Tədris xərcləri xə kitabxana üçün kitabların alınması xərcləri təhsil
formasından ( əyani, qiyabi, axşam) və mütəxxəssislərin istiqamətindən asılı olaraq
normalar üzrə müəyyən edilir.
Tələbələrin istehsalat təcrübəsi üçün xərclər təcrübə keçərək tələbələrin
sayından və təcrübənin müddətindən asılıdır. Bu xərclərə eyni zamanda təcrübəyə
rəhbərlik edən müəllimlərə əmək haqqı , ezamiyyə xərci və s. aiddir.
Ali məktəblərin xərcləri sistemində
elmi- tədqiqat işləri, təcrübənin aparılması ,
müəllimlərin
ezamiyyət xərcləri, dissertasiyaların medafiəsi üzrə xərclər daxildir.
Ali məktəblər üçün inventar və avadanlıq xərcləri onların xüsusi avadanlıqla ,
kompüterlərlə və təsərrüfat inventarları ilə təmin edilməsi normaları üzrə
planlaşdırılır. Icmal planlaşdırma zamanı inventarların və avadanlıqların alınması
xərcləri bir tələbəyə düşən norma əsasında, əsaslı təmirə çəkilən xərclər binanın
xarici kubaturası və 1
3
m
- ə düşən xərc normasına görə hesablanır.
KitabYurdu.az
111
1
Mövzu 10: Səhiyyə xərclərinin planlaşdırılması və
maliyyələşdirilməsi.
1. Azərbaycan Respublikasında əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində
tədbirlərin həyata keçirilməsində büdcənin rolu.
2. Səhiyyə müəssisələrinin saxlanması xərclərinin tərkibi və quruluşu.
3. Səhiyyə müəssisələrinin fərdi və icmal smetasının tərtib edilməsi.
4. Səhiyyə işçilərinin əmək haqqı xərclərinin planlaşdırılması və
maliyyələşdirilməsi.
5. Səhiyyə üzrə sair xərclərin planlaşdırılması və maliyyələşdirilməsi.
6. Əhalinin sağlamlığının qorunması tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 41- ci maddəsində sağlamlığın
qorunması hüququ verilmişdir. Orada aşağıdakılar göstərilir:
1. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır.
2. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növlərinin əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin
bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya- epidemoligiya
salamatlığına
təminat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır.
3. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən
vəzifəli şəxslər qanun əsasında məsuliyyətə cəlb edilirlər.
Dövlət əhalinin sağlamlığının qorunması üçün daimi zəruri tədbirlər həyata
keçirir. Bu məqsədlə dövlət büdcəsindən kifayət qədər vəsait ayrılır. Vətəndaşların
sağlamlığının mühafizəsi üzrə qəbul edilmiş qanunvericiliyə əsasən səhiyyənin
maliyyələşdirilməsi və idarə edilməsi sahəsində mərhələli islahatlar aparılır. Bu
sahədə qəbul edilmiş tibbi sığorta mexanizminin böyük əhəmiyyəti vardır. Səhiyyə
xərcləri dövlət büdcəsi xərclərinin tərkib hissəsi olmaqla müəyyən xüsusi çəkiyə
malikdir. Lakin bu xərclərin dövlət büdcəsi xərcləri içərisində xüsusi çəkisi
azalmışdır. Bunun da əsas səbəbi büdcə xərclərinin bir hissəsinin
maliyyələşdirilməsinin yerli( bələdiyyə) büdcələrə verilməsi və səhiyyə xidmətinin
dövlət maliyyələşdirilməsinin azaldılıb pullu xidmətə keçirilməsindən ibarətdir.
Hal- hazırda səhiyyənin maliyyə təminatının modeli büdcə vəsaitlərini, icbari
tibbi sığorta vəsaitlərini, təşkilatların tibbi sığorta fondlarını və digər mənbələri
özündə birləşdirir.
KitabYurdu.az
112
2
Səhiyyə sahəsinə yönəldilən maliyyə vəsaitləri aşağıdakı istiqamətlərə
yönəldilir: elmi- tədqiqat tibb müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi, xəstəxanaların
saxlanması , poliklinikaların və ambulatoriyaların saxlanması, təcili tibbi yardım,
sanator epidemoloji stansiyalaırn saxlanması, sanatoriyaların saxlanması, digər
tibbi məntəqələrinin saxlanması.
Hal- hazırda Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin səhiyyə
müəssisələri xərclərinin planlaşdırılması məqsədilə gəlir və xərc smetasını tərtib
edirlər. Smetalar aşağıdakı formalarda tərtib edilir:
1. Səhiyyə müəssisələrinin fərdi smetası.
2. Yerli büdcələrin layihələrinə uyğun səhiyyədə xərclərin smetası tərtib edilir.
Büdcə smetasının hər bir səviyyəsində xərclərin planlaşdırılmasının
özünəməxsus xüsusiyyətləri var.
Tibbi müəssisələrin
fərdi smetasının tərtibi çarpayıların orta illik
göstəricilərinin, çarpayı- günlərinin miqdarının, tibb və inzibati- təsərrüfat
heyətinin orta illik sayının, poloklinikaya müraciət edənlərin hesablanması ilə
başlanır.
Səhiyyə xərclərin planlaşdırılmasının aşağıdakı göstəricilərindən istifadə
olunur:
1) ambulator - poloklinika yardımı üzrə - poliklinikalarda işləyən həkimlərin
sayı,ildə bir nəfərə düşən müayinənin və evdə yardımın miqdarı;
2) stasionar yardım üzrə - çarpayı yerin miqdarı , il ərzində xəstəxana çarpayısının
məşğul olması.
Çarpayıların dövriyyəsi il ərzində hər bir xəstəxana çarpayısı üzrə xəstələrin
orta sayını xarakterizə edir.
Ayrılmış büdcə vəsaitlərinin səmərəli istifadəsinə nəzarət müfəttiş və tematik
yoxlama zamanı,yerli idarəetmə orqanları, ayrı- ayrı nəzarət orqanları tərəfindən
həyata keçirilir.
Yoxlama zamanı xüsusilə aşağıdakı məsələlərə fikir verilir: səhiyyə
müəssisələrinin fəaliyyətinin plan göstəricilərinin düzgün hesablanması; onların
faktiki görülən işlərin , göstərilən tibbi xidmətlərin həcmi ilə eyniliyi;ayrılmış
büdcə vəsaitlərinin istifadəsinin məqsədəuyğunluğu.
Beləliklə, xəstəxana çarpayısının istifadə göstəricisi nə qədər yüksək olarsa,
çarpayıların dövriyyə göstəriciləri bir o qədər də yüksək olar və çarpayı fondunun
saxlanmasına büdcədən ayrılan vəsaitə, yeni çarpayıların yerləşdirilməsinə, yeni
stasionarların tikilməsinə zərurət bir o qədər az olur.
KitabYurdu.az
113