286
cud ola bilir, o cüml
ədən: Konstitusiya, seçkilər, Parlament
v
ə s. -bununla yanaşı, dövlət idarəçiliyində son söz ruhani-
l
ərindir. T. şəraitində, bir qayda olaraq, dini qanunlar (ayin-
l
ər), dini bayramlar, dini təhsil, dini nigah və s. dövlət
müst
əvisində həyata keçirilir; ruhani başçı (eyni zamanda,
dövl
ət başçısı) xalq tərəfindən deyil, - məhz ruhanilər (ruhani
idar
əsi) tərəfindən seçilir.
TƏBLİĞAT (ərəb; latın anoloqu propaganda-yayılmalı
olan) -
geniş mənada-geniş ictimai kütlələrin düşüncəsinə
yeritm
ə və onları aktiv praktiki fəaliyyətə vadar etmə naminə,
- siyasi, elmi, n
əzəri, bədii, texniki və s. bilikləri, ideyaları
yaymaq m
əqsədini güdən müntəzəm fəaliyyət; dar mənada-
bu v
ə ya digər siyasi qüvvələrin (portiyaların) əhalidə (və ya
onun mü
əyyən təbəqələrində) müəyyən dünya görüşü
formalaşdırmaq məqsədi daşıyan siyasi, ideoloji, psixoloji
inandırıcı fəaliyyət. T. iki formada aparılır: şifahi (məşğələ,
mühazir
ə, çıxış, ünsiyyət) və yazılı (qəzet, jurnal, kitab, şüar).
T. geniş ictimai kütlələrin siyasətə axını və siyasətin dövlətə,
c
əmiyyətə təsiri dərəcəsini nəzərə aldıqda T.-ın rolu, yeri,
əhəmiyyəti və məsuliyyəti açıq-aşkar özünü biruzə verir.
C
əmiyyətin siyasi mədəniyyətinin artırılmasında - T. həlledici
t
əsir göstərir. Müasir elmlərin inkişaf nailiyyətləri T.-ın
özün
əməxsus metodologiyasını hasil etmişdir, o cümlədən: o
(T.), elmi
əsaslandırılmış, təsiredici, inandırıcı, maarifedici,
t
ərbiyyəvi, konkret həyat şəraiti ilə əlaqəli, əks arqumentləri
ifşaedici, müasir, aktual, aydın və anlaşıqlı, məqsədyönlü,
d
ərin məntiq, bilik və mahiyyətli, operativ, bol məlumatlı,
geniş kütlələri səfərbəredə bilən və s. olmalıdır. Mürtəce
siyasi qüvv
ələr yalan, uydurma, şişirdirilmiş rəqəmlər və s.
üsul v
ə vasitələrdən öz T.-larında istifadə edə bilərlər. Eyni
zamamda, qanunvericilik milli, irqi fövq
əllik (üstünlük),
sayqısızlıq, düşmənçilik, zorakılıq, ədəbsizlik və müharibə
T.-
ını qadağan edir.
287
TERROR(İZM) (latın terror-dəhşət, qorxu, vahimə; terreo-
qorxutmaq, d
əhşətə gətirmək) – qorxutma, dəhşətə salma,
t
ədhiş etmə; ictimai və siyasi sabitliyi sarsıtma, ictimai-siyasi
quruluşu, dövlət quruluşunu sarsıtma, cəmiyyətdə və dövlətdə
vahim
ə yaratma, cəmiyyəti, dövləti tutduğu yoldan çəkidirmə
v
ə bu münvalla öz məqsədlərinə çatmaq naminə, yəni siyasi
motivl
ə dövlət və ya ictimai xadimlərin həyatına qəsd etmə,
yaxud onlara qarşı digər formada zorakılıq, eləcə də, bir qrup
şəxsin həyatına qəsd etmə, yaxud onlara qarşı digər formada
zorakılıq ilə əlaqəli (siyasi) cinayət əməli; zorakılıq vasitəsi
il
ə siyasi rəqibləri (düşmənləri) dəf etmək, əzmək məqsədli
siyasi cinay
ət. Mahiyyət etibarı ilə diversiya, sabotaj, şantaj,
repressiya v
ə s. (cinayət) əməlləri də - qorxutmaq, dəhşətə
salmaq m
əqsədlərini güdür. Beynəlxalq hüquq silah və zor
t
ətbiq etməklə hava dəniz nəqliyyatlarının qaçırılmasını da T.
adlandırır (-piratçılıq anlayışı ilə bərabər).
TƏFTİŞ (ərəb; latın anoloqu revisio) - 1) dövlət tapşırığını
yerin
ə yetirilməsini; təsərrüfat əməliyyatlarının qanuniliyini;
maliyy
ə və smeta intizamına riayət edilməsini, mühasibat
uçotunun düzgünlüyünü v
ə mühasibat qeydiyyatının düzgün
r
əsmiləşdirilməsini; anbar təsərrüfatının maddi uçotunun
düzgünlüyünü yoxlamaq; dövl
ət mülkiyyətinin qorunmasına
n
əzarət etmək; (və əgər vardırsa) nöqsan və qüsurları üzə
çıxarmaq məqsədləri ilə, müvafiq səlahiyyətli orqan tərəfin-
d
ən (xüsusi müvəkkil edilmiş şəxslər tərəfindən) idarə, müəs-
sis
ə, təşkilatların və onların vəzifəli şəxslərinin fəaliyyətinin
mü
əyyən dövri (və ya vaxtsız) - mütəmadi şəkildə yoxlanı-
lma; 2) t
əkmilləşdirmək və ya müasir dövrün tələblərinə
uyğunlaşdırmaq bəhanəsi ilə əsas müddəaları, təlimləri,
n
əzəriyyələri təkrarən nəzərdən keçirmə və onlara prinsipcə
yeni d
əyişiklərin, əlavələrin edilməsi; 3) (tarixi) rus anoloqu
“ревизионизм”-inqilabi marksizmin siyasi, fəlsəfi, iqtisadi
əsaslarını təftiş edən anti - marksist siyasi cərəyan; hərəkat-
288
daxili müxalif
ət; 4) (tarixi) rus anoloqu “ревизия” - XVIII
əsrdə və XIX əsrin birinci yarısında Rusiyada can vergisi
qoymaq üçün aparılan siyahı.
TƏKBAŞÇILIQ - idarəetmənin təşkili forması; kollegiallıq
idar
əetmənin alternativi; bu zaman müəssisə, idarə və, yaxud
t
əşkilatın idarəetmə orqanına bir şəxs başçılıq edir; ona
hüquqi c
əhətdən məcburi, yəni başqaları tərəfindən hökmən
icra olunmalı qərarlar qəbul etmək səlahiyyəti verilir. T.
q
ərarların daha operativ surətdə qəbul etməsi və həmin
orqanda (mü
əssisə, idarə, təşkilatda) işlərin vəziyyətinə görə
r
əhbərin məsuliyyətini artırmağa imkan verir. Bir sıra dövlət
(Nazirlikl
ər, Komitələr və s.) və qeyri-dövlət (siyasi partiya,
kommersiya qurumları və s.) orqanları məhz T. prinsipi
üz
ərində fəaliyyət göstərir.
TƏMİNAT - bu, şəхsin öz hüquqlarını, azadlıqlarını və
maraqlarını həyata kеçirilməsi üçün bərabər imkanlar yara-
dan, sosial-iqtisadi, siyasi, m
ənəvi, hüquqi, təşkilati şəraitlər,
üsullar v
ə vasitələr zəmini olan sistеmdir.
T. anlayışı, bəşəriyyət tərəfindən hasil olunmuş aşağı-
dakı əsas prinsiplər üzərində köklənir: humanizm, ədalət,
qanunçuluq, m
əqsədəuyğunluq, bərabərhüquqluq prinsipləri
v
ə s. T.-ın əsas funksiyası, dövlət və digər subyеktlər tərə-
find
ən şəхsiyyətin hüquqlarının rеallaşması sahəsində, vəzifə-
l
ərin yеrinə yеtirilməsidir. İnsan hüquqlarının kеşiyi və mü-
dafi
əsi, vətəndaşın mülki və qеyri-mülki maraqlarının qənaət-
l
ənməsilə əlaqədar, ictimai münasibətlər təminatın obyеkti ro-
lun
da çıхış еdir.
TƏNQİD (ərəb; yunan analoqu kritikế) - ictimai inkişafın
ziddiy
ətlərini açmaq və aradan qaldırmaq metodu; demokrati-
yanın və aşkarlığın vacib institutlarından biri; siyasi mübarizə
vasit
əsi; cəmiyyətin inkişafının hərəkətverici qüvvələrindən
biri. T. ictimai münasib
ətlərdə mövcud olan ziddiyətləri, səhv
v
ə nöqsanları aşkara çıxarmaqla, onların aradan qaldırıl-
Dostları ilə paylaş: |