39
1
Π
−
−
Π
Я
−
Π
turist firmalarının avans etdiyi pul vəsaiti olub, türist məhsulu yaratmaq
üçündür.
−
Я
turizmdə maddi və qeyri maddi xidmətlər və turistlər üçün suvenirlərdir.
1
Π
-turist məhsuulunun reallaşmasında əldə olunan vəsait.
Yuxarıdakı sxem göstərir ki, turist öz təsvirinə görə pul ödəyir. (təbiət seyri,
tarixi və arxetiktura abidələrini görmək və s). Turist obyektlərinin nümayişi üçün
turist firmaları öz kapitalını sərf etmir, baxmayaraq ki, gəlir gətirmir.Firma
turistlərlə bu obyektləri göstərmək üçün pul ödəyir.Turist firması üçün turist
təsərrüfatı turistin marağına gəlir.Turist marağının dəyişməsi və keyfiyyətinin
dəyişməsi turist firmasının gəlirlərinə təsir edir.
Dövriyyə vəsaitlərinin dövriyyəsi üzrə istehsal və tədavül mərhələsini
özündə əks etdirir.Dövriyyə vəsaitlərinin bir formadan digər formaya keçməsi
onun dövriyyə müddətini ifadə edir.Dövriyyə vəsaitlərinin dövriyyəsi üçün sərf
olunan vaxt dövriyyə vaxtını əhatə edir. (dövriyyə əmsalı) Vəsaitlərin dövriyyə
ə
msalı turist məhsulunun reallaşmasından əldə edilən vəsaitin vahid dövriyyə
vəsaitinə olan nisbətidir.Dövriyyə əmsalı dövriyyə vəsaitlərinin fond
verimidir.Hesabat istifadə olunan dövriyyə vəsaitlərinin səmərəliliyini
göstərir.Eyni zamanda bu əmsal dövriyyə vəsaitlərinin dövriyyəsinin sayını
göstərir.Səmərəlilik dövriyyə vəsaitlərinin yüksəlmə əmsalı ilə ölçülür.Hər bir
turist firması, yaxud təsərrüfat subyekti (zavod, maqazin, restoran) öz dövriyyə
surəti ilə xaratkerizə olunur.Bu surət çoxlu amillərlə xarakterizə olunur.
Hər şeydən əvvəl istehsal və reallaşan əmtəə və xidmətlər üzrə
müəyyənləşir.Turizm sahəsində dövriyyə surəti və yaxud dövrlərin vahid
zamanda sayı sənayedən xeyli çoxdur.Ona görə də turist sahəsi kapitalın tezliklə
öz sahibinə qaytarılması üçün əlverişli biznes mühütidir.
2.
Turist firmaları üçün maliyyənin tərkibi və strukturası xaratkerik cəhət
təşkil edir, bu xüsusilik turoperator və turagentlərin sayı ilə ölçülür. Turagentlərin
sayı dövriyyə resurslarının həcmindən onun strukturundan asılı olaraq
40
hesablanır.Turoperatorlar fəaliyyət kimi lisenziyalaşdırılır.Rusiya təcrübəsində
turoperatorlar turist firmalarının tərkibində 90% turagentlər isə 10% təşkil
edir.Turist firmalarının otel və digər xidmət müəssisələrindən asılı olaraq xərc
strukturunda əsas vəsaitlər qeyri material aktivlər, dövriyyə qeyri vəsaitləri xüsusi
çəkisinə görə fərqlənir.Turist firmalarında maliyyə vəsaitlərinin formalaşması
mənbələri turist bazarının subyektləri arasında təsərrüfat əlaqələrinin, borc və
kredit münasibətlərinin xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunur.Turist məhsulunun
satışı ilə onun istehlakı arasında vaxta görə müəyyən fərqlər formalaşır.Turlar
qayda olaraq istehlakdan xeyli müddət əvvəl tərtib olunur və satılır. Turist
bazarında subyektlər arasında əlaqələr aşağıdakı kimi formalaşır.
P
K
K
D
K
H
P-pul
D-debitor borclar
K-kredit borcları
Sxem. Pul axının turist bazarı subyektlər arasında hərəkəti və istifadəsi
Turist formalarının maliyyə mənbələri cəlb olunan resurslarının mülkiyyət
formasına görə təsnifatlaşdırır.Aparıcı rolu turist firmalarının xüsusi vəsaitləri
təşkil edir.Borc vəsaiti turist firmalarında olunur. Çünki turist firmaları öz
Turist sənayesinin
müəssisəsi
Turoperator
Turagent
Turist
Həmkarlar
41
göndərişlərini qabaqcadan satır. Kredit borcları müasir şəraitdə turist firmalarının
maliyyə vəsaitlərinin 50%-ni təşkil edir.
Turist firmaları kreditləşməni dövriyyə vəsaitləri kimi aparır.
Turoperatorları maliyyə vəsaitinin 35%-i xüsusi resurslar, 65%-i isə cəlb olunmuş
resurslar təşkil edir. Cəlb olunmuş maliyyə resursları digər subyektlərin
sərəncamında olur.Kreditlərin cəlb olunması turist firmalarının layihələrinin
reallaşması və yeni tikintilər üçün cəlb edilir.
Maliyyə xüsusiyyətləri turizmdə qiymətəmələgəlmənin xüsusiyyətləri ilə
uyğunlaşır. Turist məhsulunun qiyməti turoperator və turagentin amillərindən,
xidmətin dəyəri, turagentə daxil olan xidmətlərin siyahısı və turistlərin yaşqrupu
və mövsümlülük ilə müəyyənləşir. Turist məhsuluna qiymətin hesablaması,
maliyyə imkanlarını, turist fəaliyyətinin maliyyə potensialını və onun təkrar
istehsalı üçün zəruri olan kapital xərclərini formalaşdırır.
Turizm məhsulunun satışına yönəldilmiş tədbirlər kompleksi səyahət
təlabatının formalaşmasına təkan verir, turistlərin səyahət etmək istəyini artırır.
Bu da sahibkarlar üçün əlverişli şərait yaradır.
Təlabatın formalaşmasına, turizm mərkəzlərinin və turizmdə sahibkarlığın
formalaşmasına bir sıra amillər qrupu təsir edir:
Təbiət;
Sosial-iqtisadi;
Turizm sənayesinin maddi bazası;
İstirahət yerlərinin infrastrukturu;
Turizm təklifi (qonaqpərvərlik resursları).
Sahibkarlar turizm sahəsindən müxtəlif miqdarda gəlir əldə edirlər. Əldə
olunmuş gəlirlər yenidən bu sahəyə sərmayə qoyularaq və ya mənfəət şəklində
istifadə edilir. Onlar turizm bazarında digər sahibkarlarla rəqabət aparmaq üçün
mütəmadi olaraq öz turizm bizneslərinin maddi bazasını inkişaf etdirməlidirlər.
Turizmin rəqabət davamlığına da bir sıra amillər təsir edir:
Dostları ilə paylaş: |