24
todları onların vəzifə və funksiyalarına uyğun.
2.C. Dövl
ət idarəçiliyi orqanlarının sistemi
Dövl
ət idarəçiliyi orqanlarının sistemi Azərbaycan
Respublikasının dövlət quruluşuna,
inzibati-ərazi bölgüsünə
v
ə bir sıra təşkilati, texniki faktorlara əsasən qurulmuşdur.
Az
ərbaycan Respublikasının dövlət quruluşuna uyğun
olaraq dövl
ət idarəçiliyi orqanlarının sistemi də
unitar
əsaslarla təşkil edilir.
Dövl
ətin icraedici-sərəncamverici fəaliyyəti müxtəlif
növlü dövl
ət idarəçiliyi orqanları tərəfindən həyata keçirilir.
H
əmin idarəçilik orqanlarını bir sıra əlamətlərinə görə
qruplaşdırmaq olar.
1)T
əşkili metodlarına görə dövlət idarəçiliyi orqanları
aşağıdakı növlərə bölünür: Seçki yolu ilə təşkil edilən; Xüsusı
qaydada t
əşkil edilən və; Təyinat yolu ilə təşkil edilən dövlət
idar
əçilik orqanları.
2)F
əaliyyət dairəsinə görə idarəçilik orqanları aşağı-
dakı növlərə bölünür: Mərkəzi dövlət idarəçiliyi orqanları və;
Dövl
ət idarəçiliyinin yerli orqanları.
3)Ərazi fəaliyyətinə görə dövlət idarəçilik orqanları
aşağıdakı növlərə bölünür: Respublika və Müxtəlif
Respub-
lika
ərazisi üzrə fəaliyyət göstərən; İnzibati-ərazi bölgüsü
üzr
ə fəaliyyət
göstərən və; Ərazilərarası fəaliyyət göstərən
idar
əçilik orqanları.
4)S
əlahiyyətlərinin xarakterinə və həcminə görə idarə-
çilik orqanları Ümumi səlahiyyətli, Sahəvi səlahiyyətli və
Xususi s
əlahiyyətli (funksional) dövlət idarəçilik orqanları
növl
ərinə bölünür.
5)Aidiyyatı məsələlərin həlli metoduna görə idarəçilik
orqanları: Kollegial idarəçilik orqanları və; Təkbaşına idarə-
çilik orqanları növünə bölünür.
25
6)Maliyy
ə təchizatına görə dövlət idarəçilik orqanları:
Dövl
ət büdcəsindən təchiz edilən dövlət idarəçilik orqanları
v
ə; Təsərrufat hesablı dövlət idarəçiliyi orqanları növlərinə
bölünür.
7)T
əşkili qaydalarına görə dövlət idarəçiliyi orqanlrı
aşağıdakı növlərə bölünür: Ali hakimiyyət orqanları tərəfin-
d
ən
təşkil edilən; Ali dövlət idarəçiliyi orqanları tərəfindən
t
əşkil edilən; Mərkəzi dövlət idarəçiliyi orqanları tərəfindən
t
əşkil edilən və; Yerli İcra hakimiyyətləri tərəfindən təşkil
edil
ən idarəçilik orqanları.
3.İctimai təşkilatlar
3.A.
İctimai təşkilatlar inzibati hüququn subyekti kimi
İctima təşkilatlar-müəyyən məqsəd(lər) naminə yaradı-
lan v
ətandaşların könüllü birliyidir.
İctimai təşkilatların hüquqi vəziyyəti, Azərbaycan R.
Konstitusiyası ilə nizama salınır. İçtimai təşkilatların fəaliy-
y
ətləri isə müvafiq normalar ilə nizama salınır.
İctimai təşkilatların inzibati hüquq qabiliyyəti onların
dövl
ət idarəçiliyi sahəsində malik olduqları hüquq və vəzi-
f
ələri ilə müəyyən edilir. Həmin inzibati hüquq qabiliyyətinin
m
əzmunu və həcmi dövlət tərəfindən müəyyən edilir, çünki
ictimai t
əşkilatların aktları (nizamnamə və əsasnamələri)
onların dövlət idarəçiliyi dairələrində hüquqi səlahiyyətini
mü
əyyən etmir.
Elə ona görə də, ictimai təşkilatların dövlət
idar
əçiliyi sahəsindəki inzibati qabiliyyətini dövlət öz hüquqi
aktları ilə nizama salır. Bir sıra ictimai təşkilatların daxili
f
əaliyyətləri özlərinin qəbul etdiyi normalarla,
xarici fəaliy-
y
ətləri isə dövlət-hüquq normaları ilə nizama salınır. İctimai
t
əşkilatlar dövlətin icraedici-sərəncamverici funksiyasını
yerin
ə yetirdikdə, onların xarici münasibətləri də inzibati
26
hüquq normaları ilə nizama salınır. Belə halda, ictimai
t
əşkilatlar inzibati hüquq münasibətlərinin subyekti kimi çıxış
edirl
ər. Bu aşağıdakı üç formada ola bilər: ya ictimai təşki-
lat
ın bütövlükdə iştirakı; ya ictimai orqanın iştirakı; ya da
ictimai t
əşkilatların nümayəndələrinin idarəçilikdə iştirakı ilə.
Ümumiyy
ətlə ictimai təşkilatlar aşağıdakı hallarda
inzibati
hüquq münasib
ətlərinin subyekti kimi çıxış edirlər: a)
dövl
ət aktlarının icra edilməsi prosesində; b) idarəçilik orqan-
larının nəzarət funksiyasının yerinə yetirilməsində; c) hüquq
normalar
ına vətəndaşlar tərəfindən riayət edilməsind; ç)
ictimai t
əşkilatların razılığının idarəçilik orqanları üçün məc-
buri xarakter daşıması hallarında: d) ictimai təşkilatlar dövlət
funksiyasını müstəqil həyata keçirdikdə və; e) ictimai təşki-
latlara veril
ən və onlara məxsus olan əmlakların, binaların,
mü
əssisələrin idarəçiliyində.
İctimai təşkilatları təşkili prinsiplərinə görə,
fəaliyyət
dair
əsinə, ərazi fəaliyyətinə, tabelilik formalarına, səlahiy-
y
ətlərinə görə də qruplaşdırmaq olar.
Dövl
ət təşkilatlarından fərqli olaraq,
ictimai təşkilatlar
dövl
ətin hakimiyyət səlahiyyətinə malik deyillər. Dövlət
t
əşkilatları öz təşkilati quruluşuna görə, öz fəaliyyət metod-
larına görə ictimai təşkilatlardan fərqlənir.
3.B. Dövl
ət idarəçiliyi sahəsində ictimai təşkilatların rolu
v
ə səlahiyyəti
İctimai təşkilatlar-siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı,
ictimai kooperativl
ər, gənclər təşkilatı - bu və başqa işlərdə
dövl
ət idarəçiliyi sahəsində mühüm rol oynaya bilərlər.
İctimai təşkilatların hüquqi səlahiyyətləri, onlara
dövl
ət orqanları tərəfindən verilir
və müvafiq normativ
aktlarla qanunlaşdırılır. İctimai təşkilatlar həmin səlahiy-
y
ətlərə əsasən öz fəaliyyətini həyata keçirərkən dövlətin