Moqalaqe da ekonomika azeri indd
Yüklə 3,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bu işarə onu bildirir ki, qablaşdırma materialı Resiklasiya edilir
- Corc Akerlof (George Akerlof), Cozef Stiqlits (Joseph Stiglitz) və Maykl Spens (Micha- el Spence).
- C.Akerlof C. Stiqlits M.Spens 30
- Hər növ malın üzərində gürcü dilində məhsulun növü və adı, onu hazırlayan fi rmanın adı və ünvanı, eləcə də məhsulun istehsal edildiyi ölkənin adı qeyd edilməlidir. İstehlakçıya
28 VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA Xarici effekt malın nəinki istehsalında/istifadəsində, eləcə də onun satışında yarana bilər. Məsələn, malın qablaşdırılması satılası malı zədələnmədən qoruyur, malın tərtibatı imkanını verir və bu da onu istehlakçılar üçün daha cəlbedici edir. Amma malın əldə edilməsindən sonra bütün bu qablaşdırılası material zibilə atılır və bu da zibilin daşınması və ya emalı-zərərsizləşdirilməsi xidmətləri və nəhayət, tullantıların atıldığı zibillik yerinin ətraf mühiti üçün yük artırır.
İstehlakçılar üçün məhsulların böyük seçimi olan və məsuliyyət hissi olan ölkələrdə istehlakçıların bir çoxu istehsalı, satışı və ya istifadəsi ətraf mühitə zərər vuran mallardan boyun qaçırır və “ətraf mühitin dostu” olan məhsulları almağa çalışırlar. Belə bir məhsulları fərqləndirmək üçün ekomarkerlərdən istifadə olunur – məhsulun etiketində və ya qablaşdırılmasında xüsusi işarələrdən. Burada ekomarka (Ecola- bel) göstərilir ki, bundan Avropa İttifaqında istifadə olunur. Onun qəbul edilməsi üçün mal istehsalçısı maksimal olaraq həm məhsulun, eləcə də istehsalatın ətraf mühitə mənfi təsirini azaltmalıdır: havanı, suyu çirkləndirməməli, tullantıları minimu- ma endirməli, zərərli kimyəvi maddələrin istifadəsini imkan daxilində azaltmalı, elə bir qablaşdırma və materi- aldan istifadə etməlidir ki, resiklyasiya olunan (onun emalı və yenidən istifadəsi mümkündür) və ya bioloji tənəzzülə uğrayandır (ətraf mühitə düşən kimi asanlıqla parçalanır). Avropa İttifaqının ekomarkasına ma- lik məhsulun və xidmətin siyahısı internetdə verilir, növbəti ünvanda: http://ec.europa.eu/ ecat/. Xarici effekt müsbət də ola bilər. Məsələn, qripə qarşı peyvənd etdiyiniz halda bu nəinki sizin üçün, eləcə də ətrafınızdakı insanlar üçün xeyirli ola bilər, çünki onların qripə yoluxma riski azalmış ola bilər. Eləcə də, məsələn, qonşuluqda tikilən gözəl ev nəinki sakinlərə xeyir verir, eləcə də sizə, çünki rayon daha da cazibədar olur və evinizin qiyməti artmışdır. Bu işarə onu bildirir ki, qablaşdırma materialı Resiklasiya edilir 29 FƏSIL IV. BAZAR UĞURSUZLUQLARI Adın sınmasından başın sınması yaxşıdır. Gürcü xalq atalar sözü Bazarın aşağı düşməsinin daha bir halını bazar oyunçularının arasında mövcud məlumat assimetriyası təqdim edir. Bir qayda olaraq, malın xassələri haqqında daha çox məlumata satıcı malikdir, nəinki alıcı. Bu məlumat malın həm müsbət tərəfl ərinə, eləcə də onun qüsurlarına aiddir. Amma satıcı çalışır ki, daha çox malı daha baha qiymətə satsın! Bunun üçün də o, alıcıya malın nöqsanı və ya onun- la əlaqədar risklər haqqında məlumat verməkdə maraqlı deyil. Əksinə, bazar qüvvələri satıcıya təkan verir ki, bu məlumatı gizlətsin. Halbuki bu vəziyyət uzun müddət davam etməyəcəkdir: bu malı bir neçə istehlakçı aldıqdan sonra məlum olacaq ki, malın nöqsanı var və bunun haqqında məlumat yayılacaq və istehlakçılar bu malı sadəcə almayacaqlar. Assimetriya məlumatı 1970-2000 illərdə üç amerikalı iqtisadçı tədqiq edirdi: Corc Akerlof (George Akerlof), Cozef Stiqlits (Joseph Stiglitz) və Maykl Spens (Micha- el Spence). Assimetriya məlumatı nəzəriyyə- si üzərində işə görə onlara 2001-ci ildə Nobel mükafatı verilmişdir. Eyni növdə olan malın yalnız bəzisinin nöqsanı olduğu və bə- zilərinin isə olmadığı və istehlakçının aldığı zaman onları fərqlən- dirə bilmədiyi halda (zahirən hər iki növdə mal eynidir), nə baş ve- rir? Tez və ya gec istehlakçılar başa düşəcəklər ki, bu malı əldə edən insanların bir hissəsi razıdır, digəri isə - narazı. Məlum olacaq ki, bu malı aldıqda zərər görmək təhlükəsi vardır. Müvafi q olaraq, is- tehlakçıların gözlərində bu malın qiyməti aşağı düşəcək və ona ver- dikləri məbləğ də azalacaqdır. Müvafi q olaraq malın bazar qiyməti də aşağı düşəcəkdir. Azaldılmış qiymət şərtlərində istehsalçıya yax- şı mal satmaq sərf etmir, buna görə də qüsurlu, yararsız malın pay- ını bazarda artırır. Bu, malın dəyərini istehlakçının gözündə daha da aşağı salır. Mal daha da ucuzlaşacaqdır, buna görə də istehsalçı məcbur olur ki, onun keyfi yyətini daha da aşağı salsın, mal daha da qiymətdən düşəcək və malın bazarının tam kollapsa (parçalanma, yox olma) uğradığına qədər davam edəcəkdir.
30 VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA MƏHSUL HAQQINDA MƏLUMAT Ötən əsrin 50-ci illərinə qədər sadəcə sağlam düşüncə yetərli idi ki, istehlakçı bu və ya digər məhsulun tərkibi, təhlükəsizliyi, yararlılığı və ya keyfi yyətini müstəqil dəyərləndirsin. Bu gün isə bu, artıq mümkün deyil, - bazarda çoxlu sayda fərqli məhsul var və onların hazırlanma metodları və ya texnologiyaları o qədər sürətlə dəyişir ki, heç bir istehlakçı bütün istehlak məhsulunun xassələrini araşdırmağı bacara bilməz. İstehsalçı isə, bir qayda olaraq, yalnız hər hansı bir sahədə ixtisaslaşdırılmışdır və özünün və ya oxşar məmulatın xüsusiyyətləri haqqında istehlakçılar üçün daha çox məlumatı vardır. O, asanlıqla bu məlumatdan istehlakçıların çaşdırılması üçün istifadə edə bilər. Məlumat disbalansı (bərabərsizliyi) istehlak malının satıcı istehsalçısı və alıcı istifadəçisi arasında aydın şəkildə əks olunur. Bu bərabərsizliyin qarşısını almaq üçün dövlət istehsalçının/satıcının istehlakçıya (malın alınmasına qədər) mütləq çatdırmalı olduğu minimal məlumat siyahısını təsis edir. Bu, istehlakçıya lazım olan məlumatdır ki, malı düzgün seçə bilsin. Gürcüstanda bu siyahı qanunla təyin edilmiş və növbəti məlumatlardan ibarətdir:
Məlumatın assimetriyası hər zaman satıcının üstünlüyünü nəzərdə tutmur. Bəzən risklər haqqında istehlakçının daha çox məlumatı olur, nəinki satıcının. Məsələn, avtomo- bilin sığorta polisi alındığı zaman, sığorta agenti bilmir ki, polisi alan avtomobil sürücüsü avtomobili nə dərəcədə ehtiyatla sürəcəkdir. Eyni zamanda onu bilir ki, sürücülərin bəziləri ədəbsiz olurlar və məhz onları nəzərə almaqla riskləri hesablayır. Bu, ehtiyatlı sürücü üçün sığortanı çox bahalandırır və ola bilsin ki, polis əldə etməkdən boyun qaçırsın. Nəticə belə olur ki, avtomobillərin sığortalanması məcburi deyilsə, o zaman onu yalnız riskli, ədəbsiz sürücülər əldə edirlər. Bu halı mənfi seçim (adverse selection) adlandırırlar. Təsvir edilən vəziyyətdən bazar öz qüvvələri ilə çıxa bilmir. İstehlakçının bazara (satıcıya) etibarının bərpası üçün dövlət tərəfi ndən bazara müdaxilə və istehlakçını, onun marağının qorunması haqqında inandıra biləcək oyun qaydalarını təsis etməsi vacibdir. Yüklə 3,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|