9
İstənilən xarici qurğudan maşının yaddaşına proqram daxil edilir. İdarəetmə qurğusu yaddaşdakı
proqramı nəzərə alaraq onun icra olunmasını təşkil edir. Daxil edilmiş əmrlərə uyğun olaraq riyazi-
məntiqi qurğu riyazi və məntiqi hesablamaları yerinə yetirir. Beləliklə hesablama maşını insanın köməyi
olmadan hesablama işlərini həyata keçirir.
Elektron lampalar üzərində qurulmuş bütün hesablama maşınlarını birinci nəslə aid edirlər. Bu
nəsl hesablama maşınları 1945-1950-ci illəri əhatə edirlər.
1948-ci ildə tranzistorun ixtira edilməsi, bir neçə il sonra, təxminən 1955-ci ildə tranziızistorlar
üzərində qurulmuş ikinci nəsil elektron hesablama maşınlarının yaranmasına gətirib çıxarmışdır.
Üçüncü nəsil hesablama maşınları 1960-68-ci illəri əhatə edir. 1964-cü ildən başlayaraq inteqral
sxemlərin əsasında qurulmuş hesablama maşınlannı üçüncü nəslə aid etmək olar. İnteqral sxemlərin
hesablama texnikasında istifadəsi hesablama maşınlarının ölçülərinin kiçilməsinə, etibarlığının artmasına,
tələb etdiyi enerjinin azalmasma və s. texniki göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasına səbəb oldu.
1971-ci ildə ABŞ-da və digər inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində yeni inteqral sxemlərdən istifadə
etməklə EHM-lər ixtira olunur. Belə inteqral sxemlerin daxilində onlarla, yüzlərlə, hətta minlərlə
tranzistor elementi yerləşdirmək mümkün olür. Onlara texnikada böyük inteqral sxenılər (BİS) deyirlər.
BİS-in yaranması yeni nəsil - dördüncü nəsil hesablama maşınlarının, mikroEHM- (mikrokompüterlərin)
yararanasına səbəb oldu.
Keçən əsrin sonuncu onilliyində inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində beşinci nəslə aid hesablama
maşınları barəsində müxtəlif layihələr irəli sürülmüş və işlənib hazırlanmışdır. Ümumiyyətiə bu nəsil
hesablama maşınlarının yaradilması layihəsi 1979-cu ildə Yaponiya mütəxəssisləri tərəfindən irəli
sürülmüşdür. Sonrakı illərdə belə layihələr ABŞ və Qərbi Avropa ölkələrində də işlənib hazırlanmışdır.
Beşinci nəsil hesablama maşınlarının istifadəçi ilə öz aralarında yeni münasibət yaradacaqları nəzərdə
tutulmuşdur.
Bu nəsil elektron hesablama maşınları keçən əsrin 90-cı illərində yaradılmışdır və
təkmilləşdirilməkdə davam etdirilir. Beşinci nəsil hesablama maşınlarında biliklərin səmərili işlənməsi
sisteminin yaradılmasına imkan verən onlarla paralel işləyən mikrorosessorlardan, həmçinin eyni
zamanda onlarla əmr proqramlärını həyata keçirə bilən paralel (vektor) quruluşlu daha mürəkkəb
mikroprosessorlardan geniş istifadə edilmişdir.
Gələcəkdə altıncı nəslə aid hesablama maşınlarımn hazırlanması və , tətbiqi nəzərdə
tutulmuşdur. Belə hesablama maşınlannda müasır , kompüterlərin imkanlarından kənarda olan, həll
edilməsi çətinlik törədən bütün məsələlərin həll oluranası nəzərdə tutulur.
Altıncı nəsil hesablama maşınları öptık-elektron elementləri bazası üzərində qurulacaq və onların
işləmə sürəti çox böyük olacaqdır. Onların işləməsi üçün lazım olan enerjini elektronlardan daha sürətli
olan fotonlar həyata keçirəcəkdir.
Altıncı nəsil kompüterlər təbii dili başa düşməlidir. Bunun üçün onların "çox şeyi bilmələri və
bacarmaları" lazımdır. Biliklərə malik olaraq onları işləyib təhlil etmək, istifadəçinin istənilən sorğusuna
ləngimədən və ətraflı cavab vermək və s. üçün kompüterlerin işləmə sürətlərinin yüksək olması vacibdir.
Mütəxəssislər tərəfindən təxmini hesablanmışdır ki, yerinə yetirəcək bütün işləri dəqiq həyata
keçirməkdən ötrü onlar bir saniyədə trilyonlarla əməliyyatı (müasir dövrdə istifadə edilən fərdi
kompüterlərdən milyonlarla dəfə çox) aparmalıdırlar. İntelektual, yəni şüurlu kompüterlərin yaradılması
üçün də ciddi elmi tədqiqatlar aparılır. Kompüterlərin şüurunu insanın şüurundan fərqləndirməkdən ötrü
onu süni intellekt adlandırmaq qəbul olunmuşdur. Altıncı nəsil kompüterlərdə informasiyamn
işlənməsinin insan beynində olduğu kimi həyata keçirilməsi məsələsi tədqiqatçılar arasında böyük marağa
səbəb olmuşdur. Nəticədə çox mikroprosessorun («neyron»un) birgə işləyəcəyi kompüterlərin
yaradılması nəzərdə tutulur. Qeyd etmək lazımdır ki, mikroprosessorların informasiyam təhlil etmə
sürətləri neyronunkuna nisbətən aşağı olmasma baxmayaraq onlarm birgə işləməsi nəticəsində
hazırlanacaq kompüterlərin məhsuldarlığım xeyli artırmaq mümkün olacaqdır. Bu nəslə aid olan optik
elementlər əsasmda yaradılan kompüterlərə də böyük ümüdlər bəslənilir. Elmi tədqiqatlar əsasında nəzəri
hesablamalar göstərir ki, optik kompüterlər bir saniyə ərzində yüzlərlə trilyon əməliyyat yerinə yetirə
biləcəklər. Belə kompüterlərdə ən mürəkkəb məsələləri həll etmək mümkün olacaqdır. Bu nəslə aid
hazırlanan kompüterlərdə digər istiqamət molekulyar biologiyanın tətbiqi ilə bağlıdır. Belə kompüterlərin
tərkibində molekulyar və molekul qruplarından istifadə etmək nəzərdə tutulmuşdur.
Müasir hesablama sistemlərini əsasən üç böyük sinfə bölmək olar:
1.
Mini - EHM (buraya fərdi kompüterlər də daxildir).
10
2.
Meynfreym
3.
Superkompüterlər.
Fərdi kompüterlər və onların quruluşu ilə ayrıca tanış olacağıq. Meynfreym – ümumi məqsədli
universal elektron-hesablama maşınıdır. 70-ci illərdə dünya kompüter parkının böyük hissəsini
meynfreym kompüterləri təşkil edirdi. Fərdi kompüterin inkişafı ilə əlaqədar olaraq meynfreymlərin
tətbiq sahələri azalmağa başladı. Buna baxmayaraq bu kompüterlərdən müdafiə, maliyyə və sənaye
sahələrində geniş istifadə olunur. Meynfreym kompüterləri böyük, mürəkkəb hesablamalar aparmaqla
yanaşı özünə çoxlu sayda terminal birləşdirir. Təyyarə və qatarlara sərnişin biletlərinin satışını
mərkəzləşdirilmiş qaydada ilə həyata keçirən hesablama sistemlərində meynfreymlərdən istifadə olunur.
Superkompüter – çox prosessorlu elektron-hesablama sistemidır. İlk supekompüter amerikalı
mühəndis-elektronçu Seymur Krey tərəfindən 1975-ci ildə yaradılmışdır. Superkompüterlərdə çoxsaylı
mikroprosessorların paralel işlənməsi nəticəsində yüksək məhsuldarlığı əldə etmək olur.
Superkompüterlərin qiyməti 100 milyonlarla dollarlarla ölçülür. Bu kompüterlərdən böyük həcmli
problem məsələlərin həllində istifadə edilir. Belə məsələlərə qalaktikanın öyrənilməsi kosmik və nüvə
tədqiqatlarını və s. aid etmək olar.
EHM-larının təsnifatında da qeyd olunduğu kimi hal-hazırda ən geniş istifadə olunan EHM-ları
fərdi EHM-larıdır. Başqa sözlə kompüterlər müasir həyatın müxtəlif sahələrində geniş tətbiq imkanlarına
malikdir.
MÖVZU 2. KOMPÜTER, ONLARIN TƏRKIBI VƏ STRUKTURU. FƏRDI KOMPÜTERLƏ-
RIN QURULUŞU VƏ ONLARA QOŞULA BILƏN TEXNIKI VASITƏLƏR.
PROQRAM TƏMINATI. SISTEM, TƏTBIQI VƏ INSTRUMENTAL PROQ-
RAMLAR
Kомпцтерляр йалныз харижи юлчцляриня эюря дейил, ейни заманда
функсионал имканларына эюря дя бир-бириндян фярглянирляр. Фярди
компцтерлярин структур схеми ашаьыдакы шякилдя эюстярилмишдир. (шякил
1.)
Fərdi kompüterlərin quruluşu aşağıdakı kimidir:
-
əsas aparat hissəsini özündə birləşdirən sistem bloku. Bloka qida bloku, ana lövhə (ana plata),
mikriprosessor,
mikrosxemlər, yaddaşlar,
sərt disk, elastiki (yumşaq) disk sürücüsü, CD ROM, DVD və s.
daxildir;
-
Mətn və qrafik məlumatı özündə əks etdirən monitor (displey);
-
Istifadəçi tərəfindən istənilən informasiyanı fərdi kompüterə daxil etmək üçün əlaqə qurğusu
olan
klaviatura;
-
Monitorun ekranı üzərində yerləşən xüsusi göstərici- kursoru ekran boyu istənilən istiqamətdə
hərəkət etdirən MOUSE qurğusu;
-
Fərdi kompüterin periferiya qurğuları (əlavə qurğular)- printer, skaner, plotter, strimmer,
rəqəmli kamera və s.
Fərdi kompüterlər masaüstü, portotiv və ovuc kompüterləri kimi bölünürlər.
Sistem bloku:
Sistem bloku kompüterdə istifadə edilən texniki qurğuların əsas birləşmə qovşağı olub, daxilində
iş üçün lazım olan ən əhəmiyyətli hissələr, xaricdə isə bloka qoşulan əlavə, xarici qurğular yerləşir.
Kompüterin sistem blokuna xaricdən qoğulan qurğularına periferiya qurğuları deyilir. Periferiya qurğuları
fərdi kompüterdə köməkçi əməliyyatları yerinə yetirmək üçün istifadə edilir və aşağıdakı kimi
qruplaşdırılırlar:
-verilənləri daxil edən qurğular (klaviatura, xüsusi manipulyatorlar, skaner və rəqəmli kameralar);
-verilənləri xaric edən qurğular (skanerş plotter);
-verilənləri saxlayan qurğular (strimmerlər, toplayıcılar və maqnitooptik qurğular);
-verilənləri mübadilə edən qurğular (faks-modemlər və şəbəkələr);
Masaüstü kompüterlərin sistem blokları üfiqi (desktop) və şaqulu (mini-tower, biq tower) formada
istehsal edilirlər.
Sistem bloku daxilində yerləşən qida bloku xətdən alınan gərginliyi daxildəki qurğular arasında
lazımi şəkildə bölüşdürür.