Mövzu 1: Büdcənin sosial- iqtisadi mahiyyəti və funksiyaları

3 
 
-
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  büdəsinin  və  bələdiyyə ( yerli )  büdcələrinin   AR 
– nin dövlət  büdcəsi ilə qarşılıqlı  münasibətlərinin eyniliyi; 
-
 
AR – nın büdcə sistemi  səviyyəsində tənzimləyici  gəlirlərin bölgüsü ; 
-
 
AR – nın büdcə  sistemi  səviyyəsində vərclərin  bölgüsü ; 
-
 
Minimum  büdcə  təminatı  səviyyəsinin  bərabərləşdirilməsi ; 
-
 
AR – nın büdcə  sisteminin  vahidliyi ; 
-
 
Dövlət  büdcəsi  xərclərinin  ayrı – ayrı  növlərinin  ərazi büdcələrinə ( yerli  büdcələrə )  
verilməsi ; 
-
 
Dövlət    səlahiyyətlərinin    təmin  edilməsi    üçün    vəsaitlərin    bir  büdcə  səviyyəsindən  
digər    büdcə    səviyyəsinə    verilməsi.    Bu    isə    müvafiq    büdcədə    əvəzsiz    köçürmə  
forması  kimi  nəzərə  alınır.        
“ Büdcə  sistemi  haqqında “ AR – nın  qanununa  əsasən  Azərbaycan Respublikasının    
dövlət    büdcəsinin    Naxçıvan    Muxtar    Respublikasının  büdcəsi    və  yerli  büdcələrlə  
qarşılıqlı  əlaqəsi  gəlir  mənbələrinin  bölüşdürülməsi  vasitəsilə  həyata  keçirilir. Hər  bir  
büdcənin    xərclərinin  təmin    edilməsi    üçün    müvafiq    gəlirləri    olmalıdır.  Ona    görə  də  
gəlirlərin  büdcələr  arasında  bölgüsünün  məqsədi   büdcələrin  müvafiq  xərclərini  təmin  
etməkdir.  
Büdcələrin  gəlirləri  xüsusi  və  tənzimləyici  gəlirlərdən  ibarətdir. Büdcələrin  xüsusi  
gəlirləri  –  Azərbaycan    Respublikasının    qanunvericiliyiə    uyğun    olaraq    gəlir    növlərinə  
tam  və  ya  qismən  müvafiq  büdcələrə  təhkim  edilməsidir. 
Bu  müvafiq  büdcələrə, dövlət  büdcədənkənar  fondlarına Azərbaycan  Respublikasının 
qanunvericiliyinə  əsasında  təhkim  olunmuş  vergilər, gəlirlər, normativ, aktlarla  müəyyən 
edilmiş  vergi  olmayan  gəlirlər, eyni  zamanda əvəzsiz ödənişlər  aiddir. 
Büdcənin  xüsusi  gəlirlərinə  aşağıdakı  qeyri – vergi  gəlirləri  aiddir :  
-
 
Dövlət  və  bələdiyyə mülkiyyətində  olan əmlakın  satışından  və  ya  əvəz edilməsindən  
gəlirlər ; 
-
 
Azərbaycan    Respublikasının    müvafiq      dövlət    hakimiyyəti,  yerli  özünüidarəetmə    
orqanları,  həmçinin    müvafiq    orqanların  tabeliyində    olan  büdcə    təşkilatlarının  
göstərdikləri    pullu    xidmətlərdən    gəlirlər,  mülki  –  hüquqi,  inzibati    və    cinayət  
məsuliyyəti    o    cümlədən    cərimələri,  müsadirələr,  kompensasiyalar    tətbiq    edilməsi 
nəticəsində alınan  vəsaitlər, həmçinin Azərbaycan  Respublikasının  bütün  səviyyələrdə  
olan    dövlət      hakimiyyəti    orqanlarına    vurulmuş    ziyanın    ödənilməsindən  alınan  
vəsaitlər və  icbari  qaydada  götürən  məbləğlər; 
-
 
Azərbaycan  Respublikasının   büdcə  sisteminin  digər   səviyyəli  büdcələrdən  maliyyə   
yardımı  və  büdcə  ssudası  kimi  alınan   gəlirlər ; 
-
 
Digər  qeyri – vergi  gəlirləri ,həmçinin əvəzsiz  köçürmələr ;            
     
Dövlət  və  bələdiyyə  mülkiyyətində  olan  əmlakın  satışından  alınan  vəsaitlər  tam  
həcmdə  müvafiq  büdcəyə  götürülür. 
KitabYurdu.az 
164

---

4 
 
Fiziki    və    hüquqi    şəxslər,  beynəlxalq    təşkilatlar    və    xarici    dövlətlərin    hökümütlər  
tərəfindən  əvəzsiz  köçürülən  vəsaitlər  büdcənin  gəlirlərinə  hesaba  götürülür.  
Büdcənin  gəlirlərinə  həmçinin  qarşılıqlı  hesablaşmalar  üzrə  əvəzsiz köçürmələr də  
daxil  olur. Qarşılıqlı  üzrə  hesablaşmalarüzrə  Azərbaycan  Respublikası  vergi  və  büdcə  
qanunvericiliyində  dəyişikliklər  aparılması ilə əlaqədar  Azərbaycan  Respublikası  büdcə  
sisteminin  müxtəlif  səviyyəli  büdcələr  arasında  vəsaitlərin  verilməsi, büdcə  haqqında  
qanunda    nəzərdə    tutulmayan    xərclərin    maliyyələşdirilməsi    üzrə  səlahiyyətlərin    və  ya  
gəlirlərin  verilməsi  üzrə  əməliyyatlar  başa  düşülür.  
Xüsusi    gəlirlər    yerli    büdcələrin    gəlirlərinin    bir    hissəsini  təşkil    edirlər.  yerli  icra 
orqanlarının  ( bələdiyyələrin )  üzrərinə  düşən  funsiyalaırn  yerinə  yetirilməsi, bölgənin 
social – iqtisadi  inkişafını , yerli büdcələrin  tarazlaşdırıl – masını  həyata  keçirmək  üçün  
onlara dövlət  büdcəsi  ( həmçinin  Naxçıvan Muxtar  Respublikasının  büdcəsi )  tərəfindən  
büdcə  tənzimlənməsi  qaydasında  tənzimləyici  gəlirlər  verilir.  
Büdcənin    tənzimləyici    gəlirləri  –  büdcə    sisteminin    yuxarı    həlqələrindən    aşağı  
büdcələrə  növbəti  maliyyə  ili üçün  və  ya  uzun müddətə  normativlər əsasında  xərclərini  
örtmək  üçün  verilən  maliyyə  vəsaitidir. 
Büdcələrin    tənzimləyici    gəlirlərinə    transfert    ödənişləri    də    daxildir.  Transfertlər  
Dövlət    büdcəsindən    bölgələrin    maliyyə    problemini  həll  etmək  üçün    xüsusi    fondlara  
ayrılan  vəsaitlərdir.  
Maliyyə    ili  ərzində    qanunverici    orqanlar    və    icra  hakimiyyəti,  habele  yerli 
özünüidarəetmənin    səlahiyyətli    orqanları  digər    səviyyəli    büdcələrin    xərclərini    artıran 
qərarlar  qəbul  edilməsindən  imtina  edir. Burada  fövqalədə hallar və  bədbəxt  hadisələrlə  
bağlı  hallar istisna  hal  təşkil  edir. 
Ərazi    büdcələrinə    maliyyə    yardımının    hesablanması    üçün    əsas  maliyyə  xidməti  
göstərməyə  maliyyə  məsrəflərinin  normativi, minimum  büdcə  təminatı  normativi  təşkil  
edir.  
Bu    normativlər    isə    social  –  iqtisadi  ,  coğtafi  ,  iqlim  və  AR  –nın  subyektlərin    digər   
xüsusiyyətləri  nəzərə alınmaqla  vahid  metodika  əsasında müəyyən  edilir.                  
Büdcələrin  xüsusi  və  tənzimləyici  gəlirləri 
 
     
Xüsusi  gəlirlər 
 
Tənzimləyici  gəlirlər 
 
 
 
Müvafiq 
büdcələrin 
Vergi gəlirləri           
 
Müvafiq büdcələrin 
vergi 
olmayan 
gəlirləri 
 
                        
Yerli ( bələdiyyə ) büdcələr 
 
KitabYurdu.az 
165

---