Mövzusunda magistr dissertasiyasi
Yüklə 0,53 Mb.
|
3.3 Azərbaycanın xarici ticarət əlaqələrinin səmərəliliyinin yüksəldilməsinin zəruriliyi vəzifələri və yolları Indiki dövrdə elmi-texniki tərəqqinin təsiri ilə hissə (detal) ixtisaslaşnıası əsasında inkişaf edən dünya əmək bölgüsündə ciddi keyfıyyət dəyişikliyi olmuşdur. Korporasiya və ya fırmadaxili ixtisaslaşmaya əsaslanan dünya mübadilə dünya ixtisaslaşma və kooperasiyanın başlıca yönəldici qüvvəsinə çevrilmişdir. Bu, qeyd olunan səbəbdəndir ki, indiki dövrdə transkorporatıvləşən texnoloji mübadilə əsasında beynəlxalq ticarətin aıtım templəri iqtisadi artımın templərini qabaqlamaqdadır. Qlobal dünyada inteqrasiya münasibətlərinin inkişafı beynəlxalq ticarətin effektivliyinə böyük təsir göstərən amillərdəndir. Belə ki, bu, qeyd olunan proseslər nisbətən böyük regional bazarları formalaşdınr ki, bu, qeyd olunan bazar daxilində respublikanın beynəlxalq ticarət ixtisaslaşması təyinləşir. Bu, qeyd olunan ən əvvəl «kiçik» inkişaf etmiş dövlətlərə daxildir ki, bu, qeyd olunan dövlətlərin təcrübəsi Azərbaycan üçün uğurlu və maraqlıdır. Respublikada beynəlxalq ticarət siyasətinin sərbəstləşdirilməsi bütün MDB dövlətlərinin о cümlədən Azərbaycan üçün beynəlxalq ticarətin effektivliyinin zəruri şərtidir. Geniş mənada beynəlxalq ticarətin sərbəstləşdirilməsi dedikdə xarici mal dövriyyəsində qeyıi-tarif maneələrinin və kəmiyyət məhdudiyyətlərinin ləğv edilməsi və idxal rüsumlarının tədricən ləğv edilməsi şərti ilə beynəlxalq ticarətin tarif tənzimlənməsi metoduna keçid nəzərdə tutulur. Dünya ticarətində baş verənləri izlədikdə görürük ki, beynəlxalq ticarətin bu, qeyd olunangünkü başlıca inkişaf istiqamətidir. Belə keçən əsrin 70-90-cı illəri ərzində idxal üzərində nəzarəti aradan qaldıran dövlətlərin sayı 35-dən 137-yə çatmışdır. Bir sıra dövlətlərdə sərbəstləşdirmə birtərəfli qaydada aparılmışdır ki, bu, qeyd olunan hala yaılnız keçid iqtisadiyyatlı ölklərdə təsadüf olunur. Rusiya, Ukrayna və s. dövlətlərlə yanaşı bu, qeyd olunan xüsusiyyət Azərbaycana da daxildir. Beynəlxalq ticarətin sərbəstləşdirilməsi gözlənilən səmərəni verməmiş, əksinə indiki məsələlərin, xüsusilə də nisbətən zəif istehsalçıların rəqabətliyinin yüksəldilməsi problemini bir qədər də dərinləşdirir. Azərbaycan bazarının xarici istehsalçılara birtərəfli qaydada açılması istehlakın rasional quruluşunun yaradılmasına, yerli-istehsalın maddi-texniki və texnoloji bazasının möhkəmlənməsi və inkişafına mane olmuşdur. Belə ki,QATT-ın Uruqvay raundu razılaşmaları ilə birləşən dövlətlər bir çox hallarda hansısa maneələrin yaradılmasından imtina ediblər. Lakin bu, qeyd olunan təşkilata üzv olmayan, xüsusilə də MDB dövlətləri bu, qeyd olunanna zidd olaraq süni maneələr yaradırlar. Bu, qeyd olunannlar əsasən idxal mallanna yüksək tariflərin tətbiqi və dempinq qiymətlə satılmasını əhatə edir. Proteksionizm xarici iqtisadi fəaliyyətin uzunmüddətli effektivliyini azäldir, belə ki, respublikanın iqtisadi subyektləri təcrid olunmuş vəziyyətə tam uyğunlaşır və iqtisadiyyatın quruluşu qeyri-effektiv olaraq konservləşir. Respublikamızın beynəlxalq ticarətinin effektivliyinə təsir edən əsas
Respublikamızda aparılan uğurlu islahatlar nəticəsində, Azərbaycanın hər cür təbii və əmək-insan resursları ölkəyə xarici kapitalın cəlb olunmasına şərait yaratdı. Azərbaycan hazırda sərmayə ixrac edən ölkəyə çevrildi.Artıq respublikada sərfəli sərmayə iqlimi indikidur. Respublikanın beynəlxalq ticarətin somərəliliyinə heç də az təsir göstərməyən amillərdən biri-də iqtisadiyyatın strukturunun bir komponenti olaraq banklararası müxbir münasi-bətlərinin yaradılması problemidir. Bu, qeyd olunan, müqavilə münasibətləri olaraq müxtəlif ölkə banklan arasında ödəniş və hesablaşmaların həyata keçirilməsi qaydası haqda kredit vo başqa xidmətlorin göstorilməsi haqda razılaşmasını etimal edir. Bu, qeyd olunan cür dünya tərəfdaşlıq, xüsusilə də də ödəniş və hesablaşmaların operativ həyata keçirilməsi istiqamətində, kommersiya əməliyyatları zamanı risklər xeyli azaltmağa imkan verir. Hazırda ixtisaslaşma və ticarətin inkişaf istiqamətlərini nəzərə alaraq idxal və ixracın diversifikasiyası beynəlxalq ticarətin effektivliyinin artırılmasının əsas şərtidir.Azərbaycan üçün ixracın diversifikasiyası iki əsas məsələni etimal edir, ixracın əmtəəquruluşunda daha yüksək səviyyədə emalolunmuş məhsulların payının artması və daha yüksək əlavə dəyərin yaradılması. İdxalın diversifikasiyası isə təbii ki, idxal olunan məhsullar sırasında daha çox yuksək texnoloji avadanlıq və “intellektual mallar”ın çoxluq təşkil etməsini, ərzaq və zəruri istehlak malları cəhətdən idxaldan asılılığın ləğv edilməsinı maqsəd olaraq ortaya çixarır. Turizmi xüsusi hal olaraq qeyd etmək lazımdır. Belə ki, indiki təcrübə onu göstərir ki, dünya turizm sisteminə yatırılmış sərmayə bir qayda olaraq ödənilir və özünü doğruldur. Misal üçün, bir sıra dövlətlər dünya turizmi xarici iqtisadi fəaliyyətin böyük bir qolu kimi xeyli inkişaf etdirmişlər və bu, qeyd olunan sahədən külli miqdarda mənfəət əldə edirlər. Bu, qeyd olunan dövlətlər sırasında, Türkiyə, Kaliya, Yunanstan, Kipr, İspaniya və s. qeyd edə bilərik. Belə dövlətlər sırasında keçid iqtisadiyyatlı dövlətlər də vardır - Bolqarıstan, Çexiya, Baltikyanı dövlətlər və s. turizm işi böyük miqdarda valyuta daxil olmalannı təmin edə bilir. Bu, qeyd olunannun üçün Azərbaycanda aşağıdakı qeyd olunan lan reallaşdırmaq lazımdır: 1.Daxili və xarici türizmin inkişafma dövlət yardımı; 2.Turizm obyektlərinin mülkiyyət statusunun təyinləşdirilməsi; 3.Beynəlxaq təcrübəyə tam uyğun olaraq viza, gömrük-keçid proseslərinin sa-dələşdirilməsi və s. Hazırda xidmət ixracı ilə planda indiki təbii, iqlim və başqa sərvətlərin effektiv istifadəsindən valyuta daxilolmaları maddəsi əsas yer tutmalıdır. Söhbət birinci olaraq rekreasion imkanlı bölgələrimizin dünya kurort ixtisaslaşmasına çatmaqdan gedir. Respublikada beynəlxalq ticarətin inkişafi və onun effektivliyinin artırılmasında beynəl-xalq sərgi, mövsimi bazarların təşkili, seminar və konfransların təşkili böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu, qeyd olunan cür tədbirlərdə iştirakçı dövlətlərin işgüzar dairələrinin qarşılıqlı tanışlığı, yerli qurumların öz fəaliyyətlərini daha geniş tanıtmaq, respublikamızdə sahibkarlıqla, sərmayə fəaliyyəti ilə maraqlanan xarici iş adamlarına hərtərəfli informasiya çatdırılması imkanları xeyli böyümüş olur. Göründüyü kimi bu, qeyd olunanrada böyük həcmdə informasiya mübadiləsi baş verir ki, bu, qeyd olunan da çoxsaylı gələcək ışgüzar əlaqələrin, razılaşmaların əsasını qoymuş olur. Respublikanın cəlbedici imicini hökmən qəbul etmək lazımdır. Bu, qeyd olunan imicin forma-laşdınlmasının ən doğru yollarından biri xarici tərəfdaşlarla mümkün bütün sə-viyyələrdə - region, bölgə, ауrı-аrı şəhərlər səviyyəsində əlaqələrin yaradılma-sıdır. Əfsuslar olsun ki, Azərbaycanda bu, qeyd olunan sahədə iş hələ lazımi səviyyədə deyildir və sərmayəlann birtərəfli qaydada Bakı-Abşeron bölgəsində cəmləşməsi müşahidə olunur. Respublikanın ümumiqtisadi və beynəlxalq ticarət infrastrukturunun - nəqliyyat sistemi, otel iqtisadiyyatı, indiki rabitə və xəbərləşmə vasitələri, bank, sığıorta, marketinq, rek-lam və s. sferalann inkişafı beynəlxalq ticarətin effektivliyinə müsbət təsir edən amildir. Göstərmək lazımdır ki, kütləvi xəbərləşmə sistemlərinin qlobal inkişafı xагісі ticarətin inkişafı istiqamətlərinə və effektivliyinə təsir göstərən amldir. Beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının lazımi səviyyədə olması dünya bazarlarındakı durumu monitorinqini həyata keçirməyə imkan verir ki, bu, qeyd olunannun nəticəsində daha sərfəli tərəfdaşın seçilməsi imkanı xeyli artmış olur. Bu, qeyd olunan şərt cari struktur təkmilləşməsi sayəsində beynəlxalq ticarətin effektivliyini yüksəldə bilər. Respublikada maliyyə xidmətləri kompleksi də həm də informasiya infrastrukturu ilə six əlaqəlidir. Əsas maliyyə xidmətlərinə beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının sığortalan-ması, depozitlər, kreditlər, maliyyə lizinqi və s. ilə bağlı bank xidmətləri daxildir. Respublikada banklararası hesablaşmalar və ödənişlərin yenidənqurulması bu, qeyd olunan sahədə yeni texnoloji uğurların tətbiqi, kredit qurumlarının real zaman rejimində, alışmaq imkanı qazandıran qlobal banklararası şəbəkəyə qoşulması - beynəlxalq ticarətin effektivliyinə təkan verən amillər sırasındadır. Respublikada beynəlxalq ticarətin effektivliyinin yüksəlməsi xarici və daxili amillər kom-pleksinin fəaliyyətinin nəticəsidir. Bu, qeyd olunan amillər əsasən aşağıdakı qeyd olunan lardır: 1.Dünya əmək bölgüsünün və milli iqtisadiyyatın ona qoşulma səviyyəsi; 2.Bu, qeyd olunan və ya başqa bir ölkə tərəfindən icra olunan beynəlxalq ticarət əmə-liyyatlannın liberallaşdınlması səviyyəsi; 3.Ölkə və regionların inteqrasiyası prosesinin dərinliyi; 4.Ticarət-iqtisadi infrastrukturun yaradılmasında elmi-tədqiqat işlərinin uğurlarındən istifadə; 5.Respublikanın bank sisteminin inkişafı və onun qlobal ödəmə məkanma tezliklə inlcqrasiyası; 6.Ağıllı pröteksionizm və idxal-ixrac əməliyyatlarının əmtəə quruluşu və coğrafıyası baxımından divesifıkasiyası. Respublikamızdə beynəlxalq ticarət fəaliyyətinin həyata keçirilməsində əsas məsəllərdən biri effektivliyin təyin edilməsi məsələsidir. Belə ki, dünya mübadilədə iştirakdan əldə olunan xeyirdan asılı olmayaraq effektiv mal idxal-ixracı imkanının olmasına əmin olmayanadək beynəlxalq ticarət əlaqələrinə girilmir. Subyektlər məhdud material ehtiyatlara malikdiıiər və onlar bu, qeyd olunan ehtiyatları daxili və ya xarici bazarda sərf etmək məsələsində düşünürlər.Bu, qeyd olunanna görə də əvvəlcədən subyektin beynəlxalq ticarətdən hansı iqtisadi səmərə və effektivlik əldə edəcəyi təyinləşdirilməlidir. Respublikada beynəlxalq ticarətin effektivliyinin qiymətləndirilməsi metodları çoxsaylıdırlar və onlar arasında təyin fərqlər vardır ki, bu, qeyd olunan məsələyə müddəaların bir-birindən fərqlənməsi ilə əlaqəlidir. Lakin onların bəziləri daha geniş tətbiq olunur və daha dolğundurlar. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq ticarət əməliyyatlarında istənilən yolla maksimal mənfəət heç də həmişə əsas məqsəd kimi qoyulmamalı, öz tərəfdaşlarının zəruri mallarla təmin edilməsi və etibarlı satış kanalllarının tapılmasına xüsusi diqqət verilməlidir. Beləki, səmərə dedikdə, beynəlxalq ticarətdə adətən «хагісі ticarətdən gəlir» nəzərdə tutulur: idxal əməliyyatı üçün - idxal olunan malın müqavilə və daxili qiymətləri arasında, ixrac əməliyyatları üçün - ixrac və daxili bazarda alış qiymətləri arasında fərq nəzərdə tutulur. Təcrübədə bəzən dünya bizneslə məşğul olan müəssisələr tərəfındən beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının həyata keçirilməsi ilə bağlı xərc və gəlirlərin qeydi lazımi səviyyədə aparılmır ki, bu, qeyd olunan da effektivliyin qiymətləndirilməsini xeyli çətinləşdirmiş olur. Bu, qeyd olunannunla bağlı beynəlxalq ticarətlə məşğul olan müəssisə və qurumlar tərəfındən effektivlik yanaşmalarının lazımınca dərk olunması tələb olunur. Belə ki, beynəlxalq ticarətin effektivliyinin dəqiq təyin olunması üçün alış və satış haqda kifayət qədər məlumat tələb olunur. Müəssisədə operativ beynəlxalq ticarət informasiyasının olması beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının nəticəsini qiymətləndirməyə imkan verən bir sıra göstəriciləri təyin etməyə imkan verir. Beləki, beynəlxalq ticarət fəaliyyətinin effektivliyi uyğun respublikanın beynəlxalq ticarət (idxal-ixrac) siyasəti daxilində təyin olunur. Bu, qeyd olunan halda ümumi olaraq beynəlxalq ticarət siyasəti onunla təyin olunmalıdır ki, ауrı-аyrı mal qruplarının çeşidi onların yerli istehsalı deyil, başqa malların (ixrac) istehsal məsrəfləri sayəsində həyata keçiriləcəkdir. Göründüyü kimi bu, qeyd olunan malların satışından əldə olunan vəsait nəinki geniş istehlak malları, həm də istehsal müəssisələrinin fəaliyyətini ge-nişləndirmək üçün maşın və texnoloji avadanlıq alınacaqdır. Bu, qeyd olunanrada beynəlxalq ticarət mübadiləsinin effektiv olması üçün idxalı nəzərdə tutulmuş mallann yerli istehsalı xərcləri ixrac mallarının istehsal xərclərindən çox olmamalıdır. Bu, qeyd olunan şərtin ödənməsi müəssisənin respublikanın ixrac potensialına daxil olmasına və uyğun güzəştlərdən istifadə etməyə yol verir. NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR İşdə Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq ticarət münasibətlərinin tənzimləmə sistemi tədqiq edilmiş, onun məsələləri və təkmilləşdirilməsi istiqamətləri araşdırılaraq aşağıdakı qeyd olunan uğurların və ümumiləşdirilmiş təkliflərin meydana gəlməsinə gətirib çıxarmışdır: 1.Indiki dövrdə xarici (dünya) ticarət nəzəriyyələrinin inkişafı birinci olaraq Smit-Rikardo və Hekşer-Olin nəzəriyyələrinin təməl prinsipləri üzərində qurulmuşdur və bu, qeyd olunan meyli əsas götürərək sonrakı dövrlərdən təkamül yolu keçərək alternativ nəzəriyyələrin yaranmasına zəmin yaratmışdır. 2.Respublikada xarici iqtisadi əlaqələrin dürüst təşkili dövlətlərin əhalisinin iqtisadi və sosial durumunun yaxınlaşmasında əsas rola malikdir. Dünya ticarətdə , o cümlədən də xarici iqtisadi əlaqələrin qurulmasında uzun illərdən bəri bir-biriilə qarşılıqlı əlaqədə olan iki meyl – dünya ticarətin liberallaşması və protek sionizmin genişlənməsinə rast gəlinir. Indiki dünyada inkişaf edən beynəlmiləl ticarət-iqtisadi və maliyyə əlaqələri proteksionizmin məhdudlaşdırılmasının tələb etsə də, böhran meylləri və dünya iqtisadiyyat əlaqələri sisteminin hər bir iştirakçısının mövqelərinin nisbətən zəifləməsi zamanı ticarətin sərbəstləşdirilməsi kursunda təyin «kənarlaşmaların» ortaya çıxmasına imkan yaradır. İqtisadi qloballaşmanın təsiri nəticəsində son illərdə sənayecə inkişaf etmiş dövlətlərin məqsədyönlü və sistemli, ardıcıl təzyiq və təsirləri nəticəsində bir qayda olaraq dünya ticarətin liberallaşması meyli üstünlük təşkil etsə də, əksər dövlətlər, xüsusi ilə də iqtisadi və siyasi güc mərkəzləri özlərinin xarici (dünya) ticarət-iqtisadi diplomatiyalarında iqtisadi amilləri və iqtisadi təzyiqləri (müxtəlif forma və metodlarda) proteksionist tədbirlər sifətində tətbiq etməyə üstünlük verirlər. Dünya təcrübə onu göstərir ki, dövlətlər gömrük-tarif tənzim lənməsini tətbiq etməklə bir sıra iqtisadi, o cümlədən də sənaye siyasətinin həyata keçirilməsini daha dayanıqlı və nəzarətolunabilən səviyyədə saxlamaq üçün istifadə edirlər. Belə ki, müdaxilələrin həyata keçirilməsi üçün proteksiyanın effektiv səviyyəsindən yararlanmaq və bu, qeyd olunannunla əlaqədar olaraq tariflərin arzuolunan səviyyələrinin təsirlərinin (həm idxala, həm də də ixraca) təyinləşdirilməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. 3. Respublikada iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsinin effektiv səviyyəsinin hesab lanması əsasında ticarət siyasətinin vacib və uğurlu qərarı və bu, qeyd olunan siyasətin təməl prinsipləri üzərində qurulan vahid beynəlxalq ticarət əlaqələr sistemi, o cümlədən də xarici bazarlara daxil olma, dünya bazarına inteqrasiya etmək kimi strateji prioritetlər nəzərə alınır. Beynəlxalq ticarət əlaqələrin inkişaf etidirilməsinə təsir edən daxili və xarici amillər və meyllərin təsiri nəticəsində, o cümlədən də indiki dövr ərzində iqtisadi qloballaşma və iqtisadiyyatın, ticarətin liberallaşmasının dərinləşdirilməsi kimi meyllər müxtəlif dövlətlərdə vahid milli iqtisadi siyasətin yaradılması və onun əsas prinsiplərinə əməl edilməsi yönündə tarif tənzimləmə, xüsusi ilə də gömrük tarif tənzimləmə siyasətinin obyektiv reallığın həqiqi gercəkliklər müstəvisində həllini zəruri edir, həm də də şərtləndirir. Belə ki, respublikamızın iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi valyuta nəzarəti strateji uğurlu xammal materialların ixracının tənzimlənməsi və ümumilikdə idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi istiqamətində həyata keçrilməkdir. Azərbaycanın beynəlxalq ticarət strategiyası bütövlükdə respublikanın iqtisadi təhlükəsizlik sisteminin əsas tərkib hissələrindən biri olmaqla birinci olaraq rəqabət üstünlüklərinin yaradılması və inkişafına əsaslanır. 4. Dövlət tənzimlənməsinin mexanizminin mahiyyətində beynəlxalq ticarət tarif və qeyri-tarif metodların köməyi ilə tənzim edilir. Respublikamızda xarici iqtisadi əlaqələri tənzimləmək, beynəlxalq ticarətə müdaxilə etmək üçün istifadə olunan ən mühm amillərdən biri də gömrük tarif ləridir. Gömrük tarifləri xarici iqtisadi siyasətin ən geniş yayılmış vasitələrindən biridir. Belə ki, bu, qeyd olunan prosesdə idxal və ixracın gömrük tarif tənzimlənməsi müstəsna rol oynayır. Belə ki, idxalın gömrük-tarif alətləri sayəsində tənzimlənməsinin effektivliyinin artırılması, daxili bazarın müdafiəçinin gücləndirilməsi hədəfilə tarif faizn eskalasiyası prinsipinə daha ciddi şəkildə riayət etməsidir. İdxalın tənzimləmə mexanizmində öncül mövqelərə gömrük-tarif vasitələrinin çıxarılmasının vacibliyini nəzərə alaraq xarici tərəf müqavilə lərimizi daha az qıcıqlandıran vasitələrdən olan tarif kvotalarının tətbiqinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bu, qeyd olunanndan başqa aqrarsferada rəqabət mübarizəsinin təsirli metodlarından olan sürüşkən idxal rüsumlarından, vergilərindən tənzimləmə təcrübəsində istifadə edilməlidir. Hazırda iqtisadi inkişafın təməl sütünlarının dayanıqlı və davamlı edən xarici iqtisadi siyasət, o cümlədən də beynəlxalq ticarət siyasəti hər bir sivill respublikada olduğu kimi Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənmə sisteminin əsas tərkib hissələrindən biridir. Bu, qeyd olunanndan başqa milli iqtisadiyyatın xarici rəqabətdən müdafiəsi üçün uyğun dövlətdaxili tədbirlər həyata keçrilirsə, başqa tərəfdən azad ticarət siyasətinin yeridilməsi, dövlətin dünya iqtisadiyyatına sıx inteqrasiyasına sərfəli şərait yaradır. 5. Respublikamızın beynəlxalq ticarət siyasəti ticarət münasibətlərinin dünya tərəfdaşlığın artırılmasınə yönəldir. Azərbaycan Respublika sında beynəlxalq ticarət hamılıqla qəbul edilmiş dünya normalar və təcrübə ilə tam uyğunlaşdırma və eyniləşdirmə istiqamətində inkişaf etdirilir. Belə ki, beynəlxalq ticarət siyasətinin formalaşdırılması və həyata keçirilməsində iştirak edən təsisatların məcmusu, həm də onun keçirilmə metodları, səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tarif və qeyri-tarif tənzimlənməsi, metodlarının qaydası, ticarət siyasəti mexanizmində çulğalaşır. Bu, qeyd olunanna görə də, gömrük siyasəti beynəlxalq ticarət fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsinin əsas prinsipləri ilə təyinləşdirilir: Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətinin tərkib hissəsi kimi vahid beynəlxalq ticarət siyasəti; beynəlxalq ticarət fəaliyyətinin vahid dövlət tənzimlənməsi sistemsi və onun həyata keçirilməsinə nəzarət; Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinin bütövlüyü; beynəlxalq ticarət fəaliyyəti iştirakçılarının bərabərliyi və hər hansı formada ayrıseçkiliyə yol verilməməsi; beynəlxalq ticarət fəaliyyəti iştirakçılarının hüquq və qanun maraqlarının dövlət tərəfindən müdafiəsi; dövlətin və onun orqanlarının beynəlxalq ticarət fəaliyyətinə lüzumsuz müdaxiləsinin,onun iştirakçılarına və bütünlükdə ölkə iqtisadiyyatına zərər vurulmasının istisna edilməsi. 6. XİF-in tarif və qeyri-tarif tənzimlənməsinin qarşılıqlı əlaqəsi zamanı dünya təcrübəsi və dünya ticarət siyasətində iki qrup qeyri-tarif məhdudlaşdırmaları fərqləndirmək lazımdır: - Beynəlxalq ticarətin tənzimlənməsi hədəfilə xüsusi yaradılan qeyri-tarif məhdudlaşdırmalar (qadağalar, kvotalaşdırma, lisenziyalaşdırma və s.) - Texniki siyasətin həyata keçirilməsi, səhiyyə normalarının realizəsi, maliyyə və inzibati tədbirlərin həyata keçrilməsi nəticəsində yaranan qeyri-tarif məhdudlaşdırmalar. Əksər hallarda çoxlu sayda qeyri-tarif metodlarından istifadəsi bütövlükdə dövlətin ticarət siyasətinin daha da məhdudlaşdırılmasına gətirib çıxarır. Məhz bu, qeyd olunan əsas cəhətləri nəzərə alaraq mümkün dərəcədə tarif metodları ilə tənzimləməyə üstünlük verilməsi daha məqsədətam uyğundur. Belə ki, Azərbaycanın DTT dağılmaq ərəfəsində bu, qeyd olunan məsələnin nəzər alınması həddən artıq vacibdir. 7. Beynəlxalq ticarətdə qeyri-neft sektorunda istehsal olunan məhsulların ixracının artdığı və sərmayə qoyuluşunun strukturunda da müsbət dəyişikliklər olmuşdur. 2015-ci ildə vergifaizn azaldılması bütün mənbələr sayəsində yönəldilən sərmayəlarda qeyri-neft sektorunun payınin xeyli dərəcə artmasına səbəb olmuşdur. Respublika iqtisadiyyatının, o cümlədən sənayenin inkişafında yeni dövr başlan mışdır və bu, qeyd olunan sahədə, əldə edilmiş uğurlar onu söyləməyə əsas verir ki, respublika iqtisadiyyatında qeyri-neft sektoru indii daha artıq önəm kəsb etməkdədir. Bu, qeyd olunan sektorda müşahidə olunan dinamizm iqtisadimyyatın diversifikasiyası ilə bağlı həyata keçrilən siyasətin dürüstlüyünü göstərir. Respublikamızdə beynəlxalq ticarət istiqamətində aparılan islahatların strateji xətti-idxal-ixrac əməliyyatları üçün sərfəli şəraitin yaradılmasından, onları tənzimləyən qay daların liberallaşmasından ibarətdir. Respublikada beynəlxalq ticarət istiqamətində islahatlar üç başlıca istiqamətdə aparılmışdır: effektiv idarəetmə sisteminin yaradılması; hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi və dünya standartlarına hormanizasiyası; idxalın və ixracın strukturunun yaxşılaşdırılması. 8. Respublika iqtisadiyyatının inkişafına istiqamətləndirilmiş xarici sərmayələrin tənzimlənməsində əsas alətlərdən biri də gömrük tarif güzəştləridir. Tarif güzəştləri dedikdə, Azərbaycan Respublikasının ticarət siyasəti həyata keçirilərkən qarşılıqlı və ya birtərəfli qaydada Azərbaycan Respublikasını gömrük sərhədindən keçirilən mallar üzrə əvvəl ödənilmiş rüsumun qaytarılması, rüsum ödənişlərindən azadetmə, rüsum faizn aşağı salınması, malın preferensial gətirilməsi üçün tarif kvotaları şəklində verilən güzəştlər qəbul edilir. İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT Şəkərəliyev A.Ş. “Dövlətin iqtisadi siyasəti: Reallıqlar və perspektivləri”. Bakı, 2011. Heydərov K.F. “Gömrük işinin əsasları, gömrük işinin təşkili və texnologiyası”, 1, 2, 3 və 4-cü cildlər, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, 1998-2000. C.Q. Nuriyev, A.Ə. Əliyev, M.C. Atakişiyev “Gömrük işinin təşkili və idarə edilməsi”. Bakı, 2009. Həsənov R. B. “Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına qoşulması daxilində gömrük-tarif siyasətinin təşkilatın tələblərinə tam uyğunlaşdırılması məsələləri”, fevral 2008, www.wto.az . Həsənov R. B. “Azərbaycanın ÜTT-yə qoşulması istiqamətində danışıqlar prosesi: indiki vəziyyət və qarşıda duran əsas vəzifələr”, “İqtisadiyyat” qəzeti, 28 noyabr 2008-ci il. İrşad Kərimli “Dünya İqtisadi Münasibətlərin Indiki Məsələləri” Bakı -2006. Kərimov C. və başqaları “Dünya iqtisadiyyatı” Bakı-2007. Гаджиев. Ш. Г. “Азербайджан на пути к мировому сообшеству: стратегия внешнеэкономического развития”. Киев, 2000 г. Киреев А. “Международная экономика”: - Москва, Издательство: “Международные отношения”, 1999 г, Ч. 1. Рыбалкин А., Щербанин Ю. А., Щетинин В. Д. “Международные экономические отношения”. Москва, Издательство: “Юнити-Дана”, 2007 Пузакова Е. П.. “Мировая экономика и международные экономические отношения”. Москва, Учебник, 2004 “Основы торговой политики и правила ВТО”. Москва, Издательство “Международные отношения”, 2006 г. -443 с. Шумилов. В. М. “Всемирная Торговая Организация: право и система”. Москва, ТК. Белби, Издательство: “Проспокт”, 2006 г. -208с. Дюмулен И. И. “Всемирная Торговая Организация”. Москва, Издательство: “Экономика”, 2003 г. -271 с. “İqtisad elmləri: nəzəriyyə və praktika” jurnalları Бабин Э. П. Исаченко Т. М. “Внешнеэкономическая политика”: Издателства: “Экономика”, 2006 г. Corden M.W. The theory of Protection.-L.,1971; Trade Policy and Economic Welfare.-L., 1974 WTO Working Paper (2002): Effects of WTO accession on policy-making in sovereign states: Preliminary lessons from the recent experience of transition countries, Marc Bacchetta, Zdenek Drabek, Geneve, Switzerland “Торговая политика и вступление в ВТО как факторы развития России и СНГ”. Обучацщий курс Института Всемирного Банка. Москва, 28 марта – 8 апреля 2005 г. Учебные материалы. “Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi”. Bakı, 2011. “Azərbaycan Respublikasında beynəlxalq ticarətin daha da sərbəstləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyun 1997-ci il tarixli 609 nömrəli Fərmanı. “Bəzi fəaliyyət növlərinə xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 sentyabr 2022-ci il tarixli Fərmanı. www.azstat.org – Dövlət Statistika Komitəsinin rəsmi internet saytı www.economy.gov.az – İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin rəsmi internet saytı www.maliyye.gov.az - Maliyyə Nazirliyinin rəsmi internet saytı www.customs.gov.az – Dövlət Gömrük Komitəsinin rəsmi internet saytı www.mfa.gov.az – Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi internet saytı www.e-qanun.az Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinin Qanunvericilik Baş İdarəsinin rəsmi internet saytı www.wto.az – ÜTT-yə Üzvolma İşləri üzrə Dövlət Komissiyasının rəsmi saytı www.wto.org – ÜTT-nin rəsmi internet saytı www.imf.org – Dünya Valyuta Fondunun rəsmi internet saytı www.worldbank.org – Dünya Bankının rəsmi internet saytı Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|