Mövzu Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin (BİM) mahiyyəti, formaları və onun dünya iqtisadiyyatında rolu və əhəmiyyəti
Yüklə 229,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. BİM-in milli iqtisadiyyatlar üçün əhəmiyyəti, onun göstəricilər sistemi və qarşılıqlı iqtisadi asılılıq
1)
əməliyyatları həyata keçirən ayrı-ayrı fiziki şəxslər, orta və kiçik müəssisələr və firmalar çıxış edir; 2)
subyektlərini, beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya qruplaşmalarını, transmilli və qlobal şirkətləri göstərmək olar; 3)
göstərir. Müasir BİM-ə sosial-iqtisadi inkişafından və siyasi istiqamətindən asılı olmayaraq sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdən tutmuş inkişaf etməkdə olan və yoxsul ölkələrə qədər bütün ölkələr cəlb olunur. Son illərdə dövlətlər və transmilli şirkətlərlə yanaşı dünya diasporları, iri şəhərlər də BİM-in əhəmiyyətli subyektləri kimi çıxış etməyə başlayırlar. Dünya proseslərində aktiv iştirak etmək üçün fəaliyyətin təşkilinin şəbəkə formalarından istifadə edən qruplar və assosiasiyalar (məsələn, “Qrinpis” ekoloji təşkilatı, antiqlobalistlərin təşkilatları) da BİM sistemində əhəmiyyətli rol oynamağa başlayıblar. Göstərilən subyektlər dünya iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində öz aralarında qarşılıqlı fəaliyyətdə və təsirdə olur ki, bunun da nəticəsində BİM-in müəyyən strukturu formalaşır, onun müxtəlif formaları təzahür edir. Beləliklə, BİM-in əsas formaları aşağıdakılardır: 1)
əmtəələrlə və xidmətlərlə beynəlxalq ticarət; 2)
beynəlxalq elmi-texniki mübadilə; 3)
kapitalın beynəlxalq hərəkəti; 4)
beynəlxalq valyuta-maliyyə və kredit münasibətləri; 5)
işçi qüvvəsinin beynəlxalq miqrasiyası; 6)
beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya. BİM-in strukturunu geniş mənada götürsək oraya həmçinin beynəlxalq nəqliyyat və gömrük münasibətlərini də aid etmək olar. Mövcud statistikaya görə, BİM-in aparıcı sahəsi kimi beynəlxalq ticarət çıxış edir. Belə ki, dünya təsərrüfat əlaqələrinin təxminən 80%-i məhz onun payına düşür.
BİM-in hər bir formasının xüsusi sferasının və reallaşma üsullarının, vasitələrinin olmasına baxmayaraq, onlar bir-birləri ilə sıx qarşılıqlı əlaqədə olmaqla vahid bir sistem əmələ gətirirlər. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, BİM bir sistem kimi özündə bir-birlərini qarşılıqlı surətdə şərtləndirən və qarşılıqlı fəaliyyətdə olan BİM formalarının məcmusunu əks etdirir. Belə ki, əmtəələrlə beynəlxalq ticarət xidmətlərlə beynəlxalq ticarətin (bank, sığorta xidmələri, beynəlxalq daşımalar və s.) inkişafını şərtləndirir. Əmtəələr və xidmətlər üzrə dünya bazarının inkişaf tendensiyaları isə kapitalın beynəlxalq miqrasiyasının artım dinamikasına və coğrafi istiqamətlərinə, onun transmilliləşməsinə, istehsalın beynəlxalq ixtisaslaşmasına və kooperasiyalaşmasına təsir göstərir ki, bunlar da öz növbəsində işçi qüvvəsinin beynəlxalq hərəkətinin intensivləşməsinə gətirib çıxarır. Beynəlxalq ticarətin, istehsal və elmi-texniki əməkdaşlığın bütün formaları beynəlxalq hesablaşmaların həyata keçirilməsi və beynəlxalq kreditlərin alınması və ya verilməsi imkanlarının mövcudluğunun zəruriliyi ilə əlaqədardır. Bu isə beynəlxalq valyuta- kredit münasibətlərinin inkişafına təkan verir. İnvestisiya və borc kapitalı üzrə dünya bazarlarında mövcud olan vəziyyət isə öz növbəsində əmtəələrlə və xidmətlərlə, texnologiyalarla beynəlxalq ticarətə, dünya təsərrüfatında işçi qüvvəsinin əmək miqrasiyası prosesinə təsir göstərir. BİM-in praktiki reallaşdırılması onun həyata keçirilmə mexanizminin olmasını tələb edir. BİM-in mexanizmi dedikdə milli və dövlətlərarası səviyyədə qəbul olunmuş (regional və qlobal beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar da daxil olmaqla) hüquqi normaların və onların reallaşdırılması alətlərinin (beynəlxalq sazişlər, müqavilələr, konvensiyalar, xartiyalar, kodekslər və s.) məcmusu başa düşülür. BİM iştirakçılarının fəaliyyətinin əsasını marketinq yanaşması təşkil edir. Potensial ixracatçı məhsulunu ixrac etmək istədiyi ölkənin istehlakçılarının xüsusiyyətləri barədə lazımi və zəruri informasiyaya malik olmasa son nəticədə müvəffəqiyyətsizliyə uğraya bilər. Bunun üçün həmin bazarın detallarına qədər öyrənilməsi, iqtisadi, təbii-iqlim, ekoloji, sosial-mədəni, dini-etnik, psixoloji və siyasi şərtlərin müəyyən edilməsi vacibdir. BİM sferasında vacib olan yanaşmalardan biri də rəqabətin təhlilidir. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, BİM-də haqsız rəqabətə qarşı barışılmaz mövqe tutulur və bazarda hökmran mövqedən sui-istifadə hallarının qarşısının qətiyyətlə alınmasına çalışılır. Bu, rəqabətin beynəlxalq bazarda daxili bazara nisbətən daha kəskin olması səbəbindən mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Rəqiblərin rəqabət qabiliyyətliliyinin dərəcəsinin etibarlı surətdə müəyyən edilməsi və qiymətləndirilməsi xarici bazara çıxış zamanı müvəffəqiyyət qazanmağın əsas amillərindən biridir. Bu zaman həmçinin BİM subyektinin özünün malik olduğu rəqabət üstünlüklərinin müəyyən edilməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. BİM mexanizminin digər bir əhəmiyyətli aspekti informasiya mühitidir. Hətta ticarət- iqtisadi əməliyyatların həyata keçirilməsi zamanı onun iştirakçıları üçün etibarlı və tam informasiyaya malik olmaq mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu, qərarların qəbul edilməsinə və əsaslandırılmasına, onların yerinə yetirilməsinə nəzarəti təmin etməyə imkan verir.
Məlumdur ki, bəşəriyyətin əsas problemi məhdud resurslar şəraitində insanların fasiləsiz olaraq artan tələbatını maksimum dərəcədə tam ödəməyi təmin etməkdən ibarətdir. Ölkələrin əksəriyyətinin malik olduqları resursların məhdudluğu səbəbindən öz gücünə hər şeyi istehsal etmək iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğun deyildir. Məhdud təbii, insan və maliyyə resurslaına malik ölkələrdə əhalinin zəruri tələbatını ancaq bu resurslara arxalanaraq təmin etmək çox çətin məsələdir. Belə bir şəraitdə BİM, regionlar, ölkələr arasında daimi və fasiləsiz xarakter kəsb edən mübadilə olmadan əhalinin artan ehtiyaclarını ödəmək praktiki olaraq mümkün deyildir. Bütün bunlar ölkələr arasında BİM-in mövcudluğunu zəruri edir, onun mili iqtisadiyyatlar üçün əhəmiyyətini şərtləndirir.
Hazırkı dövrdə hətta ən böyük və varlı ölkə üçün də bəşəri həyatın təmin edilməsi üçün BİM, ən müxtəlif əmtəə və xidmətlərlə beynəlxalq mübadilə, xarici ticarət mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İstənilən ölkə mövcud şəraiti, malik olduğu amil və resursları cəmiyyətin yüksələn xətlə artan tələbatını ödəmək üçün istifadə etməlidir. Beləliklə BİM, onun formaları istənilən ölkə üçün zəruridir. BİM-in milli iqtisadiyyat üçün əhəmiyyətini qiymətləndirmək, milli təsərrüfatlar üçün xarici amilin rolunu müəyyən etmək məqsədilə beynəlxalq statistikada ölkənin xarici Yüklə 229,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|