Mta genel müDÜRLÜĞÜ kurumsal danişmanlik çalişmalari oktay Çelmen giRİŞ

---

21

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi, ANKARA.

MTA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KURUMSAL 

DANIŞMANLIK ÇALIŞMALARI

Oktay ÇELMEN*

GİRİŞ 

MTA Genel Müdürlüğü jeotermal enerji ko-

nusundaki deneyim ve güvenilirliği ile, 2008 yı-

lından itibaren ülkemiz genelinde, ilgili kurum-

lara (İl Özel İdareleri, Belediyeler, kamu ortakli 

iştirakler vb.) sözleşme kapsamında Kurumsal 

Danışmanlık  hizmetleri  vermektedir  (Şekil  1). 

Bu hizmet, ilgili kurum veya kuruluşun ruhsatlı 

jeotermal alanlarında ya da kuyu bazlı intibakı 

yapılmış işletme ruhsatlarında yapılmakta olup; 

kuyu başında hidrojeokimya çalışmaları ve gaz 

ölçümlerini kapsamaktadır. 

Tüm bu çalışmaların yanısıra, bölgenin jeo-

lojisi,  rezervuarın  sürdürülebilirliği,  yeni  lokas-

yonların tesbiti ve diğer talep edilen çalışmalar 

veya testler için kısa süreli eleman görevlendi-

rilmeleri de yine danışmanlık hizmetleri kapsa-

mında değerlendirilebilmektedir. Hidrokimyasal 

analiz ve gaz ölçümleri (Çizelge 1), MTA Genel 

Müdürlüğü’nün  Mobil  Su  Analiz  Laboratuvarı  

(Şekil 2) ile yerinde (arazide) yapılmakta ve jeo-

lojik bilgiler ile deneştirilerek sahanın periyodik 

olarak izlenmesi gerçekleştirilmektedir. Tüm bu 

çalışmalar  ile  rezervuarın  sürdürülebilirliğine 

yönelik elde edilen veriler ve öneriler rapor ha-

linde sunulmaktadır.

Kurumsal  danışmanlık  hizmetleri,  reenjek-

siyon kuyusu olan sahalarda 3 ayda bir, reen-

jeksiyon  kuyusu  bulunmayan  sahalarda  ise  6 

ayda bir periyodik olarak yapılmakta ve yerin-

de ölçüm ve etütler gerçekleştirilmektedir. Yine 

sözleşme kapsamında talep halinde kısa süreli 

eleman görevlendirilmesi, lokasyon tesbiti, tek-

nik bilgi, araştırma ve teknik destek talepleri ku-

rumumuzca karşılanmaktadır.  

İzmir Jeotermal A.Ş.

MTA  Genel  Müdürlüğü  ile  İzmir  Jeotermal 

A.Ş  arasında Aralık  2008  yılında  imzalanan  2 

yıllık  sözleşme  kapsamında  İzmir-Balçova  ve 

İzmir-Seferihisar  jeotermal  sahalarında  ku-

rumsal  danışmanlık  hizmetleri  verilmiştir.  Bu 

hizmetler, İzmir Balçova sahasında kuyu bazlı 

hidrokimyasal  analiz  çalışmalarını,  İzmir-Se-

ferihisar  sahasında  ise  Kurumsal  danışmanlık 

hizmetleri  kapsamında,  etüt  ve  lokasyon  tes-

pitini  kapsamaktadır.  İzmir  Jeotermal  A.Ş’nin 

talebi üzerine Balçova ve Seferihisar sahaları-

Şekil 1-  2008-2012 tarihleri arasında Kurumsal Danışmanlık hizmetleri verilen 

 

kurum ve kuruluşların İl bazında dağılımı.

---

22

nın rezervuar yönetimi, son durumu, alınacak 

tedbirler ve muhtemel yeni kuyu lokasyonları-

nın belirlenmesine yönelik toplantılara Kurum-

sal  Danışmanlık  kapsamında  Teknik  Eleman 

katılımı  sağlanmıştır.  Aynı  zamanda  yerinde 

yapılan  hidrokimyasal  analiz  ve  gaz  ölçümle-

ri  hidrokimyasal  anlamda  değerlendirilirken 

uzun  ve  kısa  süreli  değişimler  ile  doygunluk 

analizleri yapılarak sahanın sürdürülebilirliği ve 

jeokimyasal karakteri ortaya konulmaya çalışıl-

mıştır. Tüm bu çalışmalar neticesinde alınması 

gereken  önlemler,  sahanın  sürdürülebilirliğine 

dönük öneriler ortaya konmuş ve rapor halinde 

sunulmuştur (Akan ve diğerleri, 2010). 

Tüm bu çalışmaların yanında İzmir Jeoter-

mal A.Ş.’nin talebi üzerine Seferihisar sahası-

nın rezervuar yönetimi, kuyuların son durumu, 

alınabilecek  tedbirler  ve  muhtemel  yeni  kuyu 

lokasyonlarının belirlenmesine yönelik toplantı 

ve arazi çalışmalarına katılınmış, yapılan etüt 

ve çalışmalarla 4 adet muhtemel lokasyon tes-

pit  edilerek  İzmir  Jeotermal A.Ş.’ye  tutanakla 

bildirilmiştir (Şekil 3).

Sanjet A.Ş.

Sandıklı Belediyesi’nin iştiraki olan Sanjet 

A.Ş., Sandıklı jeotermal alanında intibakları ta-

mamlanmış kuyu bazlı ruhsatlarla işletme faa-

liyetlerini sürdürmektedir (Şekil 4). Hâlihazırda 

konut  ısıtması,  termal  turizm  ve  seracılık  ya-

pılan sahada, 20.10.2010 tarihinde imzalanan 

Kurumsal Danışmanlık sözleşmesi ile MTA Ge-

nel Müdürlüğü çalışmaları başlamıştır (Doğdu 

vd. 2011).

Tüm bu çalışmalar boyunca yerinde kimya-

sal analiz ve gaz ölçümleri, lokasyon tespit ça-

lışmaları ve arazi çalışmaları gerçekleştirilmiş, 

elde  edilen  sonuçlar  rapor  halinde  yetkililere 

verilmiştir  (Akan  ve  diğerleri  2011).  Bu  çalış-

malarda  elde  edilen  hidrokimya  verileri  çeşitli 

diyagramlarla değerlendirilmiş ve suların köke-

ni, birbirleri ile ilişkisi, kirlilik, doygunluk (koroz-

yon  ve  kabuklaşma)  amaçlı  değerlendirmeler 

ayrıntılı  olarak  gerçekleştirilmiştir.  Yine  diğer 

dönemde yapılan çalışmalar ile elde edilen de-

neştirilerek kıyaslanmış ve elde edilen sonuç-

lar yorumlanmıştır.

Çizelge 1-  MTA Genel Müdürlüğü Mobil Su Analiz Laboratuvarı ile yerinde (arazide) yapılan ölçümler 

 

(suda)

Yerinde analizi 

yapılan  

elementler

(mg/l)

Ca

Mg

Na

K

Cl

SO

4

-2

HCO

3

-

CO

3

-2

B

NH

4

+

B

SiO

2

I

Fe

+2

Mn

Pb

Mo

F

-

NO

2

-

NO

3

-

PO

4

-3

Ba

Li

Al

As

Zn

Cu

Ni

Yerinde ölçülen 

gazlar

CO

2

(%)

H

2

S

(ppm)

O

2

(%)

CH

4

(%)

N

2

(%)

Yerinde ölçülen 

fizikokimyasal 

özellikler

t(

o

C)

Elektriksel  

iletkenlik 

(EC)

(µmho/cm)

pH

Tuzluluk

(%NaCl)

Sertlik

Şekil 2-  MTA  Genel  Müdürlüğü  Mobil  Su  Analiz 

 

Laboratuvarı

---

23

Şekil 3- Balçova jeotermal alanı yer bulduru haritası

Şekil 4- Sandıklı jeotermal alanı yer bulduru haritası

---

24

Yapılan  çalışmalar  sonucunda  ısıtmadan 

dönen akışkanın uygun şartlarla uygun lokas-

yona  reenjeksiyonunun  yapılmasının,  kayna-

ğın  sürdürülebilirliğini  sağlanması  açısından 

büyük  önem  taşıması  nedeniyle;  biran  önce 

reenjeksiyon kuyusu açılarak, kuyuda reenjek-

siyona yönelik testler yapılması gerektiği iletil-

miştir. Bu öneri kapsamında da uygun reenjek-

siyon  noktasına  yönelik  yapılan  çalışmalarla 

reenjeksiyon lokasyonu belirlenmiştir.

Sahada mevcut olup kullanılmayan termal 

kuyuların  gözlem  kuyuları  olarak  kullanılabi-

leceği  bu  kuyulara  bir  limnigraf  (seviye  ölçer) 

yerleştirerek, işletme planı çerçevesinde, farklı 

dönemlerdeki  su  seviyesindeki  düşüm  değer-

lerinin  kayıt  altına  alınarak;  su  seviyesindeki 

değişimlerin  gözlem  kuyuları  ile  denetlenme-

sinin;  işletme  planının  daha  sağlıklı  yürümesi 

ve kontrolü için önemli olduğu ilgililere bildiril-

miştir. 

Tüm  arazi  çalışmalarında  kuyulardaki  su 

seviyeleri  elde  edilmiş  ve  sahanın  sürdürüle-

bilirliğine yönelik, hidrokimyasal analiz ve gaz 

ölçümleri ile deneştirilmiştir. 

Bu çalışmalar kapsamında elde edilen hid-

rokimya verileri çeşitli diyagramlarla değerlen-

dirilmiş  ve  suların  kökeni,  birbirleri  ile  ilişkisi, 

kirlilik,  doygunluk  (korozyon  ve  kabuklaşma) 

amaçlı  değerlendirmeler  ayrıntılı  olarak  ger-

çekleştirilmiştir.  Yine  diğer  dönemde  yapılan 

çalışmalar ile elde edilen değerler deneştirile-

rek kıyaslanmış ve elde edilen sonuçlar yorum-

lanarak,  rapor  halinde  yetkililere  bildirilmiştir 

(Akan ve diğerleri, 2010) (Doğdu ve diğerleri, 

2011). 

Simav Belediyesi

Kütahya-Simav Belediyesi adına kuyu ba-

zında işletme ruhsatlı alanda bulunan Simav-

Eynal jeotermal sahasındaki sıcak sular (Şekil 

5), konut ısıtması, termal turizm ve seracılıkta 

kullanılmaktadır. MTA Genel Müdürlüğü ile Ge-

nel Müdürlüğümüz ile Simav Belediyesi arasın-

da 17.08.2009 tarihinde Kurumsal Danışman-

Şekil 5-  Kütahya Simav-Eynal jeotermal sahası yer bulduru haritası

---

25

lık  sözleşmesi  imzalanmış  olup,  bu  tarihten 

itibaren  çalışmalar  başlatılmıştır.  Yapılan  ilk 

çalışmalarda Simav-Eynal sahasında yer alan 

kuyulardan alınan sıcak suyun bir kısmının Ey-

nal’da bulunan kaplıca ve otellerde kullanıldığı 

bir kısmının ise borularla Simav’a taşınarak ısı 

merkezinde  toplandığı  ve  buradan  konut  ısıt-

masında kullanıldığı belirlenmiştir.  

Alanda  önceki  yıllarda  açılmış  olan  ku-

yuların  güncel  fiziki  durumları  ile  alınabilecek 

tedbirler  değerlendirilmiştir.  Bununla  birlikte, 

hidrojeokimyasal  çalışmalar  kapsamında  ku-

yulardan örnek alınarak analizi yapılmış ve gaz 

ölçümleri  gerçekleştirilmiştir.  Sahada  periyo-

dik hidrokimya çalışmaları gerçekleştirilmiş ve 

elde edilen sonuçlar bir önceki ölçüm sonuçları 

ile  kıyaslanarak  yorumlamalara  gidilmiş,  jeo-

lojik  gözlem  ve  çalışmalar  eşliğinde  bir  rapor 

halinde derlenmiştir (Akan ve diğerleri, 2010). 

Tüm  bu  çalışmalar  yanında  sahada  ve 

kuyularda  meydana  gelen  çeşitli  sorunlar  ile 

sahanın  geleceğine  dair  çeşitli  planlama  ve 

yatırımlara  yönelik  arazi  çalışmaları  yapılmış 

ve  elde  edilen  sonuçlar  ve  öneriler  yetkililere 

iletilmiştir.  

Bigadiç Belediyesi

Bigadiç  belediyesinin  kuyu  bazlı  işletme 

ruhsatının  bulunduğu  Bigadiç-Hisarköy  jeo-

termal alanında (Şekil 6) 07/09/2009 tarihinde 

imzalanan  Kurumsal  danışmanlık  hizmetleri 

kapsamında,  Kurumsal  Danışmanlık  çalışma-

ları başlatılmıştır. 

Yapılan  çalışmalarda,  aktif  olan  kuyularla 

beraber,  sıcak  suyun  sahada  toplandığı  kol-

lektör, sıcak suyun ısı merkezine giriş ve çıkış 

noktası ile değerlendirmeye destek olması açı-

sından çeşitli soğuk su kaynaklarından numu-

neler  alınmış,  gaz  ölçümleri  gerçekleştirilmiş 

ve  fizikokimyasal  özellikleri  yerinde  ölçülmüş-

tür. Yapılan tüm çalışmalar çeşitli diyagramlarla 

değerlendirilmiş, bölgenin jeolojisi ile deneştiri-

lerek rapor halinde yetkililere iletilmiştir. Yapı-

lan çalışmalarda sahada reenjeksiyon kuyusu 

olmaması  nedeniyle,  reenjeksiyon  kuyusuna 

yönelik  çalışmaların  yapılması  gerektiği,  üre-

tim testlerinin yenilenmesi gerektiği gibi teknik 

bilgiler paylaşılmıştır. Bununla beraber kullanıl-

mayan kuyuların gözlem kuyusu olarak kullanı-

labileceği ve bu kuyulara seviye ölçer / limnig-

raf indirilerek rezervuarın gözlenebileceği yet-

kililere bildirilmiştir (Akan ve diğerleri, 2010). 

Bursa Jeotermal A.Ş.

Bursa Jeotermal A.Ş., halen Bursa ilindeki 

çeşitli ruhsat alanlarında jeotermal işletme fa-

aliyetlerini  sürdürmektedir.  Önemli  bir  termal 

turizm  bölgesi  olan  Bursa  Çekirge  jeotermal 

Şekil 6- Bigadiç yer bulduru haritası

---

26

alanında  pek  çok  tesis  termal  turizm  amaçlı 

olarak bu bölgedeki jeotermal akışkandan ya-

rarlanmaktadır (Şekil 7). 

Bursa  Jeotermal A.Ş.  ile  MTA  Genel  Mü-

dürlüğü arasında ilk olarak 28.04.2009 tarihin-

de,  daha  sonra  ise  yenilenerek,  13.04.2011 

tarihinde yeniden sözleşme imzalanmış ve Ku-

rumsal Danışmanlık çalışmaları başlatılmıştır.

Bu kapsamda, mevcut kaynak ve kuyular-

dan yerinde analiz ve ölçümlerle arazi gözlem 

ve çalışmaları deneştirilmiş ve elde edilen so-

nuçlar rapor halinde yetkililere iletilmiştir (Akan 

ve  diğerleri,  2010;  Şahan  ve  diğerleri,  2012). 

Aynı zamanda saha gözlem ve çalışmalara da-

yanarak üretim testlerinin yenilenmesi ve Koru-

ma Alanı Raporunun revize edilmesine yönelik 

öneriler şirket yetkililerine iletilmiştir. 

Bütün  bunların  yanında  sözleşme  kapsa-

mında,  bilgi yönünden araştırma ve gözleme 

yönelik  kısa  süreli  eleman  görevlendirmeleri 

yapılmış ve farklı sahalarda jeotermal enerjinin 

geliştirilebilmesi  ve  sürdürülebilirliğine  yönelik 

etütler  gerçekleştirilmiştir.  Tüm  bu  çalışmalar 

ışığında elde edilen bilgiler yetkililere iletilmiş-

tir.    

Yozgat İl Özel İdaresi

Yozgat İl Özel İdaresi ile Genel Müdürlüğü-

müz arasında 25/04/2011 tarihinde imzalanan  

Kurumsal  Danışmanlık  sözleşmesi  gereğince 

yapılacak  çalışmalar;  Yozgat  ili    Boğazlıyan, 

Sorgun, Saraykent, Sarıkaya, Yerköy ilçelerin-

de yer alan ruhsatlı jeotermal alanlardaki üre-

tim  ve    reenjeksiyon  kuyusuna  yönelik  hidro-

jeokimya çalışmaları, teknik değerlendirmeleri, 

jeolojik, hidrojeolojik ve danışmanlık hizmetini 

kapsamaktadır (Şekil 8). 

Kurumsal  Danışmanlık  hizmetleri  kapsa-

mında,  Sorgun,  Sarıkaya,  Boğazlıyan  ve  Sa-

raykent jeotermal alanlarında gidilerek önceki 

çalışmacılar  tarafından  yapılan  jeoloji  çalış-

maları deneştirilmiş, hidrojeokimya çalışmaları 

gerçekleştirilmiş,  elde  edilen  sonuçlar  değer-

Şekil 7- Bursa ili jeotermal alanları yer bulduru haritası.

---

27

lendirilmiş  ve  yetkililere  iletilmiştir  (Doğdu  ve 

diğerleri, 2011). Sözleşme kapsamında çalışır 

durumda bulunan kuyulardan kaynak başında 

fizikokimyasal ölçümler (EC, pH, sıcaklık, tuz-

luluk) ve gaz ölçümleri (CO

2

, O

2

, N

2

, CH

4

, CO, 

H

2

S gazları) gerçekleştirilmiş, her bir kuyudan 

su örneği alınarak yerinde kimyasal analizleri 

yapılmıştır. Ayrıca daha önceki dönemlerde ku-

rumuş olmasına rağmen yeniden akışa geçen 

1 adet doğal çıkışta (Sarıkaya-Roma Hamamı) 

jeotermal  alandaki  değişimlerin  tespit  edilme-

sine yönelik olarak su örneği alınarak yerinde 

kimyasal analizleri yapılmıştır.

SONUÇLAR

Jeotermal enerjinin, yenilenebilir, sürdürü-

lebilir ve doğru planlanması halinde tükenmez 

bir enerji kaynağı olması; Türkiye gibi jeotermal 

enerji açısından şanslı ülkeler için güçlü bir öz-

kaynak olarak ortaya çıkmaktadır. Hâlihazırda 

elektrikte,  konutlarda,  tarımda,  endüstride  ve 

benzeri  pek  çok  alanda  uygulamaları  bulu-

nan  bu  enerji  kaynağını  doğru,  sürdürülebilir 

ve  verimli  şekilde  kullanmak,  bilimsel  ve  tek-

nik  verilerin  ışığında  işletmek,  fosil  enerji  ya-

kıtlarının öngörülebilir bir gelecekte tükenecek 

olması  da  dikkate  alındığında  oldukça  önem 

kazanmaktadır. MTA Genel Müdürlüğümüz bu 

alanda  1962  yılından  itibaren  başlayan  çalış-

ma ve araştırmaları ile jeotermal enerji arama, 

araştırma ve yatırımlarının önünü açmış ve bu 

yatırımlara teknik ve bilimsel destek vermiştir. 

Gerek  büyük  yatırımlar,  gerekse  belediye,  il 

özel  idareleri  veya  özel  işletmelerin  küçük  ve 

orta ölçekli yatırımlarının en önemli yatırım ris-

ki  olan,  rezervuar  sürdürülebilirliğinde,  Genel 

Müdürlüğümüz yetişmiş insan kaynağı ve tek-

nik ekipmanları ile Kurumsal Danışmanlık ala-

nında 2008 yılından beri hizmet vermekte olup; 

bu hizmetlere devam edecektir. 

KATKI BELİRTME

Kurumsal  Danışmanlık  çalışmalarında, 

etüt ve analiz sonuçlarının bu çalışma kapsa-

mında kullanılması için destek sağlayan, ara-

zi  çalışmaları  sırasında  yardım  ve  iş  birliğini 

esirgemeyen  İzmir  Jeotermal A.Ş,  Simav  Be-

lediyesi, Sanjet A.Ş, Bigadiç Belediyesi, Bursa 

Jeotermal A.Ş, Yozgat Valiliği ve İl Özel İdaresi 

yetkililerine teşekkür eder. Bunun yanında, Ku-

rumsal  danışmanlık  çalışmalarını  gerçekleşti-

ren ve özverili katkılarıyla bugüne getiren, Dr. 

Berrin Akan, Dr. Nilgün Doğdu, Faruk Tamgaç, 

Murat  Şahan,  Hande  Özsoy,  Fatih  İncegil  ile 

Şekil 8-  Kurumsal  danışmanlık  kapsamında  incelenen Yozgat  jeoter- 

 

mal alanları

---

28

arazide numune alımı ve analizleri gerçekleşti-

ren, Hasan Ünal, Murat Akar ve Yunus Duran’a 

teşekkür ederim.

DEĞİNİLEN BELGELER

Akan,  B.  Çelmen,  O.,  Ünal  H.  ve  Akar,  M.  2010.  

 

İzmir  Jeotermal  A.Ş.  Balçova  jeotermal  alanı 

  

Teknik  İnceleme  Raporu  (yayımlanmamış), 

 

MTA. Ankara.

Akan,  B.  Çelmen,  O.,  Ünal  H.  ve  Akar,  M.  2010.  

 

Bigadiç  Belediyesi  Teknik  İnceleme  Raporu  

 

(yayımlanmamış), MTA. Ankara.

Akan, B. Tamgaç, Ö.F., Ünal H. ve Akar, M. 2010.  

 

Simav  Belediyesi  Kütahya  -  Simav  -  Eynal  

 

jeotermal  alanı  Teknik  İnceleme  Raporu 

 

(yayımlanmamış), MTA. Ankara.

Akan, B. Tamgaç, Ö.F., Ünal H. ve Akar, M. 2010.  

 

Bursa  Jeotermal  A.Ş.  Bursa  Jeotermal  Alanı  

 

Teknik  İnceleme  Raporu  (yayımlanmamış),  

 

MTA. Ankara.

Akan, B., Tamgaç, Ö.F., Ünal H. ve Akar, M. 2011.  

 

Sanjet  A.Ş.  Afyon-Sandıklı  jeotermal  alanı  

 

Teknik  İnceleme  Raporu  (yayımlanmamış),  

 

MTA. Ankara.

Doğdu, N., Tamgaç, Ö.F., Ünal H. ve Akar, M. 2011.  

 

Sanjet  A.Ş.  Afyon-Sandıklı  jeotermal  alanı  

 

Teknik  İnceleme  Raporu,  (yayımlanmamış)  

 

MTA. Ankara.

Doğdu,  N.  Akan,  B.,  Ünal  H.  ve  Akar,  M.  2011.  

 

Yozgat İl Özel İdaresi Adına, Yozgat İli Ruhsat  

 

Alanlarında  Kurumsal  Danışmanlık  Çalışması  

 

(yayımlanmamış), MTA. Ankara.

Şahan, M., Çelmen, O., Tamgaç, Ö.F., Ünal H. ve  

 

Akar,  M.  2012.  Bursa  Jeotermal  A.Ş.  Bursa  

 

Jeotermal  Alanı  Teknik  İnceleme  Raporu  

 

(yayımlanmamış), MTA. Ankara.