Moqalaqe da ekonomika azeri indd
Yüklə 3,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BILIRSINIZMI KI... REKLAM „Ağlında məqsədi tutmaq və pul kisəsinə vurmaq məharəti”. Vens Pakard, amerikalı publisist
7 FƏSIL I. İQTİSADİYYAT VƏ İNSANLAR Təəssüfl ər olsun ki, resurslarımız məhduddur. Bizim heç vaxt kifayət qədər resursumuz olmamışdır ki, istədiklərimizi ala bilək. Biz seçki qarşısında dururuq ki, məhdud resurslarımızı nəyə yönəldək. Məsələn: yeni kompüter əldə edək və ya köhnəni təmir edək, yeni mobil telefon alaq və ya yox, böyük maşın alaq və ya kiçik, mənzil kirayə edək və ya xüsusi ev alaq və s. Resursların məhdudiyyətinə görə, insanlar seçim qarşısında dururlar: hansı tələbatın, istəyin ödənilməsi üçün bu resurslardan istifadə etsinlər. İstədiyimiz hər şeyə malik ola bilməyəcəyimizə görə, seçim etmək məcburiyyətindəyik. Bunun üçün qərar qəbul etməliyik ki, hansı istəyimizi yerinə yetirməliyik və hansını – yetirməməliyik. Seçim mövcud alternativlərdən birinin xeyrinə edilən qərarı bildirir. Məhdud imkanlara görə, bir əşyanın seçimi hər zaman hər hansı bir başqa əşyadan boyun qaçırmağa səbəb olur. Amma nəyin əsasında bu seçimi edirik? Hər bir kəsin iqtisadi məqsədi maksimal mənfəətin əldə edilməsidir. Bunun üçün insan- lar çalışırlar ki, onlar üçün daha çox mənfəətli olan əşyaları alsınlar. Amma resursların məhdud olduğuna görə, yalnız imkanlarımızın “əli çatdığı” malları seçməli oluruq. Malın mənfəəti (utility) insanın bu və ya digər tələbatın ödənilməsi qabiliyyətini bildirir. Mənfəət subyektiv xüsusiyyətdir: eyni malın müxtəlif insanlar üçün müxtəlif mənfəəti vardır Tələb insanın fəaliyyətinin əsas təkanverici qüvvəsidir; malın/xidmətin istifadəsi ilə qane edilə bilən nəyinsə çatışmazlığı. Mal görünən və görünməyən ola bilər. Bazarda satış və ya mübadilə üçün nəzərdə tutulmuş məhsul (görünən), xidmət isə (görünməyən məhsul) – bir insanın digərinə təklif etdiyi xidmət. Mənfəət – malın və ya xidmətin qabiliyyəti ki, istehlakçının bu və ya digər tələbatını ödəsin.
8 VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA Hər bir insan çalışır ki, onun üçün daha çox mənfəət gətirən malı seçsin. İngilis fi losofu, sosioloq və hüquqşünası İeremiya (Jeremi) Bentam (Jeremy Bentham) hesab edirdi ki, insanların məqsədi ağrının, duyğuların azaldılması və məmuniyyətin, xoşbəxtliyin artırılmasıdır. Müvafi q olaraq insan üçün bu və ya digər mal daha mənfəətlidir, hansı ki onun məmuniyyətini artırır və ağrı və duyğuları azaldır. Əlbəttə ki, bu xüsusiyyətlər insanın zövqündən, nəzərlərindən, sağlamlığından, yaşından və digər bir çox mühitlərdən asılıdır. Bunun üçün də eyni mal müxtəlif insanlar üçün fərqli zövq verir, yəni fərqli mənfəəti vardır. İeremiya (jeremi) Bentam (Je- remy Bentham) – ingilis fi losofu, sosioloqu və hüquqşünası (1748- 1832 illər). Mənfəəti bir sıra xüsusiyyətlər xarakterizə edirlər: • Mənfəətin fi ziki və ya maddi tərəfi yoxdur, o yalnız istehlakçıların şüurlarında olur; •
Mənfəət hər zaman xeyirli olmur. Məsələn, siqaret çəkmək və ya çoxlu alkoqollu içki qəbul etmək orqanizmin sağlamlığı üçün çox zərərlidir, amma onlar siqaret çəkən və alkoqollu içki içənlər üçün yüksək keyfi yyətli mənfəət ola bilər. •
Mənfəət hər zaman zövq vermir. Məsələn, tibbi prosedurlar, inyeksiya, acı dərmanlar tamamilə xoş deyillər, amma xəstə üçün onların mənfəətinin olduqca yüksək keyfi yyəti vardır. Nəzərə alaq ki: mənfəət və məmuniyyət eyni deyil. İstehlakçı bu və ya digər əşyanı almağı düşündüyündə, şüurunda bu əşya haqqında və bu əşyanın faydası haqqında təsəvvürü olur, amma bu əşyanı aldıqdan və ya istifadə etdikdən sonra məmuniyyət haqqında söhbət edə bilərik. Buna görə də tez-tez deyirlər ki, “mənfəət” – gözlənilən məmuniyyətdir, “məmuniyyət” isə – həyata keçirilən mənfəətdir * * * İmkanların məhdudiyyəti yalnız fərdi insanların problemi deyil. Eyni problem ölkələrin də qarşısında durur. Hər hansı bir ölkənin (hətta ən zənginin də), bu ölkədə yaşayan insanların istədikləri bütün məhsulları istehsal etməyə (maşınlar, evlər, paltar və s.) və bütün xidmətləri (icti- mai nəqliyyat, təhsil, milli müdafi ə, əyləncə tədbirləri və s.) təmin etməyə imkanı yoxdur. Bunun üçün də bütün ölkələr hər zaman çətin seçim qarşısında dururlar: nəyi, necə (hansı resursların istifadəsi ilə) və kimin üçün istehsal etsinlər.
9 FƏSIL I. İQTİSADİYYAT VƏ İNSANLAR REKLAM latın sözüdür (reclamo) və qışqırmaq mənasını daşıyır. Reklam vasitəsilə istehsalçı insanları öz malı ilə maraqlandırmağa çalışır. Bu məqsədlə müxtəlif vasitələrdən istifadə edilir: televiziya, radio, jurnallar, fi lmlər, internet, bilbordlar və hətta sadə qışqırtı da. Hesab edilir ki, şifahi reklam quldarlıq dövründə yaranmışdır. Bu zaman bazarlara satış üçün qul çıxarılırdı və onun üstün tərəfl ərini mütləq təsvir etmək lazım idi (məs.: “Onun iki qulağı çox yaxşı eşidir, gözləri yaxşı görür, onun iki əli və iki ayağı var, yaxşı qaça bi- lir….”). Bizə gəlib çatan ilk reklam elanı Misir papirusudur və məhz satılan qulun təsvirinə aiddir.
Müxtəlif reklam elanlarını Qədim Yunanıstan və Roma da tanıyırdı. Birinci qəzet üçün reklam elanı əllə yazılan Roma qə- zeti idi (CTA UZNU – gündəlik xəbərlər). Birinci çap reklamı 1473-cü ildə İngiltərədə dərc olunmuşdur. İlk televiziya reklamı isə efi rə ABŞ-da, 1944-cü ilin iyulun 1-də çıxmışdır: bu, saat istehsal edən Bulova şirkətinin reklamı idi və onu beysbol matçının nümayişində, fasilə za- manı buraxırdılar. 1993-cü ildə Koka-Kola ilk dəfə reklam qəhrəmanını yaratdı – Ağ qütb ayısını. Gürcüstanda ilk televiziya reklamı 1950-ci ilin sonunda efi rə bu- raxıldı – meyvə ceminin reklamı.
İnsanlar bir-birlərindən yaşla, gəlirləri ilə, təhsil səviyyəsi və zövqləri ilə fərqlənirlər. Onlar tərəfi ndən bu və ya digər məhsulun seçiminə mədəni, sosial, şəxsi və psixoloji xüsusiyyətlər təsir göstərir. Bəzən isə insanın özü də çətinlik çəkir ki, bu və ya digər əşyanı almağı nə üçün qərara aldı. İnsanlar tərəfi ndən bu və ya digər malın seçiminə əsasən reklam səbəb olur. Reklam bir tərəfdən məlumat mənbəyidir – o, bu və ya digər malın olması, onun xassələri haqqında məlumat verir, tələbatlarımızı ödəmək üçün bu maldan necə istifadə etməyi izah edir. Hərçənd bu məlumat çox qərəzli və şişirdilmiş olur.
Yüklə 3,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|