Moqalaqe da ekonomika azeri indd
Yüklə 3,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İQTİSADİ PRAKTİKUM Şagirdin dəftərinə bax 26
- MÖVZU 4. BAZAR UĞURSUZLUQLARI VƏ BAZARIN TƏNZİMLƏNMƏSİ Əsas terminlər/ anlayışlar: F
- • məhsulun təhlükəsizliyi • məlumatın assimetriyası • bazarın nəzarət xidməti
- Bazarın düşməsi - _
- Xarici effekt
- Con Meynard Keyns (John Maynard Key- nes)
25 FƏSIL III. RƏQABƏT İstehsalçı üçün dövlət yardımı dövlət tərəfi ndən bu istehsalçıdan hər hansı bir malın və ya xidmətin alınması şəklində maskalandırıla bilər. Bunun baş verməməsi üçün dövlət satışlarının qaydaları təyin edilmişdir ki, buna əsasən də dövlət alqı-satışları şəffaf aparılmalıdır və onlar- da iştirak imkanı eyni şəkildə marağı olan hər bir istehsalçı üçün olmalıdır. Gürcüstanda dövlət tərəfi ndən hər hansı bir malın/xidmətin alınması niyyəti haqqında Dövlət Alışları Agentliyinin internet-səhifəsində (http://procurement.gov.ge/) yerləşdirilir. Bu xidmətin/malın çatdırılması istəyi olanlar arasında açıq, elektron qaydada (internet vasitəsilə) tender (müsabiqə) keçirilir və qələbə çalmış fi rmanın, onun təklifl əri və onun tərəfi ndən tələb edilən məbləğin haqqında məlumat hamı üçün açıqdır.
• Çoxlu
alıcı və çoxlu satıcısı olan bazar rəqabət qabiliyyətinə malikdir. • Rəqabət bazarında malın qiymətini və tələbat-çatdırılmasının nisbəti müəyyənləşdirir. • Sağlam rəqabət cəmiyyətin inkişafına stimul və dəstək verir. • Bazarda dominant vəziyyətə malik şirkət öz əməlləri ilə malın bazaar qiymətinin artımına və ya azalmasına səbəb ola bilər. • Malın fərqləndirilməsi rəqabətin qarşısının alınması məqsədilə aparılır. • İstehsalçılar arasında kartel razılaşmalar qadağa edilir. • Monopoliya deyil, eləcə də onun tərəfi ndən hökmranlığın sui-istifadəsi qadağan edilir. • Fərdi istehsalçı üçün dövlət yardımı qadağan edilir. • Gürcüstanda rəqabəti Rəqabət Agentliyi müdafi ə edir.
26 Con Stüart Mil (John Stuart Mill) - ingi- lis siyasi iqtisadçısı və fi losofu, 1806-1873 illər. O, „laissez-fai- re“-nin davamçısı idi, amma eyni zamanda artan mülki bərabərsizliyi tənqid edirdi və düşünürdü ki, dövlət ayrı-ayrı sahələrdə və- ziyyətin düzəldilməsi üçün ölçülər götürməlidir, məsələn, təhsil və yoxsulluğun qarşısının alınması sahəsində. Ötən fəsillərdə biz azad, rəqabət qabiliyyətinə malik bazarın üstün tərəfl əri haqqında söhbət apardıq. Biz gördük ki, azad ba- zarda istehsalçıya göstəriş vermək lazım deyil ki, hansı məhsulu istehsal etsin, hansı miqdarda və hansı qiymətə satsın – bazarın “gözəgörünməz əli” malın qıtlığı və ya çoxluğu problemini özü həll edir və ya tələbatın və çatdırılmanın tarazlaşdırılması üçün malın qiymətini özü təyin edir. Bu vəziyyətlərdə hökumətin ən ağıllı əməli müdaxilə etməməsidir. Bunun üçün də azad bazarın qeyd edilməsi üçün bir çox hallarda fransız ifadəsindən istifadə olunur: Laissez-faire (transkripsiya: “lese-feğ”), bu da “burax”, “müdaxilə etmə” mənasını bildirir. Amma bazar sehrbaz deyil və hər şeyə qadir deyil. Təəssüfl ər olsun ki, elə bir vəziyyət var ki, bu zaman bazar öz gücü ilə müdaxilə xaricində bacarmır. Bu vəziyyətlər bazar uğursuzluqları adlandırılırlar (ingiliscə: market failure “bazar uğursuzluğu”). Bazarın müstəqil olaraq qarşısını ala bilmədiyi problemlər cəmiyyət arasında artan mülki bərabərsizlik, yoxsulluq, işsizlik, uşaq əməyi, təhsil və səhiyyənin lazımi şəkildə təmin edilməməsi və s. kimi məsələləri əhatə edirlər. Bu kitabda biz ətrafl ı olaraq yalnız iki növdə bazar uğursuzluğunu təhlil edəcəyik: xarici effektləri və məlumatın assimetriyasını. B A Z A R B A Z A R U Ğ U R S U Z L U Q L A R I U Ğ U R S U Z L U Q L A R I
27 FƏSIL IV. BAZAR UĞURSUZLUQLARI Xarici effekt – şəxsin əməlinin başqa, kənar şəxslərin xoş güzəranına təsiri. Bazarın düşməsi - _ bazar resursların effektli bölgüsünü bacara bilmədiyi bir vəziyyət
Məlumatın assimetriyası – razılaşmanın bir tərəfi nin digər tərəfdən daha çox məlumata malik olması.
təsiri adlanır ki, bu şəxslər də həmin fəaliyyətin nə bilavasitə iştirakçılarıdır və nə də ki onun məhsulunun qəbulediciləri. Məsələn, plastmas əşyalar hazırlayan zavod eyni zamanda çayı çirkləndirə bilər və bu da həmin çayda balıq tutan balıqçılara və çayı sevimli çimərlik yeri hesab edən yaxın kəndlərin uşaqlarına ziyan vura bilər.Amma zavodun məhsulunun istehlakçıları heç bir ziyan görmürlər. O, məhsulun qiymətində əks olunmur. Bazar qüvvələri nə istehsalçıya və nə də ki, onun məhsulunun istehlakçılarına həmin ziyanın azaldılmasına heç bir təkan vermir. Bunu avtomobillər haqqında da söyləmək olar: onlar insanlar üçün çox xeyir verirlər, amma eyni zamanda havanı çirkləndirirlər və bizim hamımız da bu hava ilə nəfəs alırıq və bu da bizim sağlamlığımıza ziyan vurur. Amma bu ziyan nə avtomobilin və nə də ki sərnişinlərin ödəniş haqqında əksini tapmır. Müvafi q olaraq, avtomobil istehsalçılarının, alıcılarının və ya sərnişinlərinin havanın çirkləndirilməsinə təkan verə biləcəyi bazar stimulları yoxdur.
Xarici effektlərdən ətraf mühiti və sağlamlığımızı qoru- maq üçün hökumətin müdaxiləsi lazımdır: həm zavod, eləcə də avtomobillər üçün qayda və normalar təsis edilir ki, ətraf mühiti çirkləndirməsinlər və dövlət orqanları yaradılır və onlar da bu qay- dalara və normalara əməl edilməsinə nəzarət edirlər. Gürcüstanda bu funksiyanı Ətraf Mühitin Müdafi əsi Nazirliyi yerinə yetirir. Xarici effektlərin azalmasının daha bir yolu xarici effek- ti yaradan məhsulların süni yolla bahalaşdırılmasıdır. Belə ki, məsələn, bəzi ölkələrdə avtomobil yanacağına çox yüksək vergilər təsis edilmişdir ki, bahalı yanacaq insanlara şəxsi avtomobillərindən daha az istifadə etməyə təkan versin və onlar ictimai nəqliyyatdan və ya velosipeddən istifadə etsinlər. Con Meynard Keyns (John Maynard Key- nes) _ ingilis iqtisadçısı, 1883- 1946 illər. Key- ns iyirminci əsrin ən tanınmış iqtisadçılarından biridir. O, iqtisadi proseslərin dövlət tərəfi ndən düşünülmüş idarəçiliyinin zəruri olmasını isbat et- mişdir.
Yüklə 3,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|