51
4. Deputatın sorğu hüququ. Deputat mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarına,
məhkəmə hakimiyyəti orqanlarına, Baş Prokurora, yerli özünüidarə orqanlarına,
Milli Bankın İdarə Heyətinə, Hesablama Palatasına sorğu verə bilər. Deputat
sorğusu deputat tərəfindən fərdi qaydada və ya iclasda yazılı şəkildə verilir. Bu
sorğuya müvafiq orqanlar və ya vəzifəli şəxslər bir ay müddətində rəsmi surətdə
yazılı cavab verməlidir.
5. Deputatın məlumat almaq və ya yaymaq hüququ. Deputat öz fəaliyyəti ilə əlaqədar
zəruri materialları və sənədləri almaq üçün müvafiq orqanlara müraciət edə bilər.
Həmin orqanlar materialları və sənədləri 10 gün müddətində deputata təqdim
etməlidirlər.
6. Deputatın toxunulmazlığı. Bu hüquq deputatın evinin, mənzilinin, əşyalarının şəxsi
və xidməti nəqliyyat vasitələrinin, istifadə etdiyi rabitə vasitələrinin, ona məxsus
sənədlərin, yazışmaların toxunulmazlığını əhatə edir.
7. Deputatın şahid qismində ifadə verməkdən imtina etmək hüququ.
8. Deputatın
vəzifəli
şəxslər
tərəfindən
təxirə
salınmadan
qəbul
edilmə
hüququ.
Deputat
müvafiq
dövlət
orqanları,
təşkilatları
tərəfindən təxirə salınmadan qəbul olunmalıdır.
9. Deputatın öz çıxışlarının mətni ilə tanış olmaq hüququ.
Qanuna görə deputatın vəzifələrinə aşağıdakılar daxildir:
-
deputat öz vəzifələrini icra edərkən vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını,
Azərbaycan Respublikasının mənafelərini qorumalı, konstitusiya və qanunları
rəhbər tutmalı, deputat etikasını gözləməlidir;
-
deputat Milli Məclisin iclaslarında və üzvü olduğu komissiyanın iclaslarında iştirak
etməlidir. Üzürsüz səbəbdən 30 dəfə iclaslarda iştirak etməyən deputat 63 səs
çoxluğu ilə deputat mandatından məhrum edilə bilər;
-
deputat qanunazidd hərəkətlərə, adına xələl gətirə biləcək davranışa, insanın
şərəf və ləyaqətini alçaldan kobud, təhqiramiz sözlər və hərəkətlərə yol
verməməli, başqalarını bu cür hərəkətlər etməyə çağırmamalıdır.
Deputatlıq fəaliyyətinin təminatlarından danışdıqda birinci növbədə immunitet və
indemniteti qeyd etmək lazımdır. İmmunitet dedikdə, deputatın toxunulmazlığı başa düşülür.
Konstitusiyanın 90-cı maddəsinə görə, səlahiyyət müddəti ərzində deputatın şəxsiyyəti
toxunulmazdır. Deputat səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından
başqa, cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə
qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa məruz qala bilməz, şəxsi
52
müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında
yaxalanarkən tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını
tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir.
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız
Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası
Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. Nizamnamədə göstərilir ki, bu barədə təqdimata
Milli Məclis onun daxil olduğu vaxtdan 7 gün müddətində baxır, təqdimat intizam
komissiyasına göndərilir və komissiyada bu məsələyə baxılır. Komissiya təqdimata dair rəy
qəbul edir. Rəydə deputat toxunulmazlığına xitam verilib-verilməməsi barədə intizam
komissiyasının qənaəti söylənilir. İşə həmin deputatın iştirakı ilə baxılır. Tələb olunan səs
çoxluğu ilə deputat toxunulmazlığına xitam verilir.
İndemnitet termini iki mənada başa düşülür:
Birinci mənada, indemnitet - deputatın öz fəaliyyətinə, səsverməyə və söylədiyi fikrə
görə məsuliyyət daşımaması və şahid qismində ifadə verməkdən imtina etməsidir. Bu,
Konstitusiyanın 91-ci maddəsində öz əksini tapıb.
İkinci mənada, indemnitet - deputatın fəaliyyətinə görə əmək haqqı almasıdır. Əmək
haqqının məbləği Milli Məclisin qərarı ilə müəyyən olunur.
Milli Məclisin Daxili Nizamnaməsinin 45-ci maddəsində deputatın parlamentdaxili
məsuliyyətə cəlbolunma əsasları göstərilir:
1) Milli Məclis və onun komissiyalarının iclaslarının aparılmasına mane olduqda;
2) Milli Məclis və onun komissiyalarının iclaslarında çıxış edənlərin sözünü kəsdikdə;
3) Milli Məclis və onun komissiyalarının iclaslarında sakitliyi və iş qaydasını
pozduqda;
4) Milli Məclis və onun komissiyalarının iclaslarında insanın şərəf və ləyaqətini
alçaldan kobud, təhqiramiz sözlərə və hərəkətlərə yol verdikdə;
5) deputat adına xələl gətirən hərəkətlər etdikdə;
6) Milli Məclis və onun komissiyalarının iclaslarında üzürsüz səbəbdən iştirak
etmədikdə.
Bu əsaslara görə aşağıdakı intizam tədbirləri tətbiq oluna bilər:
1) xəbərdarlıq;
2) sözkəsmə;
3) iclas salonundan çıxarma;
4) töhmət;
5) deputat səlahiyyətlərinin itirilməsi.
1996-cı il 17 may qanununda deputatın müalicə olunması və istirahət etməsi üçün iki
aylıq əmək haqqı məbləğində pul təminatı nəzərdə tutulur. Qanuna görə deputat, səlahiyyət
53
müddəti qurtardıqdan sonra işə düzələnədək bir il müddətində deputatın əmək haqqının
80%-i məbləğində pul təminatı alır. Səlahiyyət müddəti qurtardıqdan sonra təqaüd yaşına
çatmış deputat, əmək haqqının 80%-dən az olmayan məbləğdə təqaüd alır. Qanuna əsasən
deputatın dövlət icbari sığortası nəzərdə tutulur.
3. Qanunvericilik prosesi
Qanunvericilik, hüquqyaratma fəaliyyətinin əsas, ən mühüm formasıdır. Qanunvericilik
fəaliyyəti dedikdə, ali dövlət hakimiyyəti orqanının qanunlar qəbul etməyə yönəldilmiş
fəaliyyəti başa düşülür.
Qanunvericilik fəaliyyəti qanunvericilik prosesi vasitəsilə reallaşır. Parlament
qanunvericilik fəaliyyətini yerinə yetirərkən qanunvericilik prosesinə ciddi əməl edir, çünki
qanunvericilik prosesinin pozulması qəbul edilmiş qanunun qeyri-legitimliyinə səbəb olur.
Qanunvericilik prosesi, istənilən hüquqi proses kimi aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:
1) Qanun layihəsi və ya qanun təklifinin verilməsi (qanunvericilik təşəbbüsü);
2) Qanun layihəsinə parlament palataları və komitələrində (komissiyalarında)
baxılması;
3) Qanunun qəbul edilməsi;
4)
Qanunun
sanksiyalaşdırılması,
promulqasiya
və
dərc
edilməsi.
Bəzən sonuncu mərhələni iki yerə bölürlər:
1) Qanunun sanksiyalaşdırılması və dövlət başçısı tərəfindən imza edilməsi;
2) Rəsmi dərc etmə ilə promulqasiya (elanetmə).
Qanunvericilik prosesinin ilkin mərhələsi qanunvericilik təşəbbüsüdür.
Qanunvericilik təşəbbüsü - səlahiyyətli subyektin qanun layihəsi və ya qanuna dair
təkliflərin parlamentin səlahiyyətli orqanına rəsmi surətdə təqdim edilməsidir. Qanun layihəsi
və qanuna dair təkliflər arasında fərq hərfi mənada özünü göstərir. Belə ki, qanun layihəsi
gələcək qanun olduğu üçün qanunun bütün atributlarına - preambulaya, maddələrə, bəndlərə,
normaların dəqiq formulalarına və s. malikdir. Qanuna dair təklif isə - gələcək qanun
barəsində ideya, bəzən nəzəri konsepsiya şəklində olur.
Subyektin qanunvericilik təşəbbüsü hüququna malik olması o deməkdir ki, parlament
həmin subyekt tərəfindən təklif olunmuş qanun layihəsinə mütləq baxmalıdır. Onun qəbul
edilməsi isə zəruridir. Parlament müvafiq olan qanun layihəsini olduğu kimi qəbul etməyə
borclu deyildir və ola bilər ki, onu bütünlüklə və digər formada qəbul etsin. Konstitusiyanın 96-cı
maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun
layihələrinin və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə
təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan
Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə, Azərbaycan
Dostları ilə paylaş: |