6
MRMG №22
Human Rights Monitoring Group of Ethnic Minorities
M
üvəkkil
2013- cü ilin may-avqust aylarında Bolni-
si və Dmanisi rayonlarında azərbaycanlılar
yaşayan kəndlərində manitorinq apardıq.
Manitorinqə 31 sual daxil edilmişdi. Suallar-
dan biri Gürcüstandan İslam dininin nə kimi
problemləri olduğunu araşdırmaq və ikinci
sual toponimlərin nə səbəbdən dəyişdirilmə-
si idi.
Biz bu monitorinqi 4 aya başa çatdırdıq.
Və monitorinqin nəticələrini bütün lazımi
yerlərə çatdırdıq. Heç 6-7 ay keçməmişdi ki,
BMT –dən nümayindələr gəldi. O gələnlər
məni axtarıb tapdılar. Eyni zamanda tolerant
cəmiyyətinin sədri Elbrus Məmmədov da
mənə bildirdi ki, BMT nümayindələri monito-
rinqin nəticələrinin nə dərəcədə doğru olub-
olmadığını araşdırmaq istəyirlər. Nümayin-
dələrlə kəndbə- kənd gəzib-dolaşdıq. Əhali
ilə görüşlər keçirdik. Aydın məsələdir ki, hər
hansı kəndə getmək lazım oldusa, mən də
o kəndin əhalisini telefonla təlimatlandırdım.
Beləliklə qonaqları isti qarşıladılar.
Məsələdən agah olan azərbaycanlılar,
monitorinq zamanı elədikləri giley-güzarı
birə-beş artıracaq çox çoşqu ilə məlumat
verdilər. Mən belə bu dərəcədə fəallıq göz-
lənilmirdi xalqımızdan.
Axır ki, bu dini məsələnin qabardılma-
sında nə mən, nə də monitorinq dəstəmizin
başqa üzvləri yalançı sayılmadıq.
İndi də 2015 – ci il sentyabr ayının 19-
da Avropa şurasının üzvü özü isə İspani-
ya vətəndaşı olan Mariya gəldi. Yenə eyni
məsələ və eyni səhnə.... Bu dəfə Avropadan
gələn qızı məqsədi toponimlərin dəyişdiril-
məsi vaxt baş verən hadisləri araşdırmaq
idi.
Yenə Elbrus Məmmədov mənə telefonla
məsələnin nə yerdə olduğunu bildirdi. Mən
də ona dedim ki, qardaş hansı kəndə istə-
yirsiniz oraya da gedək. Mənim heç nədən
qorxum yoxdur. Mən həmişə oldu kimi bu
monitorinq zamanı da doğruluğu-düzlüyü əl-
dən verməmişəm. Xalqın dilindən çıxan na-
razılıqları şikayətləri və giley-güzarı yazmı-
şam ki, MBT-də Avropa şurasından oturan-
lar da mənim doğrumu-yalanımı yazdığımı
yoxlamağa gəlirlər. Gedən məndən nə tapdı
ki, indi gələn də nə tapa? Qoy yoxlasınlar,
qorxum yoxdur.
Mən onlardan hansı kəndə getsək
istədiklərini soruşduqda, onlar Qoçlunu,
Həsənxocalını və Arxlını göstərdilər. Mən də
çox məmnuniyyətlə onlarla razılaşdım.
Hər 3 kəndin sakinlərinə zəng elədim.
Məsələnin nə yerdə olduğunu söylədim və
xahiş elədim ki, bizi qarşılasınlar.
Birinci görüşümüz Qoçuluda baş tutdu.
Bir neçə adam toplamışdı. Salamlaşdıqdan
sonra Mariya Dieqo yarı rusca –yarı ingiliscə
danışaraq sözə başladı. Onun sözlərini Elb-
rus Məmmədov azərbaycancaya tərcümə
elədi və xalqa başa saldı. Mariya soruşdu ki,
toponimlərin yəni kəndin adının dəyişilməsi
necə baş verirdi? Əhali bu işə necə münasi-
bət göstərirdi? Qoçulu xalqın onun cavabın-
da – Biz qəti razılıq vermədik deyə - cavab
verdilər.
Kəndin xalqından heç öz razılığını bil-
dirən oldumu? Sualına cavab - qəti şəkildə
- Yox- oldu. Heç bir nəfər razılıq vermədi.
Təkcə kəndin, milliyyətcə gürcü olan savxoz
direktoru öz razılıq ərizəsini yazıb rayon rəh-
bərliyinə verdi. Kəndin adı belə dəyişdi. O
gürcünü də Allah Təala tezcə cəzalandırdı
ki, faciəvi şəkildə öldü. Qoçulu (indi Caba-
la) kəndini xalqı onu da əlavə elədilər ki,
çox aktiv olub narazılıq edənləri gürcü po-
lisi axşamlar hüquq müdafiə orqanlarında
cəzalandırmağa aparırdılar. Bir yaşlı kişi də
belə söylədi, “ Məni də düz iki dəfə apardılar,
ama çox qoca olduğum üçün döymədilər.
Xalqın belə həyəcanla danışdığını din-
ləyən Mariyanın çaş-baş qaldığı üzünün ciz-
gilərdinən hiss olunurdu. Mən Elbrus Məm-
mədovdan soruşurdum ki, qardaş o niyə
təlaş keçirir? Soruşarsanmı? Sualı Mariya
belə cavablandırdı. “Gürcüstanda yaşayan
azərbaycanlılar özləri kəndlərin adının də-
yişdirilməsi üçün Gürcüstan dövlətindən xa-
hiş ediblər. Gürcüstan dövləti də çox sevimli
azərbaycan xalqının bu xahişini canla-başla
yerinə yetiribdir. Bu vaxt mənim yadıma bir
lətifə düşdü. Bir quzu gedib qurda yalvarır
ki, ay qurd qardaş nə olar ağrın alım. Bax
indi, burdaca aman vermədən məni ye. Üs-
tümdəndə su iç.
Nə qədər gülünc səslənir. Elə deyilmi?
Bax beləcə də çox amansız, çox qəddar
qurd quzu donu –quzu libası geyinir. Özü də
axsayır, yazıqlayır, fağırlaşır.
Bax beləcə azərbaycan xalqı Gürcüs-
tanda bir quzuya, gürcü dövlət adamlarıda
amasız qurda çevrilir.
Onlar özləri istədilər, biz də kəndin adını
dəyişdik.
Təki hər yerdə və həmişə belə ola. Harda
nə vaxt nə istəsək beləcə yerinə yetirələr.
Bütün problemlərimiz də tələm-tələsik öz
gözəl həllini tapa.
Amin.....
Qoçuluda yəni Capala-da görüşü başa
vurub, keçdik Həsənxocalıya. Bu kəndin hə-
mişə işsiz-gücsüz xalqı həmişə ortalıqda (iş-
sizlər Birjasında) olarlar. Bu həmişə belədi.
Kimi harda itirsən, bu birjada tapa bilərsən.
Heç kəsin nə işi var nə gücü. Günləri işsizlər
birjasında keçir bu yazıq xalqın.
Həsənxocalı kəndinin hörmətli ( işsiz qal-
malarına baxma) sakinləri ilə xoş-beşdən
sonra öz gəlişimizin məqsədi haqda onlara
məlumat verdik.
Səni sağlıqla görüm. Qoçuludakı görüş
muştuluq oldu. Həsənxocalılar arasında elə
bir canlanma olduki, mən belə bir xalqım ol-
duğu üçün fəxr elədim.
Həsənxocalılar sualları cavablandırmaq-
la yanaşı öz kəndlərinin adı uğrunda müba-
rizəyə qalxdıqlarını söylədilər. Kəndin böyü-
yündən –kiçiyinə kəndin adınını dəyişdiril-
məsini tələb ediblərmiş. Bu üzdən bu kəndə
bir neçə dəfə rayon rəhbərliyi xalqı dilə tut-
mağa gəliblər. Ancaq xalq dediyindən dön-
məyəndə polislər gəlib-getməyə və xalqa
hədə-qorxu gəlməyə başlayıblarmış. Kəndin
adını göstərən lövhə(trafaret) bir neçə dəfə
yerindən sökülüb yox edilibmiş. Dövlətlə
dövlətçilik eləmək olaz ki,... Axır nəticədə
zor öz işini görüb. Kəndin adı Muxrani olub.
Qoçulu çapalayan kimi; bu da bir yazıq.
Amma Həsənxocalıdan mənə qalan, “ el bir
olsa, kərən sındırar” atalar sözünün öz yeri-
ni bir gün gerçəkləşəcəyinə inanmaq oldu.
Mən bu inamı atmaram.
Biz Həsənxocalıda öz işimizi bitirdik. İndi
qonaqlar Arıxlı kəndinə getmək istədikləri-
ni bildirdilər. Yenə də mənim bələdçiliyimlə
Arxlı kəndinə gəldik. Bu kənddə də işsiz-
lər ordusu çayxananın həyətində əyləncəli
oyunlar ( nərtaxat, domino kimi) oyunlar
oynayırdılar. Burada kənd sakinləri ilə əvvəl-
cə mən danışıb söylədim. Sonra qonaqları
çayxananın həyətinə dəvət elədim. Qonaq-
lara oturmağa hörmətlə yer göstərdilər, çay
gətirdilər. Elbrus Məmmədov, yenə xalqa
bu kəndə nə üçün gəldiklərini başa saldı.
Və onların bir neçə suala cavab vermələrini
xahiş elədi. Arxlı kəndinin hörmətli xalqı da
ədəb-ərkanla razışdılar. Ancaq onu da de-
yim ki, sual-cavabda mənim müdaxiləm qə-
bul olunmurdu. Mən sakit durub işin axırını
gözləməli idim.
Elə birinci sualda kənd sakinləri çox gər-
gin mübahisələrlə başladılar, “kəndin adının
dəyişməsində sizlərdən iştirak edən oldumu”
sualını cavablandırdılar. Mübahisələrdən
elə məlum olurdu ki, kimsə kimdənsə kəndin
adının dəyişdirilməsində şübhələnir. Bütün
suallar zamanı belə gərgin mübahisələr oldu
Arxlıda. Axırda belə məlum oldu ki, heç kəs
kəndin adını dəyişməsinə razılıq verməyib.
Əksinə dəstə-dəstə xalq öz etirazını bildirib-
lər. Bolnisi rayonunun dövlət rəhbərlərinə,
onu da bildiriblər ki, o vaxtkı kənd soveti,
kəndin deputatı və 17 kənd sakini öz etriaz
məktublarını adiyyatı qurumlara göndəriblər.
Nə etirazlar, nə müraciətlər, nə də yazılan
məktublar Gürcüstan dövlətinin ətəyindən
daşı tökdürə bilməyib. Axırda dövlət rəhbər-
ləri haqqında və zor tətbiq etməklə öz istə-
yinə çatıblar. Necə ki, kəndin adı Naxiduri ilə
əvəz olunubdu. İndi bu gözəl Arxlı Naxiduri-
dir. Bununla da kəndin xalqı barışmır.
Axırda Arxlı xalqı dedilər ki, yaxşı biz Qo-
çulu deməyək Çabala deyək. Bu sözü başa
düşürük və qanırıq. Çabala elə Çabaladı
da. İstər gürcücə çabala, istər lap azərbay-
canca çabala. Yıxılıb qalxa bilməyən kənd
və ya millət çabalaya-çabalaya qalar. Necə
ki biz çabalayırıq. Amma bu Naxidurinin nə
olduğunu anlamırıq. Bizidə yandıran odur
ki, niyə mənasını bilmədiyimiz, bu təhqira-
miz sözləri bizə yamayırlar!? Bu sözlərlə
bizi təhqir edirlər. Adını da qoyurlar ki, bəs
deməzsənmi öz kəndimizin adını bəyənmə-
yib gürcüdən onun dəyişdirilməsində kömək
istəmişik. Bu yalanlar və pisliklər nə vaxta
kimi davam edəcəkdi? Nə vaxta kimi bizi
ikinci sort xalq sayacaqlar, bizimlə hesab-
laşmayacaqlar. Nə vaxta kimi bizim sözü-
müzü söz saymayacaqlar? Ancaq səs ver-
mədən - səsverməyə biz özümüzü sərbəst
vətəndaş sanırıq. Elə ki, səsvermə ötdü,
yenə oluruq ikinci sort millət. Nə vaxta kimi
bizim haqqımızı pozacaqlar? Nə vaxta kimi
dini problemlər və başqa problemlərimiz öz
haqlı həllini tapa bilməyəcəklər?
Kimin ağlına nə gəlir olar-olmazına
baxmadan,bizim başımıza açırlar. Qədi-
mi qəbirstanlığımızda oyunlar açırlar ki, bu
ölüləri öz qəbirlərində rahatlıq verməyən bir
oyunlardır. Eşitmişik ki, Dmanisin Hamamlı
kəndindəki qədim qəbirstanlıqda 4-5 qəbiri
söküblər. İçindən qiymətli metallar götürüb-
lər. Sümükləri neynəyib-neynəməyiblər. Baş
daşlarınıda özləri üçün bəzək əşyasına çe-
viriblər. Belə ki, qoç şəkilli 4 baş daşı həmin
rayonun Qantiadi qəbirstanlığında qapının
girişini bəzəyir. Elə bil ki, bu daşlar qəbirs-
tanlığa gələn xristianları salamlayır. Nədən
bizim qəbirstanlığımızı təhqir edirlər? Nədən
baş daşlarını hara gəldi ora aparırlar? Qə-
birstanlıqlarımız necə toponimlərimiz, məs-
cidlərimiz də elə. Hər yerdə, hər cəbhədə
Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlılar haq-
sızlıqlara uğrayırlar. Dünya ictimaiyyəti də
bütün bu olub keçənlərə göz yumurlar. Ümu-
dimiz bir Allaha qalıb. Bir yandan Gürcüstan
konvensiya və tələblərə qol çəkir, az saylı
xalqların haqq və hüquqlarını qoruyacağını
bildirir. Digər tərəfdən də Gürcüstanda ya-
şayan azərbaycanlıların haqqını –hüququnu
pozur. Pozur, özü də necə pozur. Borçalıda
özünü görür, Bağdadda kor xəlifənin burnu-
nu qırdılar. Özünü də taxtdan saldılar.
Arxlıda xalq bizdən ayrılmaq istəmirdilər.
Ürəkləri sözlə dolu idi. Verilən suallar bir
yana, özləri soruşulmayan məsələləri dilə
gətirirdilər. Mariya isə xalqdan üzr istədiyi-
ni bildirdi. Və getməli olduğunu dedi. Yoxsa,
xalqın nümayindələri daha çox problemlər
haqda danışacaqadılar. Elbrus, Mariyanın
sözlərini tərcümə elədi. Ondan sonra xalq
çox təəssüflə bizim getməyimizə razılıq bil-
dirdilər.
Elşad Əliyev,
Qarapapaq Xeyriyyə Cəmiyyəti.
QOÇULUDA YƏNİ CAPALA-DA GÖRÜŞÜ BAŞA VURUB, KEÇDİK HƏSƏNXOCALIYA
TİFLİSDƏ ƏLİ HƏSƏNOVUN GÜRCÜ DİLİNDƏ NƏŞR OLUNAN
“GEOSİYASƏT” KİTABININ TƏQDİMATI KEÇİRİLİB
Gürcüstan paytaxtında fəaliyyət göstərən
Qafqaz Beynəlxalq Universitetində Azər-
baycan prezidentinin köməkçisi, Prezident
Administrasiyasının İctimai-siyasi şöbəsinin
müdiri, tarix elmləri doktoru, professor Əli
Həsənovun gürcü dilində nəşr olunan “Geo-
siyasət” kitabının təqdimatı keçirilib.
APA-nın Gürcüstan bürosunun məlumatına
görə, təqdimatda Qafqaz Beynəlxalq Univer-
sitetinin professor və müəllim heyəti, gürcü
və azərbaycanlı tələbələr, QHT rəhbərləri və
jurnalistlər iştirak edib.
Tədbiri universitetin rektoru Kaxaber Kor-
zaya açaraq kitabın siyasi əhəmiyyətindən
danışıb. O qeyd edib ki, kitabın gürcü dilinə
tərcüməsi universitet tələbələrinə və müəl-
limlərə böyük hədiyyədir. K. Korzaya müəl-
lifin Qafqaz Beynəlxalq Universitetinin kita-
bxanasına bağışladığı 40 ədəd kitabı xüsusi
hədiyyə adlandırıb və bu kitabın Azərbaycan
və Gürcüstan dövlətləri arasında münasibət-
lərin daha da dərinləşdirilməsinə xidmət edə-
cəyini vurğulayıb.
Tədbirdə Azərbaycan Qadın Jurnalistlər
Assosiasiyasının rəhbəri, layihənin koordi-
natoru Sevil Yusifova, Qafqaz Beynəlxalq
Universitetinin professorlarından Aleksandr
Rusetski, Tamar Kikladze, Gürcüstan Azər-
baycanlıları Milli Konqresinin sədri Əli Baba-
yev və başqaları çıxış edərək kitabın gürcü
dilinə tərcümə olunaraq nəşr edilməsini
alqışlayıblar. Çıxışçılar kitabın universitetin
tələbələri və müəllimləri üçün vacib bir dərs
vəsaiti olduğunu qeyd ediblər.
Qafqaz Beynəlxalq Universitetinin Qafqaz
Geosiyasət Araşdırmaları laboratoriyasının
müdiri, professor Aleksandr Rusetski “Geo-
siyasət” kitabındakı araşdırmaların siyasət
aləmində qiymətli olduğunu bildirib: “Bu kita-
bın təqdimatında biz Qafqaz əməkdaşlığını
görürük. Biz daha intensiv şəkildə işləməli-
yik. Əli Həsənovun regionda təcavüzkarlığa,
terrorizmə aid fikirləri və onun bu proseslərə
münasibəti regional əhəmiyyət kəsb edir”.
Qeyd edək ki, Tiflisdə nəşr olunan “Geosi-
yasət” kitabının elmi redaktoru və ön sözü-
nün müəllifi tarix elmləri doktoru, professor
Quram Marxuliyadır. Kitab 5 fəsildən ibarət-
dir.