27
- Восстановление системы- Sistemin əvvəlki vəziyyətinə bərpası. Bu əmr verildikdən sonra
yeni açılan pəncərənin sağ hissəsində iki rejim verilir. Bunlardan biri kompüter tərəfindən qeyd olunmuş
və hansısa dəyişikliyə və ya proqram təminatının əlavəsinə uyğun bərpa nöqtələrinə keçidə imkan verir.
İkinci isə istifadəçinin özü tərəfindən bərpa nöqtəsinin yaradılması imkanını yaradır. Birinci imkan
seçildikdə növbəti addımda ekrana təqvim verilir. Həmin təqvimdə xüsusi rənglənmiş xanada olan tarix
bərpa tarixləridir. Təqvim pəncərəsinin başlığında verilən hərəkətetdiricilərlə daha əvvəlki bərpa
nöqtələrinə keçmək mümkündür. Bu nöqtə seçildikdən sonra kompüter sistemi həmin tarixdəki vəziyyətə
qaytarır.
- Дефрагментация диска- Diskin defraqmentləşdirilməsi. Adətən faylları diskə yazdıqda
kompüter fayl verilənlərini diskin sektorlarında qalan boş yerlərə hissələr-fraqmentlər şəklində yazmaqla
disk həcminə qənaət edir. lakin iri həcmli fayllarla işlədikdə bu cür fraqmentlərlə yazılış işin sürətini
aşağı salır. Bunu aradan qaldırmaq məqsədilə disklərin defraqmentləşməsini aparmaq olar. Yəni fayllar
bütöv şəkildə disk hissəsində yerləşdirilir. Qeyd edək ki, bu halda diskin tutumundan optimal istifadə
edilməsə də disklə işin sürəti artır. Əmrin yerinə yetirilməsi zamanı açılmış pəncərədə yerinə yetirilən
proses (təhlil gedir, defraqmentləşmə gedir və s.) haqqında, prosesin nəticəsi haqqında məlumat verilir.
- Мастер переноса файлов и параметров- Mənbə rolunu oynayan kompüterin parametrlərini və
onda yerləşmiş faylların digər kompüterə keçirilməsi təmin olunur;
- Назначенные задания- Seçilmiş tapşırığın kompüter tərəfindən avtomatik yerinə yetirilməsini
təmin edir. Əmr verildikdən sonra açılan pəncərədən «Добавить задания» rejimiminin üzərində düyməni
sıxaraq yeni pəncərəyə keçirik və lazımi proqram seçilir. Növbəti addıma keçilir. Bu addımda tapşırığa ad
verilir. Bu ad proqramın öz adı da ola bilər. Həmin pəncərədə tapşırığın yerinə yetirilməsi və ya
proqramın işə salınması parametri seçilir (hər gün, hər həftə, kompüter yüklənən kimi və s.) sonra
«Готова» düyməsi ilə prosesin başa çatdığı bildirilir. Sonrakı mərhələlərdə tapşırıqla əlaqədar
parametrlər sorğulara cavab şəklində müəyyənləşdirilir.
- Очистка диска- Seçilmiş diskin təmizlənməsi. Bu rejim verildikdən sonra ekranda açılmış yeni
pəncərədə təmizlənəcək disk seçilir. Növbəti addımda açılan pəncərədə adətən silinməsi lazım olan
qovluqlar və onlardakı məlumatların həcmi göstərilir. Əgər təmizləmədə əlavə imkanlardan istifadə
etmək istəyirsinizsə onda pəncərənin yuxarısında olan «Дополнительно» əmrini verməklə yeni açılan
pəncərədə, lazımi rejimi (az istifadə olunan komponenetlərin silinməsi, lazımsız proqramların silinməsi
və s.) seçib yeni mərhələyə keşmək olar. Lakin ilkin variant seçilibsə istifadəçi təmizləyəcəyi qovluğu
müəyyəmləşdirir, lazımdırsa onun məzmununa baxır və yalnız təmizləmək gərək olan faylları seçir. Əks
halda seçilmiş qovluqda olan bütün fayllar silinir. Bu əməliyyatın vaxtaşırı aparılması kompüterdə əlavə,
lazımsış fayl və qovluqların olmamasına və iş üşün daha münbit şəraitin yaranmasına kömək edir.
- Сведения о системе- Sistem haqqında məlumatları verir. Bu əmrin köməyi ilə kompüterin
apparat resursları, müxtəlif komponentlər, qurğular, proqramlar haqqında məlumat və onlrın mövcud
vəziyyətlərinin səciyyəsini əldə etmək olar.
- Таблица символов- Kompüterdə olan sistemin malik olduğu simvolların cədvəlini ekrana verir
və klaviaturada olmayan simvolların əlavə edilməsinə imkan yaradır.
- Центр обеспечения безопасности- Kompüterin təhlükəsizliyinin təmin olunması məqsədilə üç
parametrin Brandmauerin (kompüterə daxil olma imkanlarının istifadəçinin müəyyənləşdirdiyi qaydaya
uyğunluğun), avtomatik yeniləmənin və viruslardan qorunma üçün antivirus proqramlarının fəallığının
müəyyənləşdirilməsini təmin edir.
4. Xüsusi imkanlar. İstifadəçiyə xüsusi imkanlar verir.
- Диспетчер служебных программ- Xüsusi imkanları təmin edən proqramların işə salınması və
sazlanmasını təmin edir;
- Мастер специальных возможностей- eşitmə, görmə və hərəkət qabliyyətində çatışmamazlıqlar
olanlar üçün inkanların sazlanmasını təmin edir.
- Экранная клавиатура- Ekrana klaviaturanın təsvirini çıxaraq MOUS-dan və ya digər düyməli
qurğudan istifadə edərək klaviatura düymələri ilə işləməni təmin edir.
- Экранная лупа- Ekranın götürülmüş fraqmentinin böyüdülməsini təmin edir.
5. Paint- rəngli təsvirlərin və qrafiklərin hazırlanması proqramıdır. Burada hazırlanmış təsvirlər
Windowsun digər proqramlarında da istifadə oluna bilər. Bu məqsədlə mübadilə buferindən istifadə
etmək lazımdır.
28
6. WordPad-kiçik qeydlər və sənədlərin hazırlanması üçün nəzərdə tutlmuş proqramdır.Bu
mətn proqramı Windows əməliyyatlar sistemində işləyə bilən digər mətn proqramlarının imkanlarından
daha aşağı imkanlara malikdir. Lakin hər halda burada istənilən uzunluqda mürəkkəb obyektləri
olmayan sənədi hazırlamaq olar.
7. Адресная книга-Kompüter vasitəsilə xidməti kataloqlardan istifadə etməklə şəxsi əlaqədar
olduğunuz tərəfdaşları və müxtəlif insanlarla əlaqələrin idarə olunmasını təmin edir.
8. Блокнот- Sadə formatlı mətn fayllarının yaradılması və redaktəsini təmin edir;
9. Знакомство с Windows- Windows əməliyyatlar sisteminin imkanları və onlarla işləmə
qaydalar ilə tanış olmağa imkan verir;
10. Калькулятор- Adi kalkulyatoru əvəz edərək onun yerinə yetirə bildiyi əməliyyatları aparmağa
imkan verir.Burada kalkulyatorun sadə və bir çox mürəkkəb hesablama funksiyalarına malik olan qismən
mürəkkəb variantları mövcuddur;
11. Командная строка- Hazır proqramların yerinə yetirilməsi sətridir (MS DOS əməliyyatlar
sistemində olduğu kimi);
12. Мастер совместимости программ- Köhnə proqramların Windows-da işləməsi üçün
uyğunluq yaradır;
13. Проводник-Kompüterdə olan fayl və qovluqların siyahısını verir və onlarla işləyərkən bələdçi
rolunu oynayır;
14. Синхронизация-Avtonom rejimdə yenilənənverilənlərin (sənədlərin, təqvimlərin, elektron poçt
məlumatlarının şəbəkə surətlərini yeniləyir (kompüter şəbəkəyə qoşuludursa);
15. Мастер работы со сканером или цифровой камерой- Təsvirlərin ckaner və ya kamera
vasitəsilə götürülməsini təmin edir.
MÖVZU 4. MƏTN REDAKTORLARI. WORD MƏTN REDAKTORU. ƏSAS MENYULARI:
ФАЙЛ, ПРАВКА, ВИД.
EHM-larının yarandığı ilkin dövrlərdə başlayaraq digər məsələlərin həlli ilə bərabər hər bir
müəssisənin fəaliyyətində mühüm əhəmiyyətə malik sənədləşmə ilə əlaqədar mətnlərin yığılmasının
proqram vasitələrinin yaradılması üzərində iş aparılırdı. MS DOS əməliyyatlar sistemində bu məqsədlə
ABV və ya TEXT proqramlarından sonralar isə ChiWriter redaktorundan istifadə edilirdi. Bu redaktorlar
adi yazının yığılması və çapına imkan versə də. mətnə müxtəlif obyektlərin əlavəsi və qrafik imkanlardan
istifadədə problemlər yaradırdı. Eyni zamanda müxtəlif əlifbalar, şriftlər və işarələrin (hərf, rəqəm və
digər işarələrin) müxtəlif parametrlərinin təyin olunması imkanlarına malik deyildi. Məhz bunu nəzərə
alaraq Windows proqram örtüyü yarandığı vaxtdan mətnlərin yığılması, onlar üzərində müxtəlif
əməliyyatların aparılması üçün mətn redaktoru olan Word mətn redaktoru istifadəyə verildi. Bu redaktor
Windows əməliyyatlar sisteminin inkişafına və yeni versiyalarının yaradılmasına uyğun olaraq yeni
imkanların əlavəsi ilə təkmilləşdirildi. Eyni zamnda Word mətn redaktoru Windows əməliyyatlar
sisteminin offis proqramı kimi mübadilə. Müxtəlif proqramların əlaqəli işləməsi, müasir tələbatlara uyğun
xüsusiyyətləri də özündə cəmləşdirdi.
Word mətn redaktorunu yükləmək üçün işçi stolun “Пуск” düyməsini basdıqdan sonra açılan
pəncərədən “Программы” bəndindən Microsoft Word seçərək yerinə yeti-rilmə verilir. Yükləməni işçi
stoldakı proqrama uyğun piktoqramdan və Word sənədinin işarəsindən də yükləmək olar.
Yüklənmədən sonra redaktorun işçi pəncərəsi aşılır. Pəncərənin birinci sətrində redaktorun və
aktiv faylın adı verilir. Əgər fayl qçılmayıbsa onda onun əvəzinə Document1 göstərilir. Sonrakı sətirdə
redaktorun əsas menyuları verilir. Daha sonra standart və formatlaşdırma alətlər panellərinin işçi lentləri
verilir. Bu işçi lentlərdən sonra redaktorun işçi oblastı yerləşir. Bu hissənin yuxarı və sol hissəsində ölçü
xətkeşləri, sağ və aşağı hissəsində isə işçi oblastda hərəkət düymələri yerləşir. İşçi oblastdan sonra sənəd
görünüşü və sənəd haqqında məlumatlar sətirləri yerləşir. Burada səhifə, sətir, səhifələrin sayı, sütun və
yerinə yetirilən əməliyyat haqqında məlumat verilir.
Redaktorun menyuları və onlrın ümumi təyinatı belədir:
Файл – faylın yaradılması, açılması, bağlanması, yadda saxlanması, çapı, sənədə baxış, sənədin
göndərilməsi, xüsusiyyətləri, səhifə parametrləri təyin edilə bilər.