cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqlarına da
təminatlar verilmiijdir. Konstitusiya tələb edir ki, səlahiyyətli
dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində
ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilməli və
tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məsuliyyətinə cəlb
edilməsinin səbəbləri izah edilməlidir.
Dövlət cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə
nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqlarının qanunla
qorunmasına da təminat vermişdir. Zərər çəkmiş şəxslərin ədalət
mühakiməsinin həyata keçirilməsində iştirak etmək və ona
vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. Hər
kəsin dövlət orqaıılarıııııı, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin
qanuna zidd hərəkətləri və yu hərəkətsizliyi nəticəsində
vurulınuş zərərin dövlət tərəllndən ödənihiiəsini tələb etmək
hüququ Konstitusiyada xüsusi vurğulanmışdır.
2.4.
M,əhkənıə hakimiyyətinin müstəqilliyi
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının müddəalarına
əsasən, qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri
qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində
müstəqildirlər.
Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi onun orqanlarının
əsas funksiyalarını yerinə yetirərkən xarici və daxili təsirlərdən
uzaq olmalarına təminat verir. Belə ki. Konstitusiyanın 127-ci
maddəsində hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin
həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri təsbit olunmuşdur:
«Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri
müddətində dəyişilməzdirlər. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə,
tərəOərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanu-
namüvafiq baxırlar. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir
səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə
— -■
26
■ ^ ■ ■■= =
icraatına mohdııdiyyol qoyulması, qanuna zidd təsir, hədə və
müdaxilə edilməsi yol verilməzdir».
Məhkəmənin müstəqilliyi, onun fəaliyyəti üçün xüsusi
qaydanın (prosedurun) müəyyən edilməsi (konstitusiya,
mülki, cinayət, inzibati xətalara, iqtisadi mübahisələrə dair
icraatlar vasitəsilə) və hakimlərin toxunulmazlığı ilə təmin
edilir. Belə ki. Konstitusiyanın 12X-ci maddəsinə görə,
hakimlər toxunulmazdırlar. Hakim cinayət məsuliyyətinə yalnız
qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna, səlahiyyətlərinə
yalnız qanunda nəzərdə tutulmu.ş əsaslara və qaydalara müvafiq
surətdə xitam verilə bilər.
Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü
hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti Ali Məhkəmənin rəyi əsasında Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürür. Müvafiq
rəyi Ali Məhkəmə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Ali
Məhkəməsi və İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən
kənarlaşdırılması haqqında qərar Milli Məclisdə 83 səs çoxluğu
ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırıl- ması
haqqında qərar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir.
Məhkəmə orqanlarından fərqli olaraq, icra orqanlarında
subordinasiya, aşağıda duranların yuxarıdakılara tabe olması,
rəhbərliyin göstərişlərinin məcburi olması adi haldır.
2.5.
Ədalət mühakiməsinin anlayışı və əhəmiyyəti
Hüquq mühafizə fəaliyyəti sistemində və məhkəmə
hakimiyyətinin səlahiyyətlərinin tərkibində ədalət mühakiməsi
mərkəzi yer tutur.
Ədalət mühakiməsi Azərbaycan Respublikası ərazisində
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada və əsaslarla məh
=
- --
=
27
"-■■■
=
kəmə tərətındən həyata keçirilən, qanuna müvatıq,
əsaslandırılmış, ədalətli və hamı üçün məcburi olan
məhkəmə
aktlarının
(hökm,
qətnamə,
qərar
və
qarardadların) qəbul edilməsini təmin edən, qanunun
tələblərinə riayət edilməklə və qanunla müəyyən edilmiş
qaydaya konstitusiya, mülki, cinayət, inzibati xətalara,
iqtisadi mübahisələrdən irəli gələn məsələlərə dair işlərə
baxılınası və onların mahiyyət e'tibarı ilə həll edilməsi üzrə
hüquq mühafizə fəaliyyətidir.
Ədalət mühakiməsinin vəzifəsi yalnız günahkarı aşkar edib
cəzalandırmaq deyil, əksinə, cinayət, mülki və digər növ işlərdə
əlaqəli obyektiv həqiqəti müəyyən etməkdir. Bunun nəticəsi
kimi, cinayət törətmiş şəxs müəyyən edilərsə, onun təqsirkar
olub-olmamasını isbat və ya inkar etməkdir. Nəhayət, biz sonra
cəzanın tətbiqi məsələsinə də toxuna bilərik.
Ədalət mühakiməsinin belə rolu və əhəmiyyəti bir sıra
amillərdən irəli gəlir. Bu amillər, ilk növbədə, ədalət
mühakiməsinin aparılması, insanın və vətəndaşın sosial-iqtisadi,
siyasi və şəxsi hüquq və azadlıqlarının, habelə dövlət və digər
təşkilatların hüquqlarının və qanuni mənafelərinin həyata
keçirilməsi üzrə vacib məsələlərə dair qərarların qəbul edilməsi
ilə bağlıdır. Konkret şə.xsin cinayət törədilməsində təqsirli
bilinməsi və ona cəza növünün tə'yin edilməsi, yaxud qanunla
müəyyən edilmiş başqa təsiretmə tədbirlərinin görülməsi üçün
məhz ədalət mühakiməsi halledici sözü deyir. Bu söz ona həm də
vətəndaşların əmək, ailə, müəllif, ixtira, mənzil, digər əmlak və
qeyri-əmlak
hüquqlarının
həyala
keçirilməsi
üzrə
münaqişələrdən irəli gələn hüquqi nəticələrin müəyyən edilməsi
zamanı məxsusdur. Ədalət mühakiməsi bundan başqa dövlət və
qeyri-dövlət təşkilatları, sahibkarlıqla məşğul olan şəxslər
arasında iqtisadi fəaliyyət sahəsində yaranmış mübahisələrin
(əmlak və digər) həlli vasitəsidir.
Prosesdə və ya ədalət mühakiməsinin aparılmasının
nəticələrinə görə qəbul olunmuş məhkəmə qərarlarının (cinayət
işləri üzrə hökmlərin, mülki, inzibati xətalara dair, iqtisadi
= 28
■ ■ V
•=
Dostları ilə paylaş: |