Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
289 
masına  sosial-siyasi, iqtisadi, hüquqi  quruculuğun  ən  yaxşı 
forma v
ə  metodların  tapılmasına  kömək edir. T.-in qiyməti 
onun  düzgün  olmasında,  qaldırılan  məsələ  ictimaiyyət üçün 
aktual olmasında, inkişaf üçün dəyərli töhfə verilməsindədir. 
D
ərin zəka, “dəmir məntiq”, işin mahiyyətinin dərindən bilin-
m
əsi,  çıxış  yollarının  dərk edilməsi, məqsəd və  məramların 
doğru-dürüst,  aydın  olması  -  T.-in məqsədlərinin  əldə 
edilm
əsinə xidmət edir. T. özünün prinsipiallığı ilə, konstruk-
tivliyi il
ə fərqlənir və onu “təhqirlə” qaşışdırmaq olmaz. T.-
in mahiyy
əti ya düzəlişlər edilməsinin və, yaxud ümumiy-
y
ətlə dəyişikliklərin tələb edilməsindən ibarətdir. T. vasitəsi-
nin nümun
əsi kimi: kütləvi informasiya vasitələrini  (KİV), 
yığıncaqları,  toplantıları,  görüşləri, bəyanatları  və  s. göstər-
m
ək olar. 
TƏSƏRRÜFAT  HESABI  -  iqtisadi qanunlar sistemi ilə 
obyektiv sur
ətdə  şərtləndirilmiş  dövlət təsərrüfat metodu. 
Minimum x
ərclər ödəməklə-maksimim nəticə  əldə  etmə 
m
əqsədini güdən,  iqtisadiyyatı  dövlət tərəfindən idarə  olun-
ması ilə-təsərrüfat müstəqilliyinin, təşəbbüskarlığın doğru və 
dürüst v
əhdəti. İstehsal və xidmət müəssələrinin, təşkilatların 
v
ə onların işçilərinin yüksək keyfiyyətli işləməsinin səfərbər-
liyind
ə  və  stimullaşdıtılmasında  (həvəsləndirilməsində); 
əmək, maddi və maliyyə resursların effektif istifadə edilmə-
sind
ə;  işin  (əməyin, xidmətin) rentabilliyində;  iş  avadanlığı-
nın  işlək vəziyyətdə  saxlanılmasında  və  elmi-texniki nailiy-
y
ətlərin  işə  cəlb edilməsində  və;  ümumi  iqtisadi  inkişafda  - 
T.H. müst
əsna  rol  oynayır.  Təsərrüfat müstəqilliyi müəs-
sis
əyə, təşkilata  çeviklik  verir,  geniş  manevr  imkanları  açır. 
T.H. mü
əssisə, təşkilat,  birliklərə  “hüquqi  şəxs” statusu 
verilir, öz balansı və bank hesabı açılır, üstəlik onlara, dövlət 
t
ərəfində  zəruri olan əsas və  dövrü fondlar (ləvazimat, pul) 
verilir. T.H. eyni qurumun m
əhsuliyyətini artırır. 
TƏŞKİLAT  -  hər  hansı  proqramı,  yaxud  məqsədi birlikdə 

---

 
290 
h
əyata keçirən, özünün Nizamnaməsini (qanunvericilik 
ç
ərçivəsindən  çıxmamaq  şərti ilə) müəyyən etdiyi üsul və 
qaydalarla f
əaliyyət göstərən subyektlər (insanlar, dövlətlər) 
birliyi;  özünüidar
ə  prinsipi  əsasında  işləyir; müəyyən mül-
kiyy
ətə, müstəqil balansa malik olan -  hüquqi  şəxsdir.  T. 
könüllü  birlik  olduğuna  görə-kollektiv  şəkildə  idarə  olunur, 
lakin mü
əyyən idarəedici-əlaqələndirici  institutları  ola  bilər. 
Bax h
əmçinin ictimai təşkilatla,; beynəlxalq təşkilatlar. 
TƏTİL  -  işçilərin təşkil  olunmuş  qaydada  iqtisadi  və  ya 
siyasi t
ələbləri irəli sürməklə,  əmək fəaliyyətini  dayandır-
maqla, mübariz
ə  aparma vasitələrindən  biri  Miqyasına  görə 
T.-l
ər bir müəssisənin  kiçik  işçi  qurupundan  başalayraq  - 
dövl
ət iqtisadiyyatının bu və ya digər şəkildə, əksır sahələrini 
əhatə  edə  bilər. Müasir dövrdə  T.-  in  bir  sıra  formaları 
mövcuddur: 24 v
ə  ya 48 saat davam edən “xəbərdarlıq” 
(qısamüddətli) xarakterli T.; “Dəyişən”, “pilləli  T.”  (iş 
h
əftəsinin bir neçə günlüyə və ya iş gününün bir neçə saata 
dayandırılması);  “Əks  T.”  (iş  gününün  iş  vaxtının  qurtar-
masına baxmayaraq işin davam etdirilməsi) “Dövri T.” (ayda 
bir neç
ə dəfə təkrar olunan T.); “Yayılan” “estafet T.-i” (bir 
sexd
ən,  şöbədən digərlərinə  keçməklə  müəssisənin fəaliy-
y
ətini pozan T.); “Həmrəy T.” (başqa T.-lərə dəsdək göstər-
m
əyə  yönəlmiş  T.)  və  s. Praktikada T.-lər digər (siyasi) 
aksiyalar il
ə: piketlərlə, “uçan piketlərlə” (yəni  işçilərin 
n
əqliyyat vasitələrilə  bir bölgədən digər bölgələrə  operativ 
sur
ərdə  göndərilməsi), qüvvətli demonstrasiyalarla, ümum-
xalq  yürüşlərilə, polis qüvvələrilə  toqquşmalarla  bərabər 
keçirilm
əsi hallarına rast gəlmək olar. 
  Qeyd etm
ək lazlmdır ki, qanunvericilik insan həyatı ilə 
bağlı olan peşə sahiblərinə və silahlı qüvvələr xadimlərinə T. 
keçirm
əyi qadağan edir. 
TİMOKRATİYA (yunan timo-qiymətləri, dəyərləri, şərəf və 
kratos-hakimiyy
ət) - oliqarxiyanın xüsusi forması, harada ki, 

---

 
291 
dövl
ət hakimiyyəti yüksək mülki senzə malik olan imtiyazlı 
çoxluğun əllərində cəmləşdiyi vəziyyətə, qədim təlimlər - T. 
adlandırırdı.  Aristotelə  (Ərəstuna) görə, T. -  vətəndaşlara, 
onların  mülklərinin həcminə, ölçüsünə  görə  siyasi hüquqlar 
ver
ən dövlət quruluşudur. T.-bu, vətəndaşların mülki senzinə 
(v
əziyyətinə) müvafiq olaraq, onlar  arasında  ayrıseçkilik 
t
əcrübəsidir, harada ki, onlara (vətəndaşlara),  pul  ödənişləri 
h
əcminə, hərbi müvəffəqiyyətə (o cümlədən: ordu üçün lazım 
olan at miqdarının saxlanması imkanı qədər) və buna müvafiq 
olaraq veril
ən siyasi hüquqlardır. T.-nın bariz nümunəsi (e.ə. 
VI 
əsrdə)  Afinada, Solomonun islahatları nəticəsində  ərsəyə 
g
əlmiş  -  dövlət  quruluşu,  harada  ki,  onlara  (islahatlara) 
müvafiq olaraq Afina v
ətəndaşları  torpaqdan  gələn gəlirə 
uyğun  olaraq  “dərəcələrə”  bölünmüşdürlər. Müasir dövrdə 
T.-
nın  xalis nümunəsi  qalmamışdır,  lakin  bəzi dövlətlərdə 
dövl
ət  başçısı  (Prezident)  seçilməkdən ötrü, dövlətin 
v
ətəndaşlığını  qəbul etməkdən  ötrü  insanların  qarşısında 
mü
əyyən miqdarda pul vəsaitinin olması tələbi qoyulmasında 
- T.-
nın işartıları özünü biruzə verir. 
TİN  (QARA)  HAKİMİYYƏT  -  hakimiyyət subyekti 
t
ərəfindən hakimiyyətin təşkil  və  həyata keçirilməsində  küt-
l
əvi  (ümumi)  xarakterinin  olmaması  ilə  fərqlənən siyasi 
hakimiyy
ət təzahürlərindən biri. T.(Q.) H.-in iki əsas növü 
f
ərqləndirilir: a) dövlətin Ali hakimiyyət orqanları tərəfindən 
özünün dövl
ət idarəçilik səlahiyyətlərinin (buna rəsmi 
s
əlahiyyəti çatmayan) bəzi (qeyri-müəyyən)  şəxslərə  və  ya 
institutlara ötürüldükd
ə  və  onlar tərəfindən siyasi qərarların 
q
əbulu və  həyata keçirilməsinə  yönəlmiş  gizli  (məxfi) 
idar
əçilik fəaliyyəti; b) “a” növündən fərqli olaraq, dövlətin 
Ali hakimiyy
ət orqanları tərəfindən özünün dövlət idarəçilik 
s
əlahiyyətlərinin heç kimə  və  heç bir instituta ötürülmədiyi 
halda,  bununla  yanaşı,  digər siyasi subyektlər tərəfindən, 
qeyri-leqal olsa da, siyas
ətə, siyasi qərarlara real təsir 

---