təbii resurslardan rasional istifadə məsələləri; təbii resurslar üzrə Komitə (1970-ci il), yeni
və bərpa edilən enerji mənbələrinin mənimsənilməsi və istifadə edilməsi üzrə Komitə
(1982-ci il) həll edir;
maliyyə resurslarının mobilizasiyası və istifadəsi məsələləri; beynəlxalq maliyyə
təşkilatları (Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı Qrupu) çərçivəsində həll edilir;
inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadiyyatlarında dövlət və kooperativ sektorlarının rolu və
nisbətinin təhlili;
regional əməkdaşlıq məsələləri (regional məhəlli iqtisadi komissiyalar vasitəsilə həyata
keçirilir) və s.
Son illərdə İqtisadi və Sosial Şuranın işi xeyli aktivləşmişdir ki, bu da qloballaşma prosesi
kontekstində ortaya çıxmış bir sıra iri vəzifələrin həllində onun aparıcı rol oynaması ilə
əlaqədardır. Dayanıqlı inkişaf, sosial inkişaf və s. mövzularla məşğul olan komissiyaların işini
koordinasiya etməklə yanaşı, Şura inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasındakı
“rəqəmli texnologiyalar fərqi”nin aradan qaldırılması kimi yeni vəzifələrin həlli üzrə fəaliyyətə
rəhbərlik edir və bu əsasda informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində tədbirlər
planını həyata keçirir. Bundan başqa, Şura siyasi dialoq üçün vacib foruma çevrilib ki, bu forum
çərçivəsində də Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondunun rəhbərliyi BMT nəzdində
fəaliyyət göstərən diplomatik korpusun nümayəndələri ilə siyasətin yeni istiqamətlərini müəyyən
edirlər.
BMT-nin digər baş orqanı Qəyyumluq Şurasıdır. Bu Şura qəyyumıuq altında olan
ərazilərdə beynəlxalq müşahidənin təmin edilməsi üçün, həmçinin bu ərazilərin hökumətlərinin
özünüidarəetməyə və ya müstəqilliyə hazırlaşamaq üçün zəruri səyləri göstərmələrinin təmin
edilməsi üçün yaradılmışdır. O yaradılarkən 11 bu cür ərazi 7 üzv-dövlətin idarəsi altında olub.
Qəyyumluq Şurasının fəaliyyəti Nizamnamənin XIII fəsli ilə tənzimlənir. 86-cı maddədə
Şuranın tərkibi müəyyən edilmişdir. Bu maddəyə görə, Qəyyumluq Şurası, BMT-nin aşağıdakı
Üzvlərindən ibarətdir:
qəyyumluq altında olan əraziləri idarə edən üzv-dövlətlər;
Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri;
Baş Məclis tərəfindən üç il müddətinə seçilən üzv-dövlətlər; onların sayı Qəyyumluq
Şurasının üzvlərinin ümumi sayının BMT-nin qəyyumluq altında olan əraziləri idarə edən
və idarə etməyən üzvləri arasında bərabər bölünməsini təmin etmək məqsədindən çıxış
edilərək müəyyən edilir.
Qəyyumluq Şurasının hər bir üzvü onu Şurada təmsil etmək üçün xüsusi ixtisaslı bir şəxs
təyin edir.
Şuranın funksiyaları və səlahiyyətləri 87-88-ci maddələrdə öz əksini tapmışdır. Maddə 87-
də qeyd olunur ki, Baş Məclis və onun rəhbərliyi altında Qəyyumluq Şurası öz funksiyalarını
yerinə yetirərkən:
idarə edən hakimiyyət tərəfindən təqdim olunan məruzələri nəzərdən keçirə bilər;
petisiyalar qəbul etmək və onları idarə edən hakimiyyətlə məsləhətləşməklə onlara baxa
bilər;
idarə edən hakimiyyətlə razılaşdırılmış müddətlərdə qəyyumluq altında olan müvafiq
ərazilərə müntəzəm vizitlər təşkil edə bilər;
qəyyumluq haqqında sazişlərin şərtlərinə müvafiq olaraq bu göstərilmiş və digər tədbirləri
görə bilər.
Maddə 88-də bildirilir ki, Qəyyumluq Şurası hər bir qəyyumluq altında olan ərazinin
əhalisinin siyasi, iqtisadi, sosial tərəqqisinə və təhsil sahəsində tərəqqisinə aid anket tərtib edir,
Baş Məclisin səlahiyyətləri çərçivəsində olan hər bir qəyyumluq altında olan ərazini idarə edən
hakimiyyət isə həmin anket əsasında Baş Məclisə illik məruzə təqdim edir.
Şurada səsvermə proseduru 89-cu maddə ilə tənzimlənir. Belə ki, Qəyyumluq Şurasının hər
bir üzvü bir səsə malikdir və Qəyyumluq Şurasının qərarları iştirak edən və səs verən üzvlərin səs
çoxluğu ilə qəbul olunur.
Şuranın fəaliyyət proseduru Maddə 90-91-də göstərilmişdir. Maddə 90-da göstərilir ki,
Qəyyumluq Şurası öz Sədrini seçmək qaydası da daxil olmaqla, özünün prosedur qaydalarını
müəyyən edir. Qəyyumluq Şurası, buna lüzum olduqda, öz qaydalarına uyğun olaraq çağırılır. Bu
qaydalar Şuranın üzvlərinin əksər hissəsinin tələbi ilə iclasların çağırılması barədə müddəanı
özündə əks etdirməlidir.
Maddə 91-ə görə, Qəyyumluq Şurası, lüzum olduqda, İqtisadi və Sosial Şuranın və
müvafiq olaraq maraqlı olduqları məsələlərlə bağlı ixtisaslaşdırılmış təsisatların köməyindən
istifadə edir.
1994-cü ilə artıq bütün qəyyumluq altında olan ərazilər özünüidarəetməyə keçmiş və ya
müstəqillik qazanmış, və ya qonşu müstəqil dövlətlərə birləşmişlər. Şuranın fəaliyyətinin ümumən
başa çatması ilə əlaqədar onun prosedur qaydalarına müəyynə dəyişikliklər edilmişdir. Yeni
qaydalara görə, Şura iclaslarını yalnız vəziyyət bunu tələb etdikdə keçirir.
Digər baş orqan Beynəlxalq Məhkəmənin fəaliyyəti Nizamnamənin XIV fəsli ilə
tənzimlənir.
Maddə 92-də göstərilir ki, Beynəlxalq Məhkəmə BMT-nin əsas məhkəmə orqanıdır. O,
Nizamnaməyə əlavə olunan Statuta uyğun olaraq fəaliyyət göstərir. Həmin Statut Daimi
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin Statutuna əsaslanır və onun ayrılmaz tərkib hissəsini təşkil edir.
Maddə 93-ə görə, BMT-nin bütün Üzvləri “irso facto” Beynəlxalq Məhkəmənin
Statutunun iştirakçılarıdır. BMT Üzvü olmayan dövlət, hər bir halda Təhlükəsizlik Şurasının
tövsiyəsi əsasında Baş Məclis tərəfindən müəyyən olunan şərtlərlə, Beynəlxalq Məhkəmənin
Statutunun iştirakçısı ola bilər.
Maddə 94-də qeyd olunur ki, BMT-nin hər bir Üzvü, tərəf kimi çıxış etdiyi istənilən işdə
Beynəlxalq Məhkəmənin qərarına əməl etməyi öz öhdəsinə götürür. Əgər iş üzrə tərəflərdən biri
Məhkəmənin çıxardığı qərarla onun üzərinə qoyulmuş öhdəlikləri icra etmirsə, o biri tərəf
Təhlükəsizlik Şurasına müraciət edə bilər. Təhlükəsizlik Şurası, zəruri hesab etdikdə, tövsiyələr
edə bilər və ya həmin qərarın həyata keçirilməsi üçün görülməli olan tədbirlər barəsində qərar
qəbul edə bilər.
Maddə 95-ə görə, Nizamnamədə heç nə BMT Üzvlərinin öz mübahisələrinin həllini artıq
qüvvədə olan və ya gələcəkdə bağlanıla bilən sazişlər əsasında başqa məhkəmələrə həvalə
etməsinə maneə yaratmır.
Maddə 96-da qeyd olunur ki, Baş Məclis və ya Təhlükəsizlik Şurası Beynəlxalq
Məhkəmədən istənilən hüquqi məsələ üzrə məsləhətçi rəy verməyi xahiş edə bilər. Baş Məclis
tərəfindən istənilən vaxt buna icazə ala bilən BMT-nin digər orqanları və ixtisaslaşdırılmış
təsisatlar da onların fəaliyyəti çərçivəsində ortaya çıxan hüquqi məsələlər üzrə Məhkəmədən
məsləhətçi rəy istəyə bilər.
BMT-nin sonuncu baş orqanı Katiblik Baş Məclisin, Təhlükəszilik Şurasının və digər
orqanların göstərişlərinə uyğun olaraq, təşkilatın əməliyyat və inzibati işini həyata keçirir.
Dostları ilə paylaş: |