59
Prezident ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə dövləti təmsil edir; Azərbaycan
xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir; Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini təmin edir. O, dövlət
müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq
müqavilələrə riayət olunmasının və məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin təminatçısıdır.
Qeyd olunan bu funksiyalar dövlət başçısı üçün tarixən xarakterik olan bütün əlamətləri əhatə
edir.
Bununla yanaşı, Konstitusiyanın 7 və 99-cu maddələrinə görə Prezident, həmçinin, icra
hakimiyyətini həyata keçirir. Deməli, Azərbaycan Respublikasında Prezident həm dövlət
başçısıdır, həm də icra hakimiyyəti ona mənsubdur. Prezidentin hüquqi statusunun əsaslarını
ilk növbədə onun səlahiyyətlərinin məcmusu təşkil edir.
Prezidentin səlahiyyətlərini şərti olaraq dörd qrupa bölmək olar.
I. Milli Məclisin fəaliyyəti ilə bağlı səlahiyyətlər. Bura daxildir:
1)
Prezident Milli Məclisə seçkiləri təyin edir;
2) qanunvericilik təşəbbüsü hüququnu həyata keçirir;
3) qanunları imzalayır və dərc etdirir, veto hüququndan istifadə edir. Bu promulqasiya
adlanır. Bəzi dövlətlərdə (Məsələn, Peruda) qanunu prezidentlə birgə parlamentin
sədri də imzalayır. Bizdə də 90-cı illərin əvvəllərində belə bir məsələ ortaya
qoyuldu, amma sonra aradan qalxdı. Çünki 1995-ci il Konstitusiyası bunu təsdiq
etmədi;
4) Konstitusiya Məhkəməsi, Ali Məhkəmə və Apellyasiya məhkəmələri hakimlərinin
namizədliyini Milli Məclisə təqdim edir;
5) Baş prokurorun namizədliyini Milli Məclisə təqdim edir;
6) Milli Məclisin razılığı ilə Baş Naziri vəzifəyə təyin edir;
7) Azərbaycan Respublikası Milli Bankının İdarə Heyəti üzvlərinin vəzifəyə təyin və
vəzifədən azad edilməsi barədə Milli Məclisə təqdimat verir;
8) Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli
Məclisinin təsdiqinə verir.
II. Hökumətin fəaliyyəti ilə əlaqədar olan səlahiyyətlər. Bura daxildir:
1)
Prezident Baş Naziri təyin edir;
2) Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir;
3) hökumət üzvlərini vəzifəyə təyin və azad edir;
4) Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını təsdiq edir;
5) Nazirlər Kabinetinin təqdim etdiyi dövlət büdcəsini təsdiq üçün Milli Məclisə
təqdim edir;
6) Nazirlər Kabinetinin istefası haqqında qərar qəbul edir.
III. Xarici siyasət, milli təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində olan səlahiyyətlər. Bura
60
daxildir:
1)
ölkənin daxili və xaricində ölkəni təmsil edir;
2) Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda
diplomatik nümayəndələrini təyin edir; Azərbaycan Respublikasının xarici
ölkələrdə diplomatik nümayəndəliklərinin açılması haqqında Milli Məclisə təqdimat
verir;
3) Xarici ölkələrin diplomatik nümayəndəliklərinin etimadnamə və övdətnamələrini
qəbul edir;
4) dövlətlərarası və hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələri bağlayır;
5) dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələrin ratifikasiyası və denansasiyası üçün Milli
Məclisə təqdim edir;
6) silahlı qüvvələrin ali baş komandanıdır; silahlı qüvvələrin ali komanda heyətini
(Müdafiə Naziri, onun müavinləri və baş qərargah rəisini) vəzifəyə təyin və azad
edir;
7) Milli Məclisin razılığı ilə fövqəladə və hərbi vəziyyət elan edir;
8) Milli Məclisin razılığı ilə müharibə elan edir və sülh bağlayır;
9) ölkənin hərbi doktrinasını təsdiq edir;
10) Təhlükəsizlik Şurasını yaradır.
IV. Müvafiq hakimiyyət strukturlarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi və sair
məsələlərlə bağlı səlahiyyətlər. Bura aiddir:
1) Prezident icra hakimiyyəti orqanlarının Konstitusiyaya, qanunlara və onun
fərmanlarına zidd olan qərarlarını ləğv edir;
2) Prezident icra hakimiyyəti orqanları arasında baş verən münaqişələrin nizama
salınması üçün razılaşdırıcı proseduradan istifadə edir;
3) insan və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını və dövlətin suverenliyini, ərazi
bütövlüyünün qorunması ilə əlaqədar tədbirlər görür;
4) referendum təyin edir;
5) icra başçılarını vəzifəyə təyin və azad edir;
6) vətəndaşlıq məsələlərini həll edir;
7) fəxri fərmanlarla təltif edir, fəxri adlar verir.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçilməsi və səlahiyyətlərinin xitam
edilməsi qaydaları. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 100-cü maddəsinə əsasən
yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi
yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə
məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı
61
olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı prezident seçilə bilər. Konstitusiyaya görə
prezident 5 il müddətinə seçilir və heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçilmə qaydası 2003-cü il 27 may tarixli
«Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsi» ilə tənzimlənir. Məcəlləyə görə Prezident
seçkilərinin keçirilməsi günü Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən seçki gününə azı 120 gün
qalmış təyin olunur. Seçki günü prezidentin səlahiyyət müddəti başa çatdığı son ilin oktyabr
ayının üçüncü həftəsinin çərşənbə günü hesab olunur. Əgər növbədən kənar seçkilər
keçirilərsə, bu zaman Milli Məclis və Konstitusiya Məhkəməsinin müvafiq qərarı qəbul edildiyi
gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayan müddətdə Mərkəzi Seçki Komissiyası seçki
gününü çərşənbə gününə təyin edir və seçkilər 3 ay ərzində keçirilir. Seçkilər təyin
olunduqdan sonra seçki komissiyaları yaradılır. Onlara aşağıdakılar aiddir:
1)
Mərkəzi Seçki Komissiyası;
2) dairə seçki komissiyaları;
3) məntəqə seçki komissiyaları.
Seçki Məcəlləsinə görə prezident seçkiləri Azərbaycan Respublikasının ərazisini əhatə
edən vahid seçki dairəsi üzrə keçirilir. Seçicilərin səs verməsinin keçirilməsi və səslərin
hesablanmasını təşkil etmək üçün seçki məntəqələri yaradılır. Bu zaman aşağıdakı tələblər
nəzərə alınmalıdır:
- hər bir seçki məntəqəsi 50-dən az olmayan və 1500-dən çox olmayan sayda seçicini
əhatə etməlidir;
- sanatoriyalarda, istirahət evlərində, xəstəxanalarda, seçicilərin digər müvəqqəti
məskunlaşma yerlərində, gediş-gəliş çətin olan yerlərdə, dövlət bayrağı altında üzən
gəmilərdə seçki məntəqələri seçki gününə 50 gün qalmış, müstəsna hallarda isə 5 gün
qalmış təşkil edilməlidir.
Məntəqələrin təşkilindən sonra seçici siyahıları tərtib olunur və namizədlər irəli sürülür.
Seçki Məcəlləsinə görə prezidentliyə namizəd siyasi partiyalar, siyasi partiya blokları və
bilavasitə seçicilər tərəfindən irəli sürülə bilər. Siyasi partiya bloku azı iki siyasi partiya
tərəfindən yaradıla bilər. Prezidentliyə namizədin müdafiəsi üçün 45.000 imza toplanmalıdır.
Bütün bunlardan sonra səsvermə keçirilir və seçki məntəqələrində səslər hesablanır.
Mərkəzi Seçki Komissiyası səsvermə günündən başlayaraq 14 gündən gec olmayan
müddətdə prezident seçkilərinə yekun vurur və nəticələri təsdiq olunmaq üçün Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə göndərir, seçkilərin nəticələrini müəyyən edir.
Seçkilərdə iştirak etmiş seçicilərin 50%+1-nin səsini toplamış namizəd prezident seçilir. Əgər
bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra,
Dostları ilə paylaş: |