Mövzu ƏNƏNƏ VƏ HÜquqda qender: qenderin hüquqi geneziSİ
Yüklə 134,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat
| Mövzu 4. ƏNƏNƏ VƏ HÜQUQDA QENDER: QENDERİN HÜQUQİ GENEZİSİ.
2. Ənənə hüququn mənbəyi kimi. 3. Qadın məsələsi anlayışı.
1. Təbiət tərəfindən qadın üçün ayrılmış insan nəslinin artırılması və ailə ocağının qorunub saxlanması rolu qender qeyri-bərabərliyinin əsasını qoydu ki, bu da ilk hüquqi mənbələrdə daha da möhkəmləndirildi. Ailə-nigah çərçivəsində ənənə və Xamurapi Qanunları ailə başçının ali vəziyyətini möhkəmləndirirdi. Qədim Vavilon hüququ boşanmağa icazə versə də bunu xüsusən qadınlar üçün hüquqi və maddi əngəllərlə çətinləşdirirdi. Ümumiyyətlə heç yanda, ailədəki kimi bütün qədim hüquqi sistemlərə xarakterik olan qadının asılı vəziyyəti bu cür aydın nəzərə çarpmırdı. Qender hüququnda qeyri-bərabərliyi əks etdirən digər hüquqi mənbə XII cədvəl Qanunlarıdır. Romalıların ailə-nigah münasibətləri üçün nəslin başçısı – kişinin üstün hakimiyyəti xarakterik idi. Ailə hüququnda qohumluq əlaqələri ancaq kişi xətti üzrə müəyyən olunurdu. Roma hüququnda iki növ qohumluq nəzərdə tutulurdu. Aqnat – bu və ya digər yüksələn xətt üzrə ümumi ataya bağlı qohumluq və koqnat – sırf hüquqi xarakteri ilə fərqlənən qohumluq. Koqnat – açıq qohumluq idi ki, bu da övladlığa götürmək və nigaha daxil olmaq (qadınlar üçün) yolu ilə genişləndirilə bilərdi. Bundan irəli gələrək roma hüququnda iki növ nigah – «kum-manu» və ya «ərin əli altında» və «sine-manu» və ya «ərin əli olmadan» mövcud idi. X –XI əsrlərdə Lev Mudrının (887-911-ci illər) qanunları nigahın hüquqi qüvvəsini kilsə ilə bağlıdı. Aleksey Komnenin qanunu isə nigah işlərini ruhani məhkəməsinin icrasına verdi. Nigah işlərinə doğuşun qanunniliyi, nişanlanma və cehiz məsələləri aid idi. Nigah bağlanması və ər-arvad arasında şəxsi münasibətləri kilsə hüquqi ilə tənzimlənirdi. Qərb kilsə hüquqi kişilərin 14, qadınların 12 yaşından daxil ola biləcəyi nigahın pozulmasına icazə vermirdi. XI-XIII əsrlərin adi hüququna görə ər-arvad arasındakı əmlak münasibətləri kişinin idarəçiliyində olan əmlakın ümumiliyi ilə xarakterizə olunurdu. Klassik müsəlman hüququ VII-X əsrlərdə formalaşmış qaydalarda təqdim olunur. Buna baxmayaraq müsəlman ölkələrinin müasir hüquqi sistemləri öz mənşəyini ənənəvi klassik müsəlman hüququndan alır ki, çox vaxt bu normalar əzəli formasında istifadə olunur. Bu da öz növbəsində bu qanunların mükəmməlliyinə sübutdur. Qurana görə nigah, ailə, uşaq doğumu hər bir dindar müsəlmanın mütləq hüququdur. Quran çoxarvadlığa icazə verir. Ancaq onların sayı eyni zamanda 4-dən çox olmamalı və kişi onların hər birini eyni maddi səviyyədə saxlamaq imkanına malik olmalıdır. Nigahlı arvadlarından əlavə hər bir kişinin qadın-kəniz (siqə) saxlamaq hüququ var idi. Nigah bəylə gəlinin qohumları arasında şifahi və ya yazılı razılaşma əsasında bağlanırdı. Nigah yaşının dəqiq sərhədləri yox idi. Nigah yaşının təyin kriteriyası ancaq cinsi yetişmə sayılırdı. Nigah gəlin üçün «başlıq parası» ödənilən andan qüvvədə hesab olunurdu. Quranda təyin olunduğuna görə «başlıq parası» qadının əmlakı sayılırdı və boşanan zaman onda qalırdı. Kafir ərəblərdə cehiz məcburi deyildir. Ancaq Məhəmməd öz qızı Fatiməyə xalça və yastıq cehiz verdikdən sonra, cehiz ənənə nöqteyi-nəzərindən normaya çevrildi və məhkəmə praktikasında müzakirə olunmağa başlandı. Nigaha daxil olmaq üçün əngəllər də Quranda təyin olunurdu. Fransanın 1789-cu il Vətəndaş Kodeksi ərin (FVK) və atanın ailədə mülkiyyət hüququndan az olmayan hakimiyyətini təmin edirdi. Ərlə arvadın, valideynlə övladın hüquq qeyri-bərabərliyi FVK normaları ilə ardıcıl olaraq təyin edilirdi. Bunun səbəbi onda idi ki, bu kodeksin ailə hüququ bölmələri bilavasitə Napaleon Bonapartın iştirakı
qəbul olunmuşdur. O utanmadan Dövlət Şurasının yığıncaqlarda bəyan edirdi: Şərq xalqları məsələni daha düzgün həll edirlər; onlar qadını kişinin şəxsi mülkiyyəti elan etmişlər, doğrudanda təbiət onları bizim köləmiz kimi yaratmışdır; qadınlar dözməlidirlər; qadınlar kişiyə uşaq doğmaq üçün verilmişlər. Ümumiyyətlə Fransanın nigah-ailə qanunvericiliyi iki əsr ərzində çox təsirli dəyişikliklərə uğramışdır. Buna baxmayaraq, ailə quruluşunun xarici və daxili görünüşü nə qədər dəyişilsə də onun hüquqi quruluşunun bünövrəsi dəyişilməz qalır: FVK əvvəlki kimi nigaha hal-hazırda bərabər hüquqlu tərəflərin mülki və şəxsi müqavilələrinin bir növü kimi baxır. Bunu da öz növbəsində bütün müasir hüquqi ailələrə aid etmək olar.
2. Qender qeyri-bərabərliyinin izahında sosial norma və ənənələr böyük rol oynayır. Onlar qadınla kişinin ailədə və cəmiyyətdə rolunu təyin edir, cinslər arasında hakim münasibəti və fərdi üstünlüyü formalaşdırır, qadın və kişiyə xas olan əmək fəaliyyəti növlərini diktə edir. Bu qender normaları və ənənələri region və ölkələrə görə fərqlənməklə yanaşı həmçinin ölkə daxilində də fərqlənirlər. Bu da öz növbəsində qadın və kişinin status və müstəqilliyinə təsir edir. Sosial norma və ənənələr özlərində elə qender strukturları cəmləşdirirlər ki, nəticədə onlar professional seqreqasiyaya (ayrılma) – yüksək qender zorakılığına və işçinin ixtisasından asılı olmayaraq əmək haqqının daimi fərqinə gətirib çıxarır. Hüququn inkişaf və formalaşmasına ənənələr böyük təsir göstərir. Ənənələr insan fəaliyyətini bütün sferalarda reqlamentləşdirir, sonradan yaranmış əxlaq normaları ilə birlikdə xeyir və şər, haqlı və haqsız anlayışlarına təsir göstərir. Ənənə sosial təcrübəçnin nəsildən – nəsilə və cəmiyyətdən fərdə ötürülməsinin və qorunub saxlanmısının ən qədim formasıdır. Sosialogiyada ənənə dedikdə uzun tarixi zaman kəsiyində dəyişmədən insan çoxluğu tərəfindən həyata keçirilən standartlaşdırılmış hərəkətlərdən ibarət olan davranışın tarixən təşəkkül tapmış forması başa düşülür. Ənənənin meydana gəlməsi onun praktiki vacibliyindən irəli gəlir. İnsanlar hiss edirdilər ki, müxtəlif həyati vəziyyətlərdə uyğun davranış variantlarına əməl etmək lazım gəlir. Əks halda ya istənilən nəticəni əldə etmək olmurdu, ya da bütün cəmiyyət üçün mənfi nəticələr əldə oluna bilərdi. Ənənələr insanların fəaliyyətinin bütün sahələrini tənzimləyirdilər. Hüquqi ənənə sosial normanın ən qədim növlərindəndir. Ənənələr insanların ictimai əhəmiyyətli davranışlarının ən rasional variantlarını dəfələrlə təkrarlanması nəticəsində meydana gəlir və onların ünsiyyətinin dayanıqlı formasına çevrilirdi. Bu davranış qaydalarının sosial ənənələrlə möhkəmləndirilmiş effektliyi və vacibliyi bu normaların cəmiyyət və dövlət tərəfindən həyata keçirilməsinin təmin olunması vacibliyini tələb edirdi. Ənənə tarixən və faktiki olaraq qanunun ilk əlamətlərini göstərirdi. Ənənə bir çox hüquq sahələrinin mənbəyidir. Qadının cəmiyyətdə və ailədə yerinin təyininə ən çox ənənə təsir göstərmişdi. Təbiətin qadın üçün təyin elədiyi nəslin davamçısı və ailə ocağının qoruyucusu rolu nəsildən-nəslə, xalqdan-xalqa ötürülərək adi hüquq normaları ilə möhkəmləndirilmiş və bugünümüzə qədər qorunub saxlanmışdır. Ailə münasibətləri misalında biz, ənənəni hüququn formalaşmasına təsirini göstərməyə çalışacağıq. İnkişaf etməmiş cəmiyyətlərin ailə-nigah normaları böyük sərbəstliklə xarakterizə olunur. Bütün xalqdarda adi hüquq normaları hüquqi ailələrdə kişinin qadın üzərində tam hakimiyyətini, ailə məsələlərinin hətta boşanma məsələlərinin həllində ərin üstün hüququnu təmin edir. «Rus hüquqi abidələri / mitropolit qanunvericiliyi»ndə boşanmanın səkkiz şərti verilir ki, bunlardan yalnız birində – kişinin uzunmüddətli və sağalmaz xəstəliyi zamanı qadın boşanma iddiası irəli sürə bilər. Adi hüquq normalarından irəldi gələn bu qender qeyri-bərabərliyinə daha müasir hüquqi ailələrdə də rast gəlmək olar.
3. Qadın məsələsi – qadının cəmiyyətdə dərk olunan yeri onların emansipasiya proqramının əsaslandırılması ictimai həyatın bütün sahələrində kişilərlə tam bərabərliyin əldə olunması deməkdir. Bu həmçinin milli və millətlərarası problemlərin həlli, siyasi və sosial əksliklərin və konfliktlərin aradan qaldırılması deməkdir. Qadın məsələsi – ümumi sosial-siyasi problemin bir hissəsi olub ölkənin və bütün cəmiyyətin inkişaf yolunun seçilməsi, həmçinin, əhalinin əksəriyyətini qadınlar təşkil edən hissəsinin inkişafının əsas iqtisadi, siyasi və sosial dəyişikliklərini əhatə edir. Qadın məsələsinin mahiyyəti cinsindən asılı olmayaraq bərabərlik prinsipinin həyata keçirilməsindən ibarətdir. Birincisi, bərabərlik cəmiyyətdə eyni sosial vəziyyət deməkdir. A.Bebel yazırdı ki, əgər bütün insanların bərabərliyindən danışırıqsa, onların bir hissəsini nəzərdən atmaq cəfəngiyatdır. Digər əhəmiyyətli kateqoriya sosial-fəlsəfi anlayış olan və qadınların cəmiyyətin həyatının bütün sferalarında kişilərlə eyni iştirakını nəzərdə tutan «bərabərhüquqluq»dur. Bu hüquq və vəzifələrin bərabərliyi, imkanların bərabərliyinin hüquqi təminatı və qanunvericilikdə hər bir vətəndaş üçün cinsinə görə heç bir məhdudiyyət və ya güzəştlərin olmaması deməkdir. Qadın məsələsinin məzmunu müəyyən şəraitdə reallığın bütün əlaqə və münasibətlərini göstərən hissə və elementlərin tam toplusu təşkil edir. O bütün sahələrdə bərabərlik problemini, emansipasiyanın dəqiq proqramını, qadınların öz hüquq və maraqları uğrunda mübarizəsinin müxtəlif metodlarını özündə əks etdirir. Bütün bunlarla yanaşı buraya qadın hərəkatının forma və xarakteri, nəzəriyyələrin işlənib hazırlanması, müxtəlif səviyyələrdə sosial tədqiqatların aparılması, ictimai fikrin formalaşması, kişi təfəkkürünüun stereotipindən imtina etmək, patriarxat siyasətin naqisliyinin sübutu və bir çox başqa məsələlər də daxildir.
1. Мювсумова Л. «Гуранда гадын вя ниэащ мясялясинин бязи хцсусиййятляри», «Гендершунаслыг»,
№ 3. 2000 2. Гендерные проблемы и развитие. Изд. «Весь мир», 2002 3. Сюкияйнен Л.Р. Мусульманское право. М.,1986 4. Теория государства и права. Курс лекций под ред. Матузова Н.И., М., 1999 5. Поликарпов В.С. История нравов России. Ростов на Дону, 1995. Document Outline
Yüklə 134,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|