Müasir dövrdə istehsalatda hər hansı səviyyədə qəbul edilən qərar və təlimatlar, işçilərin
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
| MÜHAZİRƏ 1 GİRİŞ Müasir dövrdə istehsalatda hər hansı səviyyədə qəbul edilən qərar və təlimatlar, işçilərin sağlamlığı, texniki təhlükəsizlik və ətraf mühitin mühafizəsi üzrə səmərəli idarəetmə sisteminin əsas tərkib hissəsinin təşkilinə yönəldilməlidir. İşçilər üçün sağlam və təhlükəsiz əmək şəraitinin təmin edilməsi bütün dünyada ən aktual problemlərdən biri sayılır. Elmi-texniki tərəqqi dövrü olan müasir zamanda, yeni texnika və texnologiyaların tətbiqi ilə əlaqədar peşə risklərinin meydana gəlməsi bu risklərin idarə olunması zərurətini yaradır. Orqanizmin həyat fəaliyyətinə, onun işgüzarlıq qabiliyyətinə və səhhətinə ətraf mühitin ayrı-ауrı sahələri və orada baş verən təbii və texnogen hadisələr ciddi təsir göstərir. İnsan cəmiyyətinin təbiətlə münasibəti problemi müasir şəraitdə kəskin və aktual xarakter almışdır. İnsanın ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi dialektik olaraq mürəkkəb və çoxşəkillidir. Bir tərəfdən, insan və başqa canlı orqanizmlər məskunlaşdığı yerlərin müxtəlif psixi, kimyəvi, bioloji, təbii faktorlarının təsirinə məruz qalır, digər tərəfdən onların ətraf mühitlə əlaqələri və qarşılıqlı təsiri sosial-iqtisadi aspektdə yeni konkret münasibətlərin yaranmasına səbəb olur. Beləki insan tək bioloji varlıq yox, o, həmçinin sosial bir varlıqdır. Onun ətraf mühitlə qarşılıqlı münasibəti əsasən əmək və təsərrüfat fəaliyyəti ilə bağlı olan sosial faktorlarla müəyyən edilir. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə sənaye kompleksi sahələrinin təhlükəsizlik məsələləri xüsusilə diqqət mərkəzindədir. Bu hal qəza və zədələnmələrin yaranmasının sosial və iqtisadi cəhətdən böyük itki olduğu qənaətindən yaranmışdır. Texnogen qəzaların və onlardan törənən nəticələrin miqyası istehsalatın intensivliyindən, onun ayrı-ayrı obyektlərinin xüsusiyyətindən, texnoloji proseslərin və avadanlıqların modernləşdirilməsindən, həmçinin mütəxəssislərin hazırlıq dərəcəsindən asılıdır. Bütün bu amillər istehsalatın təhlü-kəsizlik vəziyyəti və ətraf mühitə təsir dərəcəsi baxımından əsas səbəblər hesab edilir. Məlumdur ki, bəşər tarixi insan və təbiət arasında olan qarşılıqlı münasibətlərin inkişaf prosesindən ibarətdir. İnsanların əmək fəaliyyəti prosesində təbiətdən istifadə qanunauyğunluq- larına riayət etməməsi onların həyatındamürəkkəbləşmələrə gətirib çıxarır. Bu halın baş verməməsi üçün təbiətin inkişaf qanunlarının, onun cəmiyyətlə qarşılıqlı münasibət formalarının, təbii sistemə yolveriləbilən təsir dərəcələrinin əsaslı surətdə öyrənilməsi ən vacib məsələlərdəndir. Təbiətə zərərli təsir göstərən hər hansı bir amilin nəticəsinin aradan qaldırılması üçün kompleks tədbirlərin işlənib hazırlanması “Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyinin” (HFT) prioritet istiqamətlərindən biridir. Kompleks tədbirlər qanunvericilik, təşkilatçılıq, sanitar-gigiyenik, mühəndisi-texniki və ekoloji tədbirləriözündə birləşdirir. Bu tədbirlər bakalavr üzrə mütəxəssis hazırlığı tədris planına daxil olan HFT fənninin tərkib hissəsi olan “Əmək mühafizəsi”, “Ətraf mühitin mühafizəsi” və “Fövqəladə hallarda təhlükəsizlik” bölmələrinin ardıcıl birgə tədrisi ilə həyata keçirilir. Lakin, “Fövqəladə hallarda təhlükəsizlik” bölməsi müasir tədris planına sərbəst fənn kimi daxil olan “Mülki müdafiə” fənni tərkibində tədris olunduğu üçün təqdim olunan “Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi” dərsliyi “Əmək mühafizəsi” və “Ətraf mühitin mühafizəsi” bölmələrinin metodiki inteqrasiya əsasında tərtib edilmişdir. Bu baxımdan təqdim olunan “Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi”dərsliyinə əsasən aşağıdakı müstəqil bölmələr daxil edilmişdir. 1. HFT-nin nəzəri əsasları. 2. HFT-nin ekoloji əsasları. 3. İstehsalat şəraitində HFT (Əməyin mühafizəsi). 4. Yanğın təhlükəsizliyi. Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyinin nəzəri əsasları bölməsində təhlükəni xarakterizə edən əsas göstəricilər, təhlükə və zərərli istehsalat faktorları şərh olunur. Burada, həmçinin mürəkkəb hadisələrin, anlayışların, obyektlərin sistemləşdirilməsi, təsnifatı, təhlükəsizliyin yaratdığı nəticələri əks etdirən risk nəzəriyyəsinin əsas müddəaları ətraflı formada ifadə olunur. Mütləq və münasib risk anlayışları, təhlükəsizliyin sistemli təhlili, təhlildə istifadə olunan metodoloji vasitələr və üsullar, təhlükəsiz fəaliyyətin təmin olunmasının prinsip və vasitələri bu bölmədə təhlil olunur. Bölməyə daxil edilmiş HFT-nin erqonomikasında göstərilmişdir ki, qəza və zədələnmələrin təşkilatı-psixoloji səbəblərinin əsasını iş fəaliyyətinin keyfiyyəti təşkil edir. HFT-nin ekoloji əsaslarında ətraf mühitin mühafizəsi və ya təbiətin mühafizəsinin ekologiyanın elmi bazası olduğu göstərilmişdir. Burada, ətraf mühitin mühafizəsi elmi-tədqiqat sahəsi kimi müəyyən edilir. Bu bölmədə biosfera, ekoloji amillər, ekoloji sistem və biogeosnozlar, ekoloji faktorlar və mövhumlarının şərhi daxil edilmişdir. Həmçinin istehsalatın antropogen çirklənməsindən ətraf mühitin mühafizəsi, tullantı qazlarının və suların təmizlənməsi və zərərsizləşdirilməsi üsulları, torpağın sənaye çirkləndiricilərdən mühafizəsi, neft və dağ- mədən sənayesində yer təkinin mühafizəsi öz əksini tapmışdır. İstehsalatda işçilərin təhlükəsizliyi problemi mürəkkəb kompleks tədbirləri əhatə edir. Problemin həlli istiqamətində müxtəlif elm sahələrinin nailiyyətlərindəntam şəkildə istifadə olunmalıdır. İnsanın əmək fəaliyyətinin öyrənilməsi ilə məşğul olan elmsahələri sırasında “Əmək mühafizəsi”dolğunluğu və genişliyi ilə fərqlənir. Onun üç əsas hissəsi vardır: 1. Əmək qanunvericiliyinin əsasları. 2. Sənayedə əməyin gigiyenası və istehsalat sanitariyası. 3. Təhlükəsizlik texnikasının əsasları. Əmək mühafizəsinin sanitariya-gigiyena əsasları istehsalat zərərləri və onların törətdiyi peşə xəstəlikləri ilə məşğul olur. Əmək gigiyenası əmək mühafizəsinin profilaktika hissəsidir. O, iş şəraitinin və istehsalat mühitinin insan orqanizminə təsirini öyrənir. Əmək mühafizəsi kursunun metodoloji əsası iş şəraitinin, texnoloji prosesin, istifadə edilən xammalın və istehsal edilən məhsulun təhlükəlilik dərəcəsinin elmi təhlilindən ibarətdir. Belə bir təhlil nəticəsində istehsalatın təhlükəli sahəsi və ortaya çıxa biləcək təhlükəli şərait aşkar edilir, onların ləğvi üçün tədbirlər hazırlanır. Təcrübə göstərir ki, çox vaxt bədbəxt hadisələr iş yerində atmosfer şəraitinin pisliyi, təbii və süni işıqlanmanın qeyri-kafiliyi, yüksək səs-küy, radioaktiv şüalanma, işçinin yorğunluğu və s. səbəbindən, eyni zamanda, texnoloji prosesə düzgün riayət olunmamasından yaranır. Əmək mühafizəsi elminin bu məsələlərini kimya, fizika, gigiyena, fiziologiya, psixologiya, istehsalatın planlaşdırılması və təşkilli, eləcə də mühəndis-texniki fənlərlə əlaqədar şəkildə öyrənmək tələb olunur. İstehsalatda qurğu və avadanlıqların layihələndirilməsi və yerləşdirilməsi yanğın və partlayış təhlükəsizliyi nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir. Texnoloji proseslərin mürəkkəb- ləşməsi qurğu və avadanlıqlar arasında sıxlığın yaranmasına gətirib çıxarır, ağır nəticə törədə bilən yanğının yaranma ehtimalını artırır. Bunları nəzərə alaraq, istehsalatda yanğın təhlükəsini aradan qaldırmaq üçün kompleks profilaktik tədbirlərin hazırlanması və həyata keçirilməsi əsas şərtlərdəndir. Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|