43 41 Bilmek ve tanımak yürekliliğini göster 42 I. Kant, Yüklə 2,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|