Mövzu BİM sistemində beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sxem 1. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin dövlətlərarası tənzimləmə sistemi
- Hökumətlərarası
- Beynəlxalq konfrans
- Beynəlxalq qarışıq komissiyalar
- Beynəlxalq təşkilat
3
Altıncısı, regional iqtisadi inteqrasiya proseslərinin intensiv inkişafı regional tənzimləyici strukturların yaradılması yolu ilə beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin dövlətlərarası tənzimlənməsinin məzmununu dərinləşdirdi və onun formalarının çeşidini artırdı. Bu özünü xüsusilə Avropa iqtisadi məkanında parlaq surətdə göstərdi. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin dövlətlərarası tənzimləmə sistemi özündə tənzimləmənin obyektlərinin, subyektlərinin və alətlərinin məcmusunu əks etdirir (Sxem 1).
Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin dövlət tənzimlənməsi sistemi Obyektlər Alətlər
Subyektlər Beynəlxalq
əmtəələrlə ticarət xidmətlərlə ticarət texnologiyaların ötürülməsi kapital miqrasiyası işçi qüvvəsinin miqrasiyası daşımalar hesablaşmalar və s.
konfranslar iclaslar daimi orqanlar qarışıq
komissiyalar təşkilatlar Hökumətlərarası (regional da daxil olmaqla)
ticarət müqavilələri ticarət dövriyyəsi haqqında sazişlər klirinq sazişləri iqtisadi və texniki əməkdaşlıq haqqında sazişlər maliyyə yardımı haqqında sazişlər
qətnamələr rəhbərliklər tipik müqavilələr
4
Yeddincisi, dünya kapitalist təsərrüfatının və dünya sosialist təsərrüfatının 45 illik qarşıdurması, həmçinin, sonuncunun dağılması dünya təsərrüfat əlaqələrinin dövlətlərarası tənzimlənmə sisteminin formalaşma və funksiya göstərmə proseslərinə müəyyən düzəlişlər edilməsinə səbəb oldu. Belə ki, İxrac Nəzarəti üzrə Koordinasiya Komitəsi yaradıldı ki, bu təşkilat da sosialist ölkələrinə və sosialist orientasiyalı inkişaf etməkdə olan ölkələrə ikili təyinatlı (mülki və hərbi) əmtəələrin satışını və texnologiyaların ötürülməsini məhdudlaşdırdı. Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası (QİYŞ) sosialist ölkələrinin xarici iqtisadi əlaqələrinin koordinatoru rolunu oynayırdı. Keçmiş sosialist ölkələrinin iqtisadiyyatın planlı inkişafından imtina etmələri və onu bazar əsasına keçirmələri, QİYŞ-in dağılması, bu ölkələrin regional və dünya səviyyəli tənzimləyici strukturlara daxil olmalarına gətirib çıxardı. Səkkizincisi, qlobal problemlərin kəskinləməsi (ətraf mühitin qorunması, nüvə müharibəsi, demoqrafik, xammal, ırzaq və s. problemlər) BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO), Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik (MAQATE), Ümudünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və s. bu kimi təşkilatların, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin dövlətlərarası tənzimləmə sisteminin yeni elementlərinin yaranmasının təkanverici qüvvəsi olmuşdur. Tənzimləmə obyektləri dərsliyin əvvəlki bölmələrində nəzərdən keçirildiyindən burada üstmilli tənzimlənmənin müasir praktikada istifadə olunan subyektləri və alətlərini xarakterizə edəcəyik.
qərarlar qəbul etmək üçün iştirak edən dövlətlərin müvəqqəti orqanıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, “konfrans” ümumiləşdirici termini ənənəvi olmaqla getdikcə daha az hallarda istifadə edilir. Bu termin kodifikasiya xarakterli konvensiyalar qəbul edən konfranslara (məsələn, diplomatik münasibətlər haqqında Vyana konfrnası, dəniz hüququ üzrə konfrans) münasibətdə qorunub saxlanmışdır. Hazırda hətta çoxsaylı iştirakçıları olan görüşlər də
görüşlərini göstərmək olar.
Məhdud tərkibli iclaslarda qərarlar yekdilliklə qəbul edilir. Geniş tərkibli konfranslarda prosedur məsələlər “səsvermədə olanların və iştirak edənlərin” (iştirak etməyənlər və bitərəf qalanlar hesaba alınmırlar) sadə əksəriyyəti formasında qəbul edilir. 5
Yekun mətn adətən 2/3 əksəriyyətlə qəbul edilir. “Konsensus” prosedurundan tez-tez istifadə edilir – qərarlar əleyhdarlar olmadan qəbul edilir.
Məhdud tərkibli görüşlərin qərarları adətən birgə bəyanatda və ya kommünikedə əks edilir. Geniş tərkibli konfranslar işin nəticələrini və qəbul olunan qərarlarən mətnini əks etdirən yekun aktlar qəbul edirlər. Qəbul edilmiş müqavilənin mətnini əks etdirən aktın imzalanması müqavilənin özünün imzalanması deməkdir. Konfransların qətnamələri hüquqi cəhətdən məcburi deyildir, lakin nəzərdə tutulur ki, qətnaməni imzalamış ölkələr mənəvi- siyasi öhdəlik kimi ona əməl edəcəklər.
təsir orqanlarıdır: məsələn, Baltik dənizi dövlətlərinin Şurası, Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Dunay komissiyası və s. Bu cür orqanların əsası kimi üzv-dövlətlər arasında müqavilə çıxış edir. Təşkilati struktur kifayət qədər inkişaf etmiş və təşkilata yaxınlaşmış ola bilər. Baltik dənizi dövlətlərinin Şurası xarici işlər nazirlərinin Şurasına, insan haqları üzrə komissara, işçi qruplarına malikdir. Digər orqanlarda struktur daha sadədir, məsələn Dunay komissiyası komissiyanın özündən və katiblikdən ibarətdir. Beynəlxalq qarışıq komissiyalar ikitərəfli və ya daha geniş sazişlərin əsasında yaradılır və bu sazişlərin həyata keçirilməsi məqsədini daşıyır. Onlar sazişlərin həyata keçirilməsinə aid olan məsələlər baxır, əməkdaşlıq proqramları qəbul edir, onların reallaşdırılması qaydasını müəyyən edir, sazişlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət edirlər. Onlara tövsiyələr qəbul etmək hüququ verilmişdir.
razılaşdırılmış məqsədlərə, səlahiyyətli orqanlara və digər atributlara (nizamnamə, üzv olma qaydası və s.) malik təşkilatdır. Bu müqavilə həmin təşkilata beynəlxalq təşkilat statusu verir.
Beynəlxalq təşkilatlar müxtəlif adlar daşıyırlar – təşkilat, fond, bank, birlik, agentlik – lakin bu, təşkilatın statusuna təsir etmir. Beynəlxalq təşkilatların növlərini bir sıra meyarlara görə müəyyən etmək olar.
fərqləndirirlər. Ümumi və ya universal təşkilatlar potensial olaraq bütün dövlətlərin iştirakı üçün nəzərdə tutulub, lakin hazırda bəzi dövlətlər müxtəlif səbəblərdən hətta BMT-nin də
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|