Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
56 
 
 
MÖVZU X. DÖVLƏT İDARƏÇİLİYİ AKTLARI 
 
1.İdarəçilik aktlarının anlayışı və hüquqi  
əhəmiyyəti 
 
Dövl
ət idarəçliyi prosesində  hüquq  normalarının 
mü
əyyən edilməsi və  tədbiqri dövlət  orqanları  tərəfindən 
veri-l
ən idarəçlik aktları vasitəsi ilə həyata keçirilir. 
Günd
əlik idarəçlik  funksiyasını  həyata keçrilməsində 
idar
əçlik  aktlarının  əhəmiyyəti və  rolu  böyükdür.  Onların 
vasit
əsi ilə  dövlət idarəediçi-sərəncamverici fəaliyyət pros-
s
esini  nizama  salır.  İdarəçilik  aktları  dövlət siyasətini və 
dövl
ət qanunlarını həyata keçrilməsi məqsədi ilə verilir. Hə-
min aktlarda dövl
ət idarəçliyi  orqanlarının  fəaliyyətlərinin 
bütün sah
ələri  -  təşkilatı,  subyektiv  hüquqların  mühafizəsi, 
qanunpozğunluqları ilə mübarizə əks etdirilir. 
İdarəçlik  aktlarının  hüquqi  əhəmiyyəti müxtəlifdir. 
Onlar hüquqi fakt rolunu oynaya bil
ərlər və  inzibati hüquq 
münasib
ətlərini  yaradırlar.  Bir  sıra  aktlar  isə  mülki hüquq 
münasib
ətlərinin və əmək hüquq münasibətlərinin yaranması-
na s
əbəb olur. 
İdarəçlik aktları sübut növü kimi də istifadə edilir. 
 
2.İdarəçilik aktlarının digər hüquqi aktlardan fərqi 
 
Ən yüksək hüquqi akt-qanundur. Qanun dövlətin və 
xalqın  iradəsinin yüksək formada ifadəsidir. Qanun dövlət 
hakimiyy
ətinin  Ali  orqanı  tərəfindən qəbul edilir və  digər 
aktların, o cümlədən, idarəçilik aktlarının mənbəyidir. İdarə-
çlik aktları qanunun tabeçliyində olub, yalnız onun (qanunun) 
h
əyata keçirilməsinə xidmət edirlər. Qanun-ali hüquqi qüvəy-

---

 
57 
y
ə malikdir. 
İdarəçilik aktları Məhkəmə aktlarından da ferqlidir. İlk 
növb
ədə, Məhkəmə aktları hüquq normalarının pozulması ilə 
əlaqədar olaraq  verilir.  İdarəçilik  aktları  isə  təsərrüfat və 
m
ədəni-siyasi  qururculuğun  bütün  sahələrinə  dair verilir. 
İkincisi,  Məhkəmə  aktarı  qanunla  dəqiq müəyyən edilən 
hallarda verilir. İdarəçilik aktları isə ümumi şəkildə verilmiş 
qanunun bütün sah
ələrini  əhatə  edir. Üçüncüsü, Məhkəmə 
aktları  qanuna  və  hakimlərin  düşüncəsinə  əsasən verilir. O, 
heç bir dövl
ət  orqanlarınin  göstərişinə  əsasən verilə  bilməz. 
İdarəçilik  aktları  isə  yuxarı  orqanın  (vəzifəli  şəxslərin) 
göst
ərişinə  əsasən verilə  bilər. Dördüncü, Məhkəmə  aktlari 
idar
əçilik aktlarından fərqli olaraq normativ xarakter daşımır. 
Beşincisi,  Məhkəmə  aktları  qanunla  müəyyən edilən proses 
qaydaları  əsasında  verilir  və  kallegial qaydada qəbul edilir. 
İdaəçilik  aktlarının  əksəriyyəti isə  təkbaşına  verilir.  Bütün 
bunlarla  yanaşı,  hər bir hüquqi akt dövlət  funkisiyasının 
h
əyata keçməsinə xidmət edir.  
Dig
ər hüquqi  aktlar, məsələn protokol, yoxlama akt-
ları və s., ümumiyyətlə inzibati hüquq münasibətlərini özündə 
əks etdirmir. 
 
3.İdarəçlik aktlarının təsnifi 
 
 
İdarəçlik  aktları  öz  xüsusiyyət və  əlamətlərinə  görə 
müxt
əlifdir. Onları hüquqi əlamətlərinə, formasına, fəaliyyət 
dair
əsinə, ərazi miqyasına, habelə verilmə qaydasına görə və 
dig
ər əlamətlərinə görə qruplaşdırmaq olar.  
Hüquqi 
əlamətlərinə görə idarəçlik aktlarının iki növü 
vardır: normativ və fərdi aktlar. 
Normativ idar
əçlik aktları ümumi münasibətlər norma-
larını nizama salır. Normativ akitlar-müxtəlif ictimai münasi-
b
ətlərin geniş dairəsini nizama salır və onda konkret subyekt 

---

 
58 
göst
ərilmir. 
F
ərdi idarəçlik  aktları-hüquq  normalarının  konkret 
hadis
ə  və  faktlara tətbiq edilməsidir. Onlar konkret inzibati 
hüquq münasib
ətlərini  yaradır,  dəyşir  və  xətm edir. Fərdi 
aktların xarakteri, məqsəd və vəzifələri müxtəlifdir. Onlar iki 
qrupa bölünür: operativ  -  icraedici v
ə  hüquqmühafizəedici 
aktlar.  
Hüquq  normalarının  dispozisiyası  operativ-icraedici 
aktlarla h
əyata keçrilir. (Məsələn: təyin etmə, tələb etmə) 
Hüquqmühafiz
əedici aktlarla hüquqi və  fiziki  şəxslərin fəa-
liyy
ətinə qiymət verilir, eləcə də hüquq normalarının sanksi-
yası həyata keçrilir. 
İdarəçlik  aktların  təsnifi Azərbaycan  Respublikası 
Konstusiyası əsasında keçrilir. 
Az
ərbaycan Respublikası Prezidenti Fərman və Sərən-
camlar verir, bundan savayı, o təltifetmə hüququna malikdir 
v
ə, hətta Qanunverici orqan tərəfindən qəbul  edilmiş  qanun 
f
əaliyyətini dəyandırmaq səlahiyyəti vardır. 
Az
ərbaycan  Respublikası  Nazirlər Kabneti qanun 
əsasında və onun icrasına yönələn Qərar və Sərəncamlar verir 
v
ə  onların  icrasını  yoxlayır  və  bunlar,  -  ümumi  dövlət  əhə-
miyy
ətinə malikdir. 
Nazirl
ərin, dövlət komitələrin və idarələrin aktları Əmr 
v
ə Təlimatdan ibarətdir. Həmin aktlar qüvvədə olan Qanun-
lara, Nazirl
ər Kabnetinin Qərar və  Sərəncamlarına  əsas-
lanmalı və onların icrasına yönəlməldir. 
Sah
əvi idarəçilik  orqanlarının  vermiş  olduqları  aktlar 
onlara tabe olan idar
ə, müəssisə  və  təşkilat  üçün  məcburi 
xarakter daşıyır. Bir sıra hallarda isə, həmin aktlar ona tabe 
olmayan s
əhalər üçün də məcburidir. 
Yerli  İcra  hakimiyyətləri  yuxarı  dövlət  orqanların 
q
ərarına  əsasən Qərarlar, sərəncamlar  və  Təqdimatlar verir. 
Yerli  İcra  hakimiyyəti  orqanlarının  qəbul etdikləri  aktları-

---