Mövzu 1: İnformatika fənni, predmeti və onun tərkib hissəLƏRI
Yüklə 2,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
91 oğurlanma halında da məxfiliyə təminat verir. Kriptoqafiyaya çoxlu kitablar, məqalələr, fərmanlar həsr olunub. Yalnız qısa xülasə ilə kifayətlənək. Şifrləmənin simmetrik və qeyri-simmetrik adlanan iki əsas üsulu fərqləndirilir. Simmetrik şifrləmə üsulunda eyni açar (gizli saxlanılan) həm məlumatı şifrləmə, həm də deşifrləmə üçün istifadə olunur. Olduqja effektiv (sürətli və etibarlı) simmetrik şifrləmə metodları mövjuddur. Şəkil simmetrik şifrləmənin istifadəsini illüstrasiya edir.
Simmetrik şifrləmənin əsas çatışmayan jəhəti ondan ibarətdir ki, gizli açar həm göndərənə, həm də alana məlum olmalıdır. Bu bir tərəfdən açarların göndərilməsi problemini qoyur. Digər tərəfdən alan şəxs şifrlənmiş və deşifrlənmiş məlumatın varlığı əsasında bu məlumatı konkret göndərəndən almasını sübut edə bilməz. Çünki belə məlumatı o özü də generasiya edə bilər. Asimmetrik metodda iki açar istifadə olunur. Onlardan biri, gizli olmayan (sahibinin ünvanı ilə birlikdə nəşr oluna bilər) şifrləmə üçün istifadə olunur, digəri(gizli, yalnız alana məlum) deşifrləmə üçün istifadə olunur. Asimmetrik şifrləmənin istifadəsi şəkildə göstərilib. Asimmetrik metodların əsas çatışmayan jəhəti aşağı sürətli olmalarıdır. Buna görə onlar simmetrik metodlarla birgə işlədilir. Məsələn, açarların göndərilməsi məsələsini həll etmək üçün əvvəljə məlumat təsadüfi açarla simmetrik şifrlənir, sonra bu açarı alan tərəfin açıq asimmetrik açarı ilə şifrləyirlər, bundan sonra məlumat və açar şəbəkə ilə ötürülür. Diqqəti ona yönəldək ki, asimmetrik metodlardan istifadə etdikdə, adresatın (ad, açıq açar) jütünün əslliyinə zəmanətə malik olmaq lazımdır. Bu məsələnin həlli üçün sertifikasiya mərkəzi anlayışı daxil edilir. Sertifikasiya mərkəzi adlar/açıq açarlar sorğu kitabını öz rəqəm imzası vasitəsi ilə təsdiq edir. Kriptoqrafik metodlar informasiyanın tamlığına etibarlı nəzarət etməyə imkan verir. Yalnız təsadüfi səhvlərə davam gətirməyə qadir olan ənənəvi nəzarət jəmlərindən fərqli olaraq, gizli açarın tətbiqi ilə hesablanmış kriptoqrafik nəzarət jəmi praktik olaraq verilənlərin bütün mümkün hiss olunmayan dəyişilmələrini istisna edir. Elektron rəqəm imzası Hazırda informasiya sistemlərinin joşqun inkişafı ilə əlaqədar informasiyanın müdafiəsinin kriptoqrafik metodlarının rolu əhəmiyyətli dərəjədə artmışdır. Bu onların nisbətən aşağı qiyməti və istifadəsinin yüksək səmərəliliyi ilə şərtlənir.İnformasiyanın müdafiəsinin belə üsullarından biri elektron rəqəm imzasıdır. Elektron rəqəm imzası informasiyanın əslliyinin təsdiqi və onun tamlığı məsələsini nisbətən asan və ujuz həll etməyə imkan verir. İmza haqqında İstənilən imza- istər adi, istərsə də rəqəm imzası həmişə ən azı üç funksiya yerinə yetirir: birinjisi- imzalayan şəxsin bizim qəbul etdiyimiz şəxs olduğunun təsdiqi (avtorizasiya funksiyası), ikinjisi- imzalayan şəxs imzaladığı sənəddən boyun qaçıra bilməz, üçünjüsü- göndərənin başqa sənədi deyil, məhz göndərdiyi sənədi imzaladığını təsdiq edir. Başqa sözlə, ona başqa və ya oxşar sənədi zorla qəbul etdirmək olmaz, çünki onda orjinalın imzalanmış surəti var. Qeyd edək ki, birinji iki funksiya sənədin nəzərdə tutulduğu şəxsin maraqlarını, üçünjü isə imzalayanın maraqlarını müdafiə edir. Bütün bu hallarda imzanın autentiklik (əsllik) adlanan xassəsi “işləyir”. Bu xassə, imzanın altında durduğu sənədə keçir. Шифрл
ямя
Дешифрл ямя
Ачарлар эенератору Ачар
Ачар
Цмуми
эизли ачар
Шифрлянмиш мялумат
Мялу
мат
Мялу мат
92 Məlumatların autentifikasiyası həm kommersiya, həm də gizli rabitə sistemlərinin abonentləri üçün həyati əhəmiyyətli amildir. Anlaşıqlı terminlərlə ifadə etsək, autentifikasiya qəbul edən və ya ola bilsin arbitr tərəfindən mövjud autentifikasiya protokolu (qaydası) çərçivəsində verilən məlumatın sanksiyalı (qanuni) göndərən tərəfindən göndərildiyi və bu zaman onun dəyişdirilmədiyi faktının müəyyən edilməsidir. Elektron məlumatların autentifikasiya metodlarının əksəriyyəti bu və ya digər kriptoqrafik metodlara əsaslanır. Elektron məlumatların belə autentifikasiya metodları çoxdan məlum olsalar da, yalnız kriptoqrafiyada yeni istiqamətin meydana çıxması ilə rəqəm imzasına qoyulan bütün tələbləri ödəməyə başladılar. Kriptoqrafiyada yeni istiqamət açıq açarlı sistem anlayışının daxil edilməsi ilə əlaqədardır. Bu sistemlərdə hər bir abonentin iki müxtəlif, lakin bir-birindən riyazi asılı olan açarı var. Onlardan biri tam məxfi, ikinjisi isə açıqdır və bütün abonentlərə verilə bilər. Açıq açara görə məxfi açarı hesablamaq qeyri-mümkündür. Açıq açarlı sistem elə qurulub ki, açıq açarla şifrlənmiş məlumat yalnız məxfi açarla açıla bilər və tərsinə. Beləliklə, açarlar bir-birinə qarşılıqlı tərsdirlər. Qeyd olunduğu kimi sistemin hər bir abonenti ögünün açarlar jütünə malikdir. Bu açarları o özü yaradır (generasiya edir), buna görə məxfi açar həqiqətən yalnız onun özünə məxsus olur. Bu zaman o məxfi açarı məxfi sənədlərin saxlanmasına qoyulan tələblərə uyğun olaraq saxlamalıdır. Açıq açar isə sistemin bütün istifadəçilərinin ijazəsi var (ola bilər). Rəqəm imzası nədir Ümumi halda rəqəm imzası (Rİ) konkret məlumata (mətnə, fayla və ya ixtiyari uzunluqlu istənilən bitlər yığınına) əlavə olunan və aşağıdakıları təmin eiməyə imkan verən qeyd olunmuş (sabit) uzunluqlu informasiya blokudur:
(informasiyanın sahibinin, müəllifinin, göndərənin autentifikasiyası imkanı);
məlumatın tamlığının təsdiqi (sanksiyasız dəyişilmələrin yoxluğu);
məlumatın müəllifliyindən imtinanın qeyri mümkünlüyünə zəmanət; Məlumatın Rİ məlumatın özündən və yalnız imzalayan subyektə məlum olan məxfi açardan asılıdır. Bu zaman nəzərdə tutulur ki, Rİ asanlıqlı yoxlanılan olmalıdır və imzanı yoxlamaq işini hər bir kəs məxfi açara mürajiət etmədən həyata keçirə bilməlidir. İmzalayan şəxsin müəyyən məlumatı imzalama faktından boyun qaçırması və ya imzanı saxtalaşdırmaq jəhdi ilə bağlı mübahisəli vəziyyət yarandıqda, üçünjü tərəfin mübahisəni həll etmək imkanı olmalıdır. Bu kontekstdə “imza” termininin işlənməsi onunla əsaslandırılır ki, Rİ imzası kağız sənəddəki əl imzası ilə bir sıra ümumiliklərə malikdir. Əl imzası da yuxarıda sadalanan üç funksiyanı yerinə yetirir. Əl imzası ilə Rİ arasında mühüm fərqlər də mövjuddur. Bu fərqlər jədvəldə əks etdirilib.
Rəqəm imzası İmzalanan mətndən asılı deyil, həmişə eynidir İmzalanan mətndən asılıdır, praktik olaraq həmişə müxtəlifdir. İmzalayan şəxslə ayrılmaz əlaqədədir, onun psixofiziki xassələri ilə birqiymətli təyin olunur, itirilə bilməz. İmza atan şəxsə məxsus olan gizli açarla müəyyən olunur, sahibi tərəfindən itirilə bilər. Daşıyıjıdan(kağızdan ayrılmazdır, buna görə də sənədin hər nüsxəsi ayrıja imzalanır. Sənəddən asanlıqla ayrılır, buna görə də onun bütün nüsxələri üçün həqiqidir. Realizə olunmaq üçün əlavə mexanizmlər tələb etmir İmzanın hesablanması yoxlanması və üçün əlavə mexanizmlər tələb edir Xidmət edən infrastruktur yaradılmasını tələb etmir Açıq açarlar sertifikatlarının etibar olunan infrastrukturunun yaradılmasını tələb edir
Rİ sxemini realizə etmək üçün iki alqoritm zəruridir: 1.
Rəqəm imzasının yaradılması alqoritmi 2.
Rəqəm imzasının yoxlanması alqoritmi 93 Bu alqoritmlərə qoyulan başlıja tələblər məxfi açardan istifadə etmədən imzanı almaq imkanının istisna olunması və hər hansı gizli informasiya bilmədən imzanı yoxlamaq imkanına zəmanət verilməsidir. Rİ sxeminin etibarlığı aşağıdakı üç məsələnin çətinliyi ilə müəyyən olunur:
imzanın saxtalaşdırılması, yəni verilmiş sənədin altındakı imzanın qiymətinin məxfi açarın sahibi olmayan şəxs tərəfindən tapılması;
bir məlumatın tapılması;
məlumatın dəyişdirilməsi, yəni eyni imza qiymətinə malik iki müxtəlif məlumatın seçilməsi; Hal-hazırda Rİ sxemlərinin yaradılması üçün bir neçə prinsipial yanaşma təklif olunub. Onları üç qrupa bölmək olar:
açıq açarlı şifrləmə sistemləri əsasında olan sxemlər
xüsusi hazırlanmış imzanı yaratma və yoxlama alqoritmlərinin əsasında olan sxemlər
simmetrik şifrləmə sistemləri əsasında olan sxemlər Rəqəm imzasının iş prinsipi Açıq açarlı şifrləmə sistemi əsasında rəqəm imzasının iş prinsipinə baxaq. Tutaq ki, hər hansı A abonenti müəyyən məlumatı imzalamalıdır. Bunun üçün o, heş-funksiya adlanan xüsusi riyazi funksiyanın köməyi ilə bu məlumatın dayjestini hazırlayır və onu özünün məxfi açarı ilə şifrləyir. Heş- funksiyanın xassəsi elədir ki, onun köməyi ilə alınan dayjest məlumatla “möhkəm” bağlıdır. Şifrlənmiş dayjest məlumata birləşdirilir. İndi o, məlumatın rəqəm imzasıdır. Bundan sonra sistemin istənilən iştirakçısı imzalanmış sənədi aldıqda A abonentinin imzasını yoxlaya bilər. Bunun üçün o, alınmış məlumatın heş-funksiyanın köməyi ilə dayjestini yaradır. Sonra məlumata birləşdirilmiş şifrlənmiş dayjesti A Abonentinin açıq açarı ilə deşifrə edir və alınmış deşifrə edilmiş dayjesti özünün yaratdığı dayjestlə müqayisə edir. Onlar üst-üstə düşürlərsə, imza həqiqi hesab olunur. Əks halda məlumat rədd olunur. Məxfi açar yalnız A Abonentinə məxsus olduğundan aydındır ki, məlumatı da yalnız o imzalaya bilərdi. Təsvir olunan rəqəm imzası variantında sistemin istənilən istifadəçisi istənilən sənəd altındakı imzanı yoxlamaq imkanına malikdir. Rəqəm imzası sxeminin başqa variantında məlumatı yalnız ünvanlandığı abonent deşifrə edə və rəqəm imzasını yoxlaya bilər. Belə sistemlərdə məlumat seans açarı ilə açıq açarlı kriptosistemin köməyi ilə şifrlənir. RSA alqoritmi Açıq açarlı şifrləmə sistemlərinə ilk konkret misal RSA adlanan sistemdir. Alqoritmin adı müəlliflərinin familiyalarının ilk hərflərindən ibarətdir. R. Rivest, A. Shamir, L.Adleman bu alqoritmi Massaçuset Texnologiya İnstitunda birgə işləri zamanı 1977-ji ildə təklif etmişlər. RSA alqoritmi aşağıdakı kimi işləyir: 1.
İki kifayət qədər böyük (100-200 və daha çox onluq rəqəmli) sadə p və q ədədləri seçilir; 2.
Onların n=p*q hasili hesablanır. Həmçinin (n)=(p-1)*(q-1) (Eyler funksiyası) hesablanır; 3.
1 (n) şərtini ödəyən və (n)-lə qarşılıqlı sadə olan e ədədi seçilir; 4.
Elə d ədədi seçilir ki, (e*d-1) ədədi (n)-ə bölünsün; 5.
6.
(n, d) jütü məxfi açardır. p və q ədədlərini məhv etmək və ya məxfi açarla birlikdə saxlamaq lazımdır. Əgər ədədin sadə vuruqlara ayrılmasının effektiv metodları mövjud olsaydı n ədədini p və q vuruqlarına ayırıb məxfi d açarını tapmaq olardı. Beləliklə, RSA alqoritminin etibarlığı çətin həllolunan- praktik olaraq həll olunmayan məsələyə- ədədin vuruqlara ayrılması məsələsinə əsaslanıb, çünki hal- hazırda vuruqlara ayırmanın effektiv üsulu yoxdur. Yüklə 2,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|