1
Mövzu:1. Turizm resurslarının öyrənilməsinin elmi-nəzəri əsasları
Plan:
1.
Turizm resursları anlayışı və onun tədqiqat obyekti
2.
Turizm resurslarının öyrənilməsinin nəzəri-praktiki əsasları
3.
Turizm resurslarının təsnifatı və bölgü prinsipi
1. Turizm resursları anlayışı və onun tədqiqat obyekti
. Rekreasiya-turizm
potensialı tükənməyən təbii, anropogen, sosial-iqtisadi resurslara əsaslanır.
Turizm resursları – təbii, iqlim, tarixi-arxitektur, dini, sosial-mədəni, mənəvi-irsi
nümunələri özündə birləşdirir. Funksional xüsusiyyətlərinə görə turizm ehtiyatları
sağlamlıq-müalicə, dərketmə, idman, istirahət məqsədilə istifadə olunur. Turizm
ehtiyatı dedikdə: təbii, iqtisadi, tarixi, mədəni, irsi, milli, etnoqrafik kompanentlər
nəzərdə tutulur. Turizm ehtiyatlarına landşaft ekzotikliyi, iqlim komfortluluğu,
təbiət abidələri, milli parklar da daxildir. Turizm ehtiyatlarının təsnifatında təbii
və antropogen resurslarla yanaşı, onun ərazi təşkili üçün vacib olan sosial-iqtisadi
amillər də əsas götürülür. Bu baxımdan turizm ehtiyatlarının kompanentlərinə
ə
razinin infrastruktur səviyyəsi, mənimsənilmə xüsusiyyəti, bölgələr üzrə
paylanması, müəyyən olunmaqla daxil edilir.
Turizm fəaliyyətində mövcud ehtiyatlardan istifadə fənnin əsas məqsədi
sayılır. Bu baxımdan turizm ehtiyatlarının məqsədinə görə qruplaşdırılması onun
istifadə dərəcəsində asılıdır. Belə ki, təbii rekreasion ehtiyatlarının istifadəsi 3
qrupda aparılır.
1. İntensiv mənimsənilmə. Buraya təbii komplekslərin atraktivliyi, istifadə
səviyyəsi yüksək olan turizm baxımdan daha çox mənimsənilən ərazilər aid edilir.
Bu növ mənimsənilmə turizm ehtiyatlarından istifadənin yüksək dərəcədə
yüklənməsinə səbəb olur. Turizm ehtiyatlarından bu növ intensiv mənimsənilmə
dəniz sahili bölgələr və ondan 50-100 km daxilə doğru olan ərazilər üçün
səciyyəvidir. Intensiv mənimsənilən bölgələrdə turizm – istirahətin əksər sahələri
2
inkişaf etdiyinə görə bəzi tədqiqatçılar belə yaşayış məntəqələrini turizm
aqlomerasiyaları adlandırırlar.
2. Ekstensiv mənimsənilmə. Belə ərazilər turizmin istifadəsinə zəif cəlb
olunmuş təbii ekzotikliyin turizmin inkişafına az təsir göstərən və ya müxtəlif
təbii antropogen komponentlərdən birgə istifadənin mümkün olmadığı ərazilər
üçün səciyyəvidir. Bununla yanaşı müxtəlif növ turizm hərəkatında istifadə edilən
ekstremal ərazilər də turizm ehtiyatlarının mənimsənildiyi bölgələrə aid ola bilər.
3. Az mənimsənilən ərazilər. Turizm baxımdan az mənimsənilən bölgələrə
daha çox ekstremal şəraitə malik olan ərazilər daxildir. Belə bölgələrə yarımsəhra
və səhralar, komfort şəraiti az olan regionlar daxildir. Bununla yanaşı turizm
baxımdan mənmsənilməyən regionlardə əlavə abadlaşdırıcı işlər aparmaqla
perspektiv bölgə kimi mənimsəmək mümkündür. Bu növ mənimsənilmədə
ehtiyatlarının azlığı və ya bir turizm komponentinin üstün olması turist
marşurutlarının təşkilinə və turizm sənayesinin yaradılmasına imkan vermir.
Turizm ehtiyatlarının qruplaşdırılmasında antropogen amillər iqtisadi,
sosial şəraitlə yanaşı tarixi-mədəni abidələrin, milli irsi nümunələrinin
istifadəsindən ibarət olur. Belə ki, tirizm ehtiyatlarına daxil olan milli irsi
nümunələri və etnoqrafik abidələr, antropogen ehtiyatlara aid olub cəlbediciliyi
ilə seçilir.
Turizm ehtiyatlarının öyrənilməsinin əsas vəzifəsi mvcud resursları
təfərrüatın dövriyyəsinə cəlb etmək, onların qiymətləndirilməsini aparmaqdan
ibarətdir. Hər bir təbii və antropogen komponentlərdən istifadənin məqsədi turisti
cəlb etmək imkanlarını öyrənməkdən ibarətdir. Turizm ehtiyatlarının
öyrənilməsində Azərbaycan alimlərindən Əyyubov, Budaqov, Sultanovun,
Salmanovun və s. xidmətləri olmuşdur.
Turizm ehtiyatlarının təsnifatında təbii resursdan istifadənin aşağıdakı
xüsusiyyətləri vardır:
3
1. Təbii resurslar və onun ayrı – ayrı komponentləri turizm istehlakçısına
yönəldilmiş əsas ehtiyat olduğuna görə onun təbii mühitlə əlaqəsini birbaşa təmin
etmiş olur.
2. Turizm bir çox hallarda təbii resurslardan istifadənin təşəbbüsçü kimi
çıxış edir. Yəni onun elementlərinin mənimsənilməsi fəaliyyətində üstün
istiqaməti təşkil edir. Belə ki, təbii turizm ehtiyatları turizm və istirahətin bütün
növlərinin təşkili üçün baza rolunu oynayır.
3. Turizm təbiətdən şox məqsədli istifadə etdiyinə görə turizmin ərazi
təşkilində mövsümlük problemi yaratmır. Belə ki, komfort və ya diskomfort
şə
rait,ekstermal ərazilər turizm resursuna çevrilir və istifadəni məqsədindən asılı
olaraq dəyişir. Bu baxımdan təbii turizm resursları turizm və istirahətin təşkilində
məqsədindən asılı olaraq mövsümlük yaradır. Yəni turizmdə intensiv dövürlər
olan qış və yay mövsümü istirahətin təşkili və nəqsədilə bağlı olur.
4. Turizm təbiətdən istifadə edən bir çox sahələrlə qarşılıqlı təsirə və
marağa malikdir. Bunlara misal olaraq kənd təsərrüfatı və aqro turizmi, milli
parklar və ekoturizm, hətta filiz mədənlənlərinə də ekskursiya təşkil olunduğuna
görə turizm ehtiyatı sayıla bilir. Turizmin təbiətdən çox tərəfli istifadə etdiyinə
görə insanlar asudə vaxtlrının əsas hissəsini ətraf mühitlə bağlı olan turizm
sahəsinə ayırır.
5. Turizmdə təbiətdən istifadənin əsas xüsusiyyətlərindən biri də ətraf
mühitin qorunması turizm yükünün müəyyən olunması və onun istehsal sahələri
ilə əlaqələndirilməsidir. Turizm sənayesi birbaşa ətraf mühitlə əlaqəli olduğuna
görə onun təsiri və ərazi yüklənməsi müəyyən edilməlidir. Turizmin ərazi
təşkilinin reallaşmasında təbii komöonentlərə dəyən ziyan onun deqradasiyasına
səbəb olur ki, bu da gələcəkdə ərazirekreasiya komplekslərinin təşkilinə mənfi
təsir edir. Bu baxımdan ətraf mühitin qorunması turizm üçün daha çox əhəmiyyət
kəsb edir. Turizm vasitəsilə ətraf mühitin qorunmasına ekoturizm, ekoloji
maarifləndirmə, təmizliyə əməl olunması və s. xidmət edən əsas amillərdən
sayılır. Beynəlxalq təcrübədə turizm vasitəsilə ətraf mühitin qorunmasında əsas
Dostları ilə paylaş: |