Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman
Yüklə 2,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Hece, Aylık Edebiyat Dergisi
, Sayı: 138/139/140, 2008, Hece Yayınları, Ankara 2008; Hans - Williem, Modernleşmenin Paradoksları , s. 18. 70 Modern toplumun araştırmacıları toplum bilimcilere ya da düşünürlere bakıldığında öne çıkardıkları kavramlar farklıdır, ama aslında her bir modern toplumu bir parçasından yakalamayı başarmışlardır. “Modern toplumun ayırt edici özelliklerinin neler olduğu, büyük ölçüde her düşünürün modernleşme sürecine hangi açıdan yaklaştığına bağlıdır. Durkheim, gittikçe artan işbölümünü vurgularken; Simmel, özellikle artan bireycileştirme eğilimlerine dikkat çekmektedir. Weber’de vurgu gittikçe ilerleyen akılcılaşma üzerindedir.” Ve Marx’ta altyapı-üstyapı kavramları gibi. Bkz. Hans-Williem, Modernleşmenin Paradoksları , s. 20. 34 sonucunda ulusal sınırların aşılmasının nitelediği, postmodern, çokuluslu kapitalizm dönemi.” 71 Kapitalizmin zaaflarını gören ve nihayetinde yerini bırakacağı bir ideal toplumun varlığına inanan Marx’ın ekonomik temelde değerlendirdiği modern toplumu, metalaşmanın ve dolayısıyla yabancılaşmanın yaşandığı bir toplum olarak gördüğünü söyleyebiliriz. Bununla birlikte “Modern kapitalist toplumun ekonomik örgütlenişi, araçsal aklın bu nihaî gerçekleşmesini ve Aydınlanma’nın kendini yok edişinin zeminini sağlar. Kapitalizmde bütün üretim piyasa içindir; mallar insan ihtiyaçlarını ve arzularını karşılamak için değil, kar elde etmek için, daha fazla sermaye edinmek için üretilir.” 72 Marx, İnsana, bu çatışmadan kurtulmak ve eşitlikçi bir topluma kavuşmak için gelecekte sağlanacağını düşündüğü sosyalist/komünist toplumu hedef gösterir. Modern toplumu ekonomik bakımdan ele aldığımızda modernitenin yarattığı bireyin, akılsallığını(araçsal), hukuksal ilişkisini ve iş bölümüyle toplumsal alanda bireysel bağımlılıklarını görürüz. Ross, bu modern toplumu ticarî ya da piyasa toplumu olarak nitelendirir ve bu toplumun karakteristiği olarak üç noktaya değinir: “1) Bir toplumsal işbölümü. 2) Özel mülkiyet ve sözleşmeye dair bir yasal çerçeve. 3) Özçıkara dayalı davranışa yönelik bireysel bir eğilim”dir. 73 Ross’a göre; modern toplumdaki bu üç noktanın merkezi konumları, bireysel ve toplumsal hayatın belirleyicisi ve açıklayıcısıdır. Bütün toplumlar, değer ve ahlâk oluşturmayı hedefler. Ancak modern toplumun yukarıdaki merkezi özelliklerinde ahlâka yer kalmadığını görebiliriz. Dışlanan ahlâk klâsik dine yaslanan ahlâk ve temel insani değerlere yaslanan ahlaktır. Aydınlanmanın doğuşunda rasyonel ve evrensel bir ahlâk inşa etme girişimleri modernitenin günümüze yakınlaştıkça araçsal aklın ilkeleri/kuralları şekline dönüşmüştür. Yani modern toplum geleneksel ahlâkı dışarıda bırakırken, kendi kurallarını gündeme getirmiştir. Bu konuda Ross’un düşüncesi modernitenin bağrında yeni bir değerin-ahlâkî- filizlenemediğidir: “modern dünyanın belli evrensel ahlâk ilkelerine ve değerlerine inanılması için gereken zemini yıktığı değil, kendi ilkelerine ve değerlerine inanılması için iyi bir neden sunmadığını savunuyorum. Modernlik, insanın bir eylem nedeni olması konusunda 71 Steven Connor, Post-modernist Kültür , (Çev.: Doğan Şahiner), YKY, İstanbul 2001, s. 68. 72 Adorno, Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi, ss. 9-41. 73 Ross, s.16-17. 35 başat bir anlayışı devreye soktu; bu anlayışın sonucu, ahlâkın buyruklarının, bu buyrukların seslendikleri insanların güdülenimleri üzerinde çok az etkisi olduğudur. Modernlik, ahlâkî bilgi imkânını dışlayan bir bilgi anlayışı inşa etti.” 74 Aydınlanmanın politik hedefini oluşturan mutluluk, mutluluk ahlâkına yaslanarak öte dünyaya bırakılmadan, bu dünyada sağlanması gereken bir ahlâk anlayışını doğurmuştur. Sonuçta mutluluk, modern dönemde, özgür bireyin devlet-toplum bağlamında oluşturduğu bir şeydir. Dinsel cennet vaatleri yerine politik anlamda devletler ya da toplumlar, bireyi ufukta mutlu olma zamanının geleceğine dair beklentiye sokmuştur. Fransız Devrimiyle Aydınlanmanın mirasından çıkan ilk şeylerden biri olan ulus devlet modeli(ulus devlet modeli totaliter faşist yönetimlerle zirveye ulaştığını söyleyebiliriz.) modern toplumun siyasal yapısının çıkış noktasıdır. Ulus Devlet modeli on dokuzuncu yüzyılın başlarından yirminci yüzyılın ilk yarısına kadar olan dönemi etkilemiş olup, günümüzde de farklılaşarak devam eden bir siyasal mirastır. Bu mirasta sekülerleşen 75 bir iktidar ve yargıyı görürüz. Artık gökten gelmiş kutsal bir emir ile kullar üzerinde iktidar sağlanamıyor, bunun yerine halktan alınmış güçle oluşturulan bir iktidar söz konusudur. Tabi bu yeni iktidarın yargısı rasyonel ve eşitlikçi bir temele yaslanarak oluşturulan, dünyanın kutsalı ve efendisi olan insanın(devletin) hukuk metinlerini doğurmuştur. Bu durumda kilisenin kurumsal gücü ve dinsel yargısı berhava oldu. Modern devlet bürokratik yapısıyla kendi iktidar kollarını oluşturmuş ve bireyi bu kollar arasında sıkıştırmıştır. Modern toplumun insanı, geçmişiyle bağları kopmuş, değerlerden arınmış(ya da araçsal aklın değerleriyle donanmış) bir birey olarak gündelik hayatın telâşında tek başınadır ve yalnızdır artık. Bu durumu en iyi açıklayan söz Lefebvre’nin ünlü sözüdür: “İnsan ya gündelik olacak ya da artık var olmayacaktır.” 76 Modern gündelik yaşam, teknolojik (makineleşmiş) ve bürokratik sitemin içinde insanın bireysel varoluşunu yitirdiği bir rutinliğe yol açmıştır. Bu, gündelik olanın içine sıkışmak ve hayatı yirmi 74 Ross, s. 9-10. 75 Ernest Gellner, modernlikle birlikte Batı’da iki sekülerizm çağının yaşanmaya başlandığından söz eder: Birinci sekülerizm çağı, dinin dünya hayatından uzaklaştırılmasıyla sonuçlanmıştır ki, bu, modernliği, deyim yerindeyse “modern çağı” iyi özetleyen bir tanımlamadır. İkinci sekülerizm çağı, bu kez, dünyevî olan’ın dinselleştirilmesi, dolayısıyla din-dışı kutsallıkların üretilmesi süresidir ve postmodern durumu çok iyi açıklar. Modernliğin büyük anlatılar üzerinden insanı, aklı ve güç üreten araçları mutlaklaştırmasından yakınan postmodern düşünürlerin, önerdikleri şey, şüphenin, dolayısıyla izafîleşmenin mutlaklaştırılmasından öteye gidememiştir. Bkz. Kaplan, s.163. 76 Lefebvre’den Akt. Hüseyin Köse, Yüklə 2,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|