8. Odzie˙z i fryzury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
8.1. Strój szlachecki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
8.2. Strój mieszcza´nski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
8.3. Stroje obce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
8.4. Odzie˙z
chłopska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
8.5. Fryzury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
8.6. O´swieceniowy przełom obyczajowy – ,,wa˛sy i peruka’’ . . . . . . . . . . . . . . 357
Rozdział VIII. Kultura i ideologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
3. Kultura miejska w Rzeczypospolitej XVI–XVII w. . . . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
379
3.1. Mieszcza´nska ideologia . . . . . . . . . . . . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
380
3.2. Mieszcza´nski system warto´sci i wzorce osobowe .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
380
3.3. Mieszcza´nska ideologia polityczna . . . . . . . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
382
3.4. Sarmatyzacja mieszcza´nstwa . . . . . . . . . . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
382
3.5. Miasta jako o´srodki kultury . . . . . . . . . . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
383
4. Kultura popularna – kultura ludowa . . . . . . . . . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
385
4.1. Twórcy kultury popularnej . . . . . . . . . . . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
385
4.2. Cechy charakterystyczne kultury popularnej . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
386
4.3. Zasie˛g społeczny kultury popularnej . . . . . . . .
.
.
. . .
.
.
.
.
.
. . . . . .
386
5. Folklor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
. . . . . .
.
.
. . . . . .
387
5.1. Folklor szlachecki . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
. . . . . .
.
.
. . . . . .
388
5.2. Dwór szlachecki jako instytucja kultury . . . . . . .
.
. . . . . .
.
.
. . . . . .
389
6. Religijno´sc´ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
. . . . . .
.
.
. . . . . .
389
6.1. Religijno´sc´ masowa w ko´ncu XVI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
6.2. Metody duszpasterstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
6.3. Folkloryzacja katolicyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
7. O´swiecenie – przełom ideologiczny i kulturowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
7.1. Zało˙zenia i system warto´sci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
7.2. Swojsko´sc´ i cudzoziemszczyzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
7.3. Przemiany ideologii politycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
8. Rehabilitacja sarmatyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Rozdział IX. Komunikacja społeczna – szkolnictwo – alfabetyzacja . . . . . . . . . 403
1. System komunikacji społecznej w XVI–XVIII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
1.1. Kultura ˙zywego słowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
1.2. Punkty kontaktów społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
1.3. Rola miast w systemie komunikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
1.4. Poczta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
1.5. Cenzura informacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
2. Je˛zyki komunikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
2.1. Latinitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
2.2. Wieloje˛zyczno´sc´ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
2.3. Polonizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
2.4. Rozwój polszczyzny literackiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
2.5. O´swieceniowe tendencje unifikacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
3. Pi´smienno´sc´ i alfabetyzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
3.1. Drukarstwo i czytelnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
3.2. Obieg re˛kopi´smienny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
3.3. Prasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
4. O´swiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
4.1. Edukacja dziewcza˛t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
4.2. Wyznaniowy charakter szkolnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
5. Szkolnictwo katolickie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
5.1. Szkoły parafialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
5.2. Szkolnictwo zakonne – kolegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
5.3. Szkolnictwo wy˙zsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
6. Szkolnictwo ewangelickie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
6.1. Gimnazja lutera´nskie w Prusach Królewskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
6.2. Ewangelicko-reformowane gimnazja szlacheckie . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
6.3. Gimnazja w Rakowie i Lesznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
7. Szkolnictwo prawosławne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
7.1. Szkoły brackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
7.2. Akademia w Ostrogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
7.3. Akademia Kijowsko-Mohyla´nska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
7.4. Szkoły hospodarskie w Mołdawii i na Wołoszczyz´nie . . . . . . . . . . . . . . 443
8. Szkolnictwo grup etniczno-prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
8.1. Szkoły ˙zydowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
8.2. Szkolnictwo tatarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
9. Studia zagraniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
10. Kształcenie wojskowe. Projekty szkoły rycerskiej w Rzeczypospolitej XVI–XVII w. . . . 446
11. Reformy szkolnictwa w XVIII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
11.1. Reformy szkolnictwa zakonnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
11.2. Reforma pijarska i Collegium Nobilium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
11.3. Reformy szkolnictwa wojskowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
11.4. Reformy Komisji Edukacji Narodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451
Rozdział X. Sztuka – nauka – literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
1. Terminologia i periodyzacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
1.1. Renesans – reformacja – przełom renesansowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
1.2. Sztuka i literatura mie˛dzy renesansem a barokiem . . . . . . . . . . . . . . . . 458
2. Manieryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
2.1. Architektura i sztuki plastyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
2.2. Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462
2.3. Muzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
3. Barok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
3.1. Sarmatyzm a barok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
3.2. Zasie˛g społeczny i geograficzny kultury baroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
3.3. Wczesny barok (1600–1630) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
4. Dojrzały barok (1630–1670) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
4.1. Architektura i sztuki plastyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
4.2. Mecenat królewski i propaganda władzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
4.3. Literatura pie˛kna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
4.4. Nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
4.5. Teatr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
4.6. Muzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
5.
5.4. Muzyka i teatr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
5.5. Pocza˛tki o´swiecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
6. Epoka stanisławowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496
6.1. Zmiany cywilizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496
6.2. Mie˛dzynarodowa propaganda polskich reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498
6.3. Drogi przenikania o´swiecenia do Polski stanisławowskiej . . . . . . . . . . . . 498
6.4. Elity miejskie w epoce o´swiecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499
6.5. Warszawa i prowincja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
6.6. Mecenat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
6.7. Architektura i sztuki plastyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
6.8. Klasycyzm (1770–1800) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
6.9. Sztuka u˙zytkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
6.10. Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
6.11. Nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
6.12. Muzyka i teatr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
CZE˛´S´C DRUGA
Wydarzenia polityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
Rozdział I. Kształtowanie sie˛ monarchii elekcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
1. Rzeczpospolita w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
1.1. Sa˛siedzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
1.2. Dwa bieguny rywalizacji europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
1.2.1. Sprawa wschodnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
1.2.2. Kwestia bałtycka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
1.2.3. Problemy: tatarski i kozacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
2. Rzeczpospolita federacyjna. Korona a Wielkie Ksie˛stwo Litewskie po unii . . . . . . . 518
2.1. Dalszy cia˛g sporów o unie˛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
2.2. Prawnoustrojowe konsekwencje unii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
2.3. Do´swiadczenia pierwszych bezkrólewi w stosunkach polsko-litewskich . . . . . 521
3. Pierwsze bezkrólewie (1572–1574) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521
3.1. Przygotowania do wolnej elekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522
3.2. Panowie rady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524
3.3. Zjazdy senatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
3.4. Zjazdy partykularne i konfederacje szlacheckie w Koronie . . . . . . . . . . . . 525
3.5. Zjazd w Kaskach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
3.6. Zjazdy litewskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
3.7. Konwokacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
3.8. Naprawa Rzeczypospolitej i korektura praw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
3.9. Prymas interreksem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530
3.10. Sprawa konfederacji warszawskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531
3.11. Wolna elekcja viritim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532
3.11.1. Kandydaci do tronu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532
3.11.2. Sylwetka kandydata francuskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
3.12. Elekcja Henryka Walezego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
5.
6.
6.5. Przygotowania do wojny z Moskwa˛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.5.1. Reformy wojskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.5.2. Pacyfikacja Kozaczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566
6.5.3. Dyplomatyczne przygotowanie wojny z Moskwa˛ . . . . . . . . . . . . . 566
6.6 Wojny z Moskwa˛ (1579–1582) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
6.6.1 Kampania połocka (1579) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567
6.6.2. Wyprawa na Wielkie Łuki (1580) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570
6.6.3. Kampania pskowska (1581) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571
6.6.4. Rozejm w Jamie Zapolskim (1582) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573
6.7. Dyplomacja i polityka zagraniczna po wojnie z Moskwa˛ . . . . . . . . . . . . . 574
6.8. Sytuacja wewne˛trzna po wojnach z Moskwa˛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574
6.9. Plany ligi antytureckiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
6.10. Stosunki polsko-moskiewskie (1583–1586) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577
6.11.
6.12.
6.13.
6.14.
Rozdział II. Monarchia dwóch pierwszych Wazów . . . . . . . . . . . .
1. Trzecie bezkrólewie (1586–1587) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1 Podziały w elicie władzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
1.2. Sejmiki przedkonwokacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
1.3. Konwokacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
1.4. Podwójna elekcja (1587) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
1.5. Sylwetki elektów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588
1.6. Traktat kalmarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
1.7. Wojna o korone˛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590
1.8. Przybycie Zygmunta Wazy do Gda´nska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590
2. Panowanie Zygmunta III Wazy (1587–1632) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591
2.1. Koronacja i pocza˛tki rza˛dów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591
2.2. Bitwa pod Byczyna˛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591
2.3. Wielkie Ksie˛stwo Litewskie a Korona w czasie trzeciego bezkrólewia . . . . . . 592
2.4. Sejm pacyfikacyjny (1589) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593
2.5. Pozycja mie˛dzynarodowa Zygmunta Wazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593
2.5.1. Traktat bytomsko-be˛dzi´nski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594
2.5.2. Przesłanki sojuszu z Habsburgami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594
2.5.3. Sumy neapolita´nskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
2.5.4. Polityka Habsburgów wobec Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . 596
2.5.5. ,,Praktyki’’ Zygmunta III Wazy z Habsburgami . . . . . . . . . . . . . . 597
2.6. Polityka wewne˛trzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598
2.6.1. Dwór a opozycja (1591–1592) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598
2.6.2. Sejm inkwizycyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598
2.6.3. Problem Ukrainy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599
2.6.4. Polityczna geneza i konsekwencje unii brzeskiej (1596) . . . . . . . . . 601
2.7. Polityka zagraniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601
2.7.1. Rzeczpospolita wobec Turcji i Chanatu Krymskiego . . . . . . . . . . . 602
2.7.2. ,,Awantury mołdawskie’’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603
2.7.3. Sprawy szwedzkie po ´smierci Jana III Wazy . . . . . . . . . . . . . . . 604
2.7.4. Wojna domowa w Szwecji (1598) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605
2.7.5. Przeje˛cie tronu szwedzkiego przez Karola IX . . . . . . . . . . . . . . 605
2.7.6. Wojna w Inflantach (1601–1611) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606
2.7.7. Rzeczpospolita a Moskwa (1603–1618) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606
2.8. Wewne˛trzne skutki wojen ofensywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610
2.8.1. Rokosz sandomierski (1606–1608) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610
2.8.2. Konsekwencje ustrojowe rokoszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613
2.9.
2.9.11. Habsburgowie i Francja wobec Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . 625
2.10. Zaplecze polityczne i system rza˛dów Zygmunta III Wazy . . . . . . . . . . . . 625
2.11.
˙Zycie prywatne i polityka dynastyczna Zygmunta III Wazy . . . . . . . . . . . . 627
2.12. Ostatnie lata rza˛dów Zygmunta III Wazy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627
3.3.
Wielkie Ksie˛stwo Litewskie wobec bezkrólewia . .
. . . . . . .
. .
. . . . . . .
630
3.4.
Eksorbitancje i urazy . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. .
. . . . . . .
631
3.5.
Konwokacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. .
. . . . . . .
631
3.6.
Sejm elekcyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. .
. . . . . . .
632
. . . . . . . . . 633
. . . . . . . . . 633
. . . . . . . . . 633
4. Panowanie Władysława IV Wazy (1633–1648) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636
4.1. Polityka zagraniczna w pierwszych latach rza˛dów . . . . . . . . . . . . . . . . 636
4.1.1. Wojna smole´nska z Moskwa˛ (1633–1634) . . . . . . . . . . . . . . . . 636
4.1.2. Zagro˙zenie tureckie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 638
4.1.3. Plany odzyskania korony dziedzicznej i wojny ze Szwecja˛ . . . . . . . 639
4.1.4. Wielkie plany (1635–1636) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640
4.1.5. Polityka bałtycka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641
4.1.6. Emancypacja Prus Ksia˛˙ze˛cych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642
4.2. Polityka wewne˛trzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642
4.2.1. Zabiegi o domene˛ królewska˛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642
4.2.2. Kawaleria Naj´swie˛tszej Marii Panny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642
4.3. Powrót do sojuszu z Habsburgami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643
4.3.1. Efekty sojuszu z Habsburgami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644
4.3.2. Traktat neapolita´nski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644
4.4. Zwrot ku Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646
4.5. Polityczna geneza i znaczenie Colloquium Charitativum . . . . . . . . . . . . . 647
4.6. Ostatnie lata rza˛dów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
4.6.1. Pocza˛tki odre˛bno´sci Ukrainy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
4.6.2. Powstania kozackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 650
4.6.3. Stosunki z Chanatem Krymskim i plany wojny z Turcja˛ . . . . . . . . . 652
4.7. Zaplecze polityczne i system rza˛dów Władysława IV . . . . . . . . . . . . . . . 653
4.8.
˙Zycie prywatne Władysława IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656
4.9. Ocena potomnych i historiografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 657
4.10. Bilans rza˛dów czterech pierwszych królów elekcyjnych . . . . . . . . . . . . . 658
Rozdział III. Czasy kryzysu i odbudowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 660
1. Rzeczpospolita w Europie 2. poł. XVII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 660
3.2. Sylwetka elekta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
668
4. Panowanie Jana Kazimierza Wazy (1648–1668) . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
669
4.1. Pocza˛tki rza˛dów. Wojny z Kozakami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 669
4.1.1. Kampania 1649–1650 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 669
4.1.2. Ugoda zborowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 670
4.1.3 Kampania 1651 – zwycie˛stwo pod Beresteczkiem . . . . . . . . . . . . 670
4.1.4. Kampanie 1652–1653 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 671
4.2. Kozaczyzna a Moskwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 672
4.2.1. Polityka zagraniczna Bohdana Chmielnickiego . . . . . . . . . . . . . . 672
4.2.2. Reformy pa´nstwa moskiewskiego w poł. XVII w. . . . . . . . . . . . . . 672
4.2.3. Pa´nstwo kozackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673
4.3. Zaplecze polityczne i system rza˛dów Jana Kazimierza . . . . . . . . . . . . . . 674
Dostları ilə paylaş: |