160
qrupa bölünür: obyekt və obyektiv cəhəti xarakterizə, edən əlamətlər (bunlar cinayət
tərkibinin obyektiv əlamətləri adlanır) və subyekt və subyektiv cəhəti xarakterizə edən
əlamətlər (subyektiv əlamətlər).
Cinayətin obyektini cinayət qanunu ilə mühafizə edilən o ictimai münasibətlər
təşkil edir ki, onlara cinayət nəticəsində mühüm ziyan yetirilir və yaxud yetirilə bilər.
Cinayətin obyektiv cəhətinə törədilmiş əməlin (hərəkət və yaxud hərəkətsizliyin)
xüsusiyyətləri, bu əməlin nəticələri, yəni vurulmuş ziyan və cinayətin zahiri tərəfini
xarakterizə edən digər əlamətlər, məsələn: yeri, vaxtı, üsulu, vasitəsi, şəraiti və s.
aiddir.
Obyektiv cəhətin əlaməti kimi əməl, iki formada çıxış edir: cinayətkar hərəkət və
cinayətkar hərəkətsizlik.
Cinayətkar hərəkət - cinayət qanunu ilə qadağan olunan, fəal ictimai - təhlükəli
davranış aktıdır. Məsələn, qəsdən adam öldürmə (Cinayət Məcəlləsinin 120 maddəsi),
qəsdən sağlamlığa ağu zərər vurma (maddə 126) və s.
Cinayətkar hərəkətsizlik – cinayət qanunu ilə qadağan olunan, passiv ictimai-
təhlükəli davranış aktıdır, yəni ziyanlı nəticələrin qarşısının alınması üçün şəxsin,
müəyyən hərəkətləri etməli olduğu halda onu etməməsidir. Cinayətkar hərəkətsizlik
şəraitində hər şeydən əvvəl müəyyən qaydada hərəkət etmək vəzifəsini təyin etmək
lazımdır. Hərəkət etmək vəzifəsi aşağıdakı əsaslardan irəli gəlir: bilavasitə qanundan,
məsələn, qanunvericiliyə və ya xüsusi qaydalara müvafiq olaraq xəstəyə kömək
etməyə borclu olan tibb işçisi tərəfindən üzrlü səbəblər olmadan xəstəyə tibbi yardım
göstərilməməsi (maddə 142); təqsirli şəxsin xidməti mövqeyindən, məsələn, vəzifəli
şəxsin öz vəzifəsini yerinə yetirməməsi; qohumluq münasibətindən, məsələn,
uşaqlara və ya valideynlərə kömək göstərməkdən qərəzli boyun qaçırma (maddə
176).
Cinayətkar hərəkət və yaxud hərəkətsizlik - insan davranışının iradəvi aktıdır,
buna görə də hərəkətsizlik zamanı məsuliyyətin təyin edilməsi üçün həmçinin bu və ya
digər şəxsin tələb olunan hərəkətləri etməsinin real imkanlarını, yəni konkret şəraitdə
göstərilən hərəkətlərin edilməsinin faktiki imkanlarını müəyyən etmək lazımdır. Belə ki,
fiziki məcburiyyət, lazımi ixtisasın, istehsal təcrübəsinin olmaması, qarşısı alınmaz
qüvvə (təbii hadisələr, məsələn, zəlzələ, sel, daşqın və s.) və s-nin təsiri altında
şəxsin
hərəkətsizlik etməsi cinayət məsuliyyətini istisna edən hallardır.
Obyektiv cəhətin əlamətlərinə ictimai-təhlükəli əməl ilə baş verən ictimai -
təhlükəli nəticə arasında səbəbli əlaqə aiddir.
Cinayətin subyektiv
cəhəti - əqli, iradi və motivasiya (motivlərin formalaşması və
inkişaf prosesi) proseslərinin üzvü vəhdətindən ibarət olub, cinayətin törədilməsi ilə
bilavasitə əlaqədar olan şəxsin psixi fəaliyyətidir. Təqsir, motiv və məqsəd cinayətin
subyektiv cəhətini xarakterizə edən hüquqi əlamətlərdir.
Təqsir - şəxsin törətmiş olduğu ictimai-təhlükəli əmələ qəsd və yaxud
ehtiyatsızlıq formasında ifadə olunan psixi münasibətidir. Təqsir – cinayətin subyektiv
cəhətinin vacib əlaməti, məsuliyyətin yaranmasının zəruri şərtidir.
Motiv - subyektin cinayət törətdiyi zaman rəhbər tutduğu, dərk olunmuş daxili
arzusunun şərtləndirilmiş tələbatı və maraqlarıdır.
Məqsəd - şəxsin cinayət törətdiyi zaman gələcək nəticənin əldə edilməsi üçün
göstərdiyi cəhdin təfəkkür modelidir.
Təqsir əqli və iradi elementləri özündə əks etdirən psixoloji məzmuna malikdir.
Təqsirin əqli elementi iki amillə xarakterizə olunur: əməlin ictimai - təhlükəli
xarakterinin dərk edilməsi və onun ictimai-təhlükəli nəticələrinin qabaqcadan
görülməsi. İradi element cinayətin subyektinin psixikasında baş verən iradəvi