Monqollarin



Yüklə 339,08 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/109
tarix15.03.2018
ölçüsü339,08 Kb.
#32399
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   109

Monqolların gizli tarixi 
 
 
26
 
tnin transkripsiyasını hazırlamışdır (1872). Lakin başlamış olduğu 
işi sona çatdıra bilmədən ölməsi və ortada bunu davam etdirə 
biləcək bir kimsənin olmaması üzündən onun transkripsiyası mu-
zeylərə atılmış (yuxarıya bax) və bu əsər Avropa üçün uzun müddət 
məchul qalmışdır. 
A.Pozdneyev 1882-ci ildə Pallladiusun tərcümə və transkripsiya-
sı əsasında əsəri daş basma ilə nəşrə başlamış
1
, lakin bu işi başa çat-
dıra bilməmişdir. Basılmış olan 112 səhifəlik məcmuənin içində 
bunlar vardır
2
: 1. Monqolca mətnin rus hərflərilə transkripsiyası, 2. 
Çincə sətir arası tərcümənin ruscaya tərcüməsi, 3. Monqolca mətnin 
uyğur hərfləri ilə «ehya» edilmiş şəkli, 4. Qeydlər. 
1882-ci ildə H.Howorth tərəfindən monqol tarixi ilə ilgili qay-
naqlar, özəlliklə  də Palladiusun tərcüməsinə  əsaslanaraq  Monqol-
ların gizli tarixi haqqında yazılmış olan maraqlı bir məqaləni də
3
 
zikr etməliyik. 
1887-ci ildə  nəşr edilən  əsərində
4
 E.Bretscheider Palladiusun 
əsərindən tez-tez bəhs edir.  
1899-cu ildə Naido tərəfindən Yaponiyaya götürülən nüsxə (N) 
1907-ci ildə Naka tərəfindən tərcümə olunaraq nəşr edilmişdir. Naka 
da Palladius kimi ancaq YP qismini çevirmiş (yuxarıya bax) və 
monqolca mətni nəşr etməmişdir. O zamana qədər Çin alimləri tərə-
findən əsərin müəllifi olaraq izah edilən Mañ huo lun niu cha to cha 
an cümlələrini Naka ilk olaraq doğru izah etmiş və bunun monqolca 
sərlövhə olduğunu göstərmişdir (yuxarıya bax). 
Bu  əsərin Çindəki macəralarına gəlincə, yüan sülaləsinin sü-
qutundan sonra Çin qəlibinə bürünərək məhv olmaqdan qurtulub in-
                                                           
1
 A.Pozdneyev. Transkriptsiya paleoqrafiçeskago teksta Yuan-çaomi-şi; ibid.: O 
drevnem kitaysko-monqolskom istoriçeskom pamyatnike Yuan-çaomi-şi, 
SPB, 1882. Bu əsər haqqında qarşılaşdır: V.Kotviç. K izdaniyu Yuan-çaomi-
şi,  Zapiski Koll. Vostokovedov,  I,  s. 233-241. 
2
  Vlad.  İct., § 6, qeyd. 
3
 Two Early Sources for Mongol History, by H.H.Howorth, F.S.A., M.R.A.S., 
JRAS new ser. XV, 1883, s. 346-356. 
4
  Mediaeval researches from eastern Asiatic sources, I-II, 1887, ikinci nəşri,  
London, 1910, özəlliklə bax: I,  s. 192-194. 


Мonqolların gizli tarixи 
 
27
 
diki məlumata görə XIV əsrdə çap olunmuşdur. Bugün bunun 45 sə-
hifəlik bir parçası (F) Pekin Milli Kitabxanasında qorunur (yuxarıya 
bax). 
Haenischin göstərdiyi kimi (yuxarıya bax), bu əsərin YP qismi 
Çində əvvəlcə şərhsiz olaraq 1847-ci ildə, sonra isə Li Wen-tien tə-
rəfindən 1903-cü ildə şərhli olaraq nəşr edilmişdir. 
Sonra 1908-ci ildə çinli Ye-Teh-hui bu gizli tarixi NT, İnt. və  
YP qisimlərini ehtiva etmək üzrə çap etmişdir. 
Palladiusdan sonra Avropada uzun bir müddət üçün unudulmuş 
olan bu əsər bu yeni nəşrindən sonra P.Pelliotun Journal Asiatique-
dəki məqaləsi ilə
1
 ikinci dəfə olaraq tanıdılmışdır. Pelliot bundan 
başqa da bir çox məqalələrində bu mövzuya toxunaraq
2
 Monqolların 
gizli tarixini özü də  nəşr edəcəyini bildirmişdi. Lakin təəssüf ki, 
onun vaxtsız ölümü elm dünyasını bir çox qiymətli əsərdən məhrum 
etmişdir
3

                                                           
1
 Yuxarıya bax.. 
2
  Le titre mongol du Yuan tchao pi che, TP, 2. ser. XIV, 1913, s. 131-13; Un 
passage altere dans le texte mongol ancien de l'Histoire Secrete des Mongols
TP, XXVII, 1930, s.199-202. Tənqid: E.Haenisch, Untersuchungen über das 
Yüan-chao pi-shi... Leipzig, 1931, TP, XXVIII, 1931, s. 156-157; Deux lacu-
nes dans le texte mongol actuel de l'Histoire Secrete des Mongols, Melanges 
Asiatiques, CCXXII, s.1-18. Tənqid: E.Haenisch. Manghol un niuca tobcaan 
(Yüan-chao pi-shi) die geheime Geschichte der Mongolen. Leipzig 1935, TP, 
XXXII, 1936, s. 355-359; Chirolğa-Chiralğa, TP, XXXVII, 1944, s.102-114 
və s. Burada P.Pelliotun doğrudan-doğruya  Monqolların gizli tarixi ilə ilgili 
bir neçə məqaləsi zikr edilmişdir. Monqolistika, türkologiya və sinologiya ilə 
ilgili məqalələrinin adlarını toplu bir halda bu əsərdə görmək mümkündür: Pa-
ul Pelliot. Publie par la Societe Asiatique, Paris, 1946. Bunun içində özəlliklə 
bax: J.Deny. Paul Pelliot et les etudes altaiques, s.54-68; L.Hambis. Paul Pel-
liot et les etudes mongoles, s. 69-77. L.Hambisin məqaləsindən öyrəndiyimizə 
görə (s.72), P.P. bütün mətni tənqidli və müqayisəli bir şəkildə nəşrə hazırla-
mış, bir çox qeydlər yazmış, təəssüf ki, ancaq § 184-ə qədər olmaq üzrə əsəri 
tərcümə etmişdir. Yuxarıda göstərdiyimiz kimi (bax: s.XIX), Ulan-Batorda ta-
pılan uyğurca yazma nüsxənin  Altan Tobçidən ibarət olduğunu da yenə L. 
Hambisin məqaləsindən öyrənirik (s. 71).  
3
  Müq. et: W.Eberhard. Paul Pelliotun ölümü, Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya 
Fakültesi Dergisi, Cild 1, sayı 2, 1946 Ocak-Şubat, s. 232-236. Yuxarıdakı 


Monqolların gizli tarixi 
 
 
28
 
Bunlardan başqa, W.Barthold
1
, E.Blochet
2
, B.Laufer
3
, V.Kot-
viç
4
, B.Vladimirtsov
5
, N.Poppe, A. de Smedt və A.Mostaert
6
 və di-
gər elm adamları  Monqolların gizli tarixi ilə  əlaqədar yazılar yaz-
mışlar. Bu mövzu Harvard Üniversitesinin Pekindəki Sino-İndian 
İnstitutunda da işlənməkdə idi
7

Bütün bu çalışmaların nəticəsi olaraq Monqolların gizli tarixi
nəhayət, 1935-42-ci illərdə Almanya, Yaponiya, Monqolustan və 
Rusiyada bir küll halında nəşr edilə bilmişdir. Bunlardan ən mühü-
mü alman sinoloqu və monqolisti Prof. Dr. E.Haenischin əsəri ilə 
rus monqolisti S.Kozinin nəşridir ki, bu ikisi haqqında aşağıda ayrı-
ca təfsilat verəcəyik. 
Yaponiya və Monqolustanda 1939-42-ci illər arasında bu möv-
zuda yazılan əsərlərin E.Haenischin çalışmalarından ilham alınaraq 
meydana gəldiyi söylənə bilər; bunlardan bizə məlum olanları aşağı-
dakılardır
8

                                                                                                                                                          
qeyddə zikr etdiyimiz Paul Pelliot broşüründə  də onun tərcümeyi-halı, elmi 
araşdırmaları və əsərləri haqqında ətraflı bilgi verilmişdir. 
1
  Turkestan v epoxu..., SPB, 1900, s. 43, 382, 423. 
2
    İntroduction a l'histoire des Mongols, Leyden-London, 1910 adlı  əsərinin 
272-298-ci səhifələrində Gizli tarixin birinci kitabını Pozdneyevi zikr edərək, 
əsas məxəzi göstərmədən tərcümə etmişdir. P.Pelliotun dediyi kimi (TP, XIV, 
s.131), E.Blochet bunu Palladiusun rusca tərcüməsindən çevirmiş olmalıdır. 
3
  Skizze der mongolischen Literatur, KSz, VIII, 1907, s.210-211. 
4
  K izdaniyu Yuan-çao bi-şi, Zapiski Koll. Vostokovedov, 1, 1925, s. 233-241. 
5
 Monqolskaya literatura, literaturı Vostoka, Vsemirnaya literatura nəşri,  Petro-
qrad, 1920, s.94-95; Monqolsko-oyratskiy geroiçeskiy epos, Petroqrad, 1923, 
s.9; Mongolların içtimai teşkilatı, § 6-7; VIadimirtsovun Çingiz xan adlı əsəri 
(Petroqrad-Moskva-Berlin, 1922, London, 1930) Gizli tarixin YP qismi əsa-
sında yazılmışdır. 
6
 A.Mostaert. A propos de quelques portraits d'empereurs mongols, Asia Major, 
IV, 1927, s. 147-156; Ordosica, Bull. No. 9 of the Catholic University of Pe-
kinq, 1934. A. de Smedt və A.Mostaert. Le dialecte Monguor, Pei-pinq, 1933. 
7
  Haenisch. NT, s. V; Fr. Weller, Asia Major, IX, 1933, s. 658. 
8
  E.Haenisch. Der Stand der Yüan-chao pi-shi = Forschung, ZDMG, 1944, Bd. 
98, Heft 1, s.113-116. 


Yüklə 339,08 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   109




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə