Mövzu Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar Plan: Sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar
Yüklə 461,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uşaqlıq dövründə özünü göstərən şizofreniya
|
Plan: 1. Uşaq psixopatoloji xəstəlikləri 2. Şizofreniya Ədəbiyyat siyahısı: 1. Child psychopathology-Eric J. Mash, Russell A. Barkley 2. Şizofreniyanin diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol Psixopatologiya zamanı koqnitv və davranış sferalarında anomaliyalar özünü göstərir. Uşaqlarda özünü göstərən psixopatoloji xəstəliklər aşağıdakılardır:
-Diqqətəskikliyi və hiperaktivlik;
-Autizm;
-Daun;
-Tik;
-Selectiv mutizm;
-Obsessiv-kompulsiv;
-Postravmatik stress;
-Həyəcan-təşviş pozuntuları və s. Uşaqlıq dövründə özünü göstərən şizofreniya: Şizofreniya psixiatrik xəstəliklər qrupuna daxildir və bir çox simptomlarla xarakterizə olunur: qəribə xəyallar, uyğunsuz əhval-ruhiyyə, halsünasiya, düşüncə problemləri, katatonik davranışlar və s. ilə özünü büruzə verir.
Nümunə: A kiçik yaşlarında çox utancaq bir qız idi. O, günün çox hissəsini səssiz keçirirdi, çox çətinliklə özünə dost tapırdı, davamlı müxalif reaksiyaları vardı, ara-sıra enurezis halları müşahidə olunurdu. Təqribi 10 yaşına gələndə, A-nın akademik göstəriciləri aşağı düşməyə başladı və eyni zamanda məktəbdə davamlı şəkildə özünü göstərən izolasiyaedici hərəkətlər müşahidə olundu. Onda depressiya halları yaşanırdı, hiss edirdi ki, şeytan onunla əlaqələdi və ondan müəyyən hərəkətlər etməsini istəyir, inanırdı ki, müəlliməsi onu incidir və həmçinin narahatedici şəkildə mikroblar haqqında maraqlanmağa başlayırdı. Bucür davranışlar davamlı olaraq qeyri-nizamsız forma kimi inkişaf etdi, özünü öldürməsi haqqında bəhs edirdi, baxımsız görünməyə başlamışdı, intihara cəhd edərkən bir maşının önünə atlamışdı. Bütün bu hallar onda hərhansı psixiatrik xəstəliyin olmasını göstərirdi və bu periodda da A-nın qəribə hərəkətlər davam edirdi. Daha sonra onda uzun müddətli narahatlıqlar başladı. Başqa vaxtlarında o hərhansı bir yerə nəzər salar və tez-tez sakit vəziyyətdə qalardı. A-da qorxu, halsünasiya, bəzi inancları davam edirdi və depressiv vəziyyətləri intihara cəhdlərlə müşahidə edilirdi. Sosial həyatında özünü başqalarından izolasiya etməyi davam edirdi və bu hal onun məktəb performansına neqativ təsir edirdi. 17 yaşı olanda A hospitala təkrar müraciət etmişdi və 19 yaşına kimi orda qaldı. Bu müddət ərzində onda psixotik simptomlar daha da daha şiddətli formada özünü göstərdi. Bu müddət ərzində A-da yenə intihara cəhd olmuşdu.
Bu nümunədəki pasientdə özünü göstərən şizofrenik əlamətlər müxtəlifdir. Birinci olaraq, şizofreniya çox nadir hallarda uşaqlarda görülür, əsas başlanğıcı yeniyetməlik və erkən gənclik dönəmində olur. İkincisi, uşaqlıq dövründə özünü göstərən şizofreniya yeniyetməlik və gənclik dönəmlərində özünü göstərən əlamətlərdən daha davamlı və ciddi şəkildə özünü göstərir. Üçüncüsü, uşaqlıq dövrü psixososial inkişafın dönüş nöqtəsi olduğu üçün bu dövrdə özünü göstərən şizofreniya onların akademik və sosial bacarıqlarına mühüm təsir edir. Sonuncu olaraq, bəzən şizofreniyanın əlamətləri onunla yanaşı digər xəstəliklərin də olmasını göstərir.
20-ci əsrdə şizofreniya diaqnozunun qoyulması ondan əvvəlki dövrlərin böyük təsirinin şahidi olmuşdur. 2 əsas kriteriya böyük dəyişikliyə gətirib çıxartmışdı. İlkin olaraq, 1930-cu ildə uşaq psixiatriyası tibbin bir sahəsi olaraq bilinməyə başladı. İlkin olaraq belə hesab edildi ki, bu hallar bu hallar yetkin dövrlərdə özünü göstərən hallarla eynidir və sonradan belə hesab etdilər ki, uşaqlıq dövründə özünü göstərən şizofreniyanın sərhədlərinin müəyyən edilməsi çox çətindir.
DSM IV görə şizofreniyanın göstəriciləri:
Aşağıda göstərilən simptomlardan ən azı ikisi 1 ay müddətində özünü göstərməlidir:
Xəyallar (yersiz fikirlər);
Halsünasiyalar;
Düzgün qurulmamış nitq;
Kobud şəkildə (dağınıq) və katotonik hərəkətlər;
Neqativ simptomlar;
Sosial sferada özünü göstərən problemlər:
Müddət: bu simptomlar azı 6 ay müddətində narahatlıq edir
Şizoaffektiv pozuntu və ya əhval-ruhiyyənin pozuntusuna aid olmayan pozuntu
Bu xəstəliyin etiopatogenezisində genetik əlaqənin olduğu müəyyən edilmişdir. Ümumi populyasiyalarda şizofreniyanın görülmə faizi 1 % -dir, amma ana-ataları şizofreniya xəstəsi olan uşaqlarda isə bu risk 10% olur. Hər iki valideyninin bu diaqnozu aldıqda isə görülməsi 50% olur. Bu xəstəliyin əsas təsir göstərdiyi sahələrdən biri idrak prosesləridir.
Bunlara motorikanın inkişafı, yaddaş, düşüncə, təfəkkür, duyğu, hafizə, qavrayış kimi idrak sferları aiddir. Şizofreniya diaqnozu almış xəstələrin yaxınlarınında eyni zamanda bu halların görüldüyü müəyyən edilmişdir. Hələ antik dövr mütəffəkkirlərinin əsərlərində şizofreniya ruh xəstəlikləri olaraq biliməkdə idi. 18 əsr İngiltərədə John Halsam, və George Man şizofreniyanı gənclik yaşlarında özünü göstərən içə qapanma və düşüncə pozuntusu kimi dəyərləndirirdilər. 1860-cı ildə şizofereniyanın Hecker “hebefreni”, 1874-cü ildə isə “katotonu” formasını, 1896-cı ildə həkim Kraeplen tərəfindən xəstəliyin iki tipi “paranoid” və sadə formalarını əlavə etdi. Breuler şizofreniyanın simptomlarını iki yerə bölmüşdür: birincili və ikincili olaraq. Birinci olaraq çətinliklər, assosasiyalarla bağlı, düşüncə pozuntuları ilə bağlı. İkincili əlamətlər: affektiv pozuntular, autizm və ambivalent olaraq müəyyən etmişdir. Həmçinin ikincili əlamətlərə halsünasiyalar da aiddir. Zamanla xəstəliyin əlamətləri dəyişilir. Ümumdünya səhiyyə təşkilatının araşdırmasına görə, qızlarda oğlanlara nisbətən 3- 4 il qabaqca görülür.
Ümumdünya səhiyyə təşkilatının açıqlamasına görə şizofreniya hər 1000 nəfərdən 0,22%-də görülür. Şizofreniyanın formalaşmasında həm genetik və həmçinin prenatal və postnatal inkişaf zamanı qazanılan zədələr nəticəsində də ola bilər. Neyrovizualizasiyanın müasir metodları şizofreniyalı xəstələrdə MSS-də müəyyən struktur və funksional dəyişikliklərin olmasını ehtimal etməyə imkan verir, lakin tədqiqatlar onların şizofreniya üçün spesifik olmasını təsdiq etmir. Həmçinin şizofreniyanı aşkar etmək üçün spesifik laborator testlər mövcud deyil. Şizofreniyanın etiopatogenezində dofaminergik ötürülmənin pozulması, mütləq səbəb olmasa da, çox mühüm rol oynayır. Dofamin hipotezi beynin müəyyən nahiyələrində (mezolimbik sistem) dofaminin hasil olmasının artmasını və ya dofamin reseptorlarının həssaslığının yüksəlməsini ehtimal edir ki, bu da oyanıqlığın artmasına və pozitiv simptomatikanın meydana çıxmasına gətirib çıxarır. Bununla həmçinin alın nahiyyəsində ki, dofaminergik aktivliyin azalması, bunun nəticəsində neqativ əlamətlərin inkişafı mümkün olur.
XBT-10-na görə əlamətləri:
F20. Müddətcə bir aydan az olmayan bu əlamətlərin görülməsi özünü göstərməlidir. Aşağıdakı əlamətlərdən minimum biri:
a) “Əks-səda” fikirlər, fikirlərin əlavə edilməsi və ya ayrılması, ya da aşkar fikirlər;
b) Bədənin və ya ətrafların hərəkətlərinə və ya fikirlərə aydın şəkildə aid olan təsir və ya nüfuz etmə sayıqlaması; sayıqlama qavraması;
c) Xəstənin davranışının cari şərhi və ya onu öz aralarında müzakirə etmək kimi ifadə olunan hallüsinator “səslər” ya da bədənin hər hansı hissəsindən çıxan hallüsinator “səslər”in digər tipləri;
d) Özünü dini və ya siyasi şəxslərlə eyniləşdirmək, fövqəlinsan bacarıqları barədə fikirlər söyləmək (məsələn, havanı idarə etmək imkanı və ya yad planetlilər ilə ünsiyyət haqqında) kimi mədəni cəhətdən qeyri-adekvat və mahiyyətcə
tamamilə mümkün olmayan digər növ davamlı sayıqlama ideyaları.
Aşağıdakılardan minimum iki əlamət: a) istənilən növ xroniki hallüsinasiyalar, əgər onlar aydın affektiv məzmun olmadan minimum bir ay müddətində hər gün baş verir və sayıqlama ilə müşayiət edilir; b) neologizmlər, nitqin rabitəsiz və ya mənasız olmasına gətirib çıxaran təfəkkür qırıqlığı c) oyanma, donma, mumabənzər plastiklik, neqativizm, mutizm və stupor kimi katatonik əlamətlər; d) ifadə olunmuş apatiya, nitqin kasadlaşması və silinməsi və ya emosional reaksiyaların qeyri-adekvat olması kimi neqativ əlamətlər.
APA 2001 açıqlamasında qeyd eytmişdir ki, əgər şizofreniya 13 yaşdan sonra başlarsa, bu erkən yaşda yaranan şizofreniyadır və əgər 13 yaşdan əvvəl başlarsa bu ən erkən yaranan şizofreniyadır. Bütün şizofreniya xəstələrinin 0,1%- 1% yalnız uşaqlıq dövündən başlayıb. Bu xəstəliyin əlamətləri bəzən çox gizlin şəkildə özünü göstərir.
|