29
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IX nömrə
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 147‐ci maddəsinin I hissəsində göstərilir ki, Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasında ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir.
Bu o deməkdir ki, digər qanunvericilik aktları, o cümlədən Mülki‐Prosessual Məcəlləsi də qəbul
edilərkən Konstitusiyanın tələblərinə uyğun olmalıdır. Lakin Azərbaycan Respublikasının MPM‐nın
kassasiya, əlavə kassasiya instansiyasında, həmçinin, yeni açılmış hallar üzrə işə baxarkən vəkilin
məcburi iştirakı barədə tələbi ölkəmizin ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik qanunun‐Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 147‐ci maddəsinin I hissəsi ilə ziddiyyət təşkil edir.
Həmçinin, «İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında» Avropa Konvensiyasının
6‐cı maddəsi üçüncü hissəsinin «v» bəndində göstərilir ki, cinayət törətməkdə ittiham olunan hər
bir şəxs şəxsən və ya özünün seçdiyi müdafiəçi vasitəsilə müdafiə olunmaq hüququna malikdir
.
Buradan aydın olur ki, mülki prosesin kassasiya, əlavə kassasiya və yeni açılmış hallar üzrə
icraatla müqayisədə cinayət prosesinin eyniadlı mərhələlərində ikili standarta yol verilir.
Ona görə də mülki‐prosessual qanunvericiliyindən kassasiya, əlavə kassasiya və yeni açılmış
hallar üzrə məhkəmə prosesində vəkilin məcburi iştirakı barədə müddəanın çıxarılmasını
zəruri hesab edirəm.
Hesab edirəm ki, qeyd edilən təkliflərin qəbul edilərək, qanunvericilkdən həmin
müddəaların xaric edilməsi ölkəmizdə mülki‐prosessual qanunvericiliyin daha da
təkminləşdirilməsinə, son nəticədə əsas insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının daha
etibarlı qorunmasına xidmət edəcəkdir.
İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı:
a) azərbaycan dilində:
1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, Qanun‐2009, 67 səh.
2. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti, «Elm» nəşriyyatı, Bakı‐1983, III cild, 555 səh
3. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsi Prezidentin kitabxanası:
www.preslib.az
, 133 səh.
4. Azərbaycan SSR Qanunları və Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fərmanları Məcmuəsi (1938‐1966‐cı illər),
iki cilddə, I cild, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin nəşri, Bakı‐1966, 492 səh.
5. Azərbaycan Respublikasının Cinayət‐Prosessual Məcəlləsi, Azərbaycan Respublikasının 1960‐cı il 8 dekabr tarixli qanunu
ilə təsdiq edilmişdir (1998‐ci il aprelin 1‐nə olan dəyişiklik və əlavələrlə), «Hüquq ədəbiyyatı» nəşriyyatı, Bakı‐1998, 296
səh.
6. Azərbaycan Respublikası İnsan hüquqları, Azərbaycan nəşriyyatı, Bakı‐1998, 95 səh.
7. Azərbaycan Respublikasının Cinayət‐Prosessual Məcəlləsi, Azərbaycan Respublikasının 2000ci il 14 iyul tarixli qanunu
ilə təsdiq edilmişdir (2003‐cü il oktyabrın 1‐dək olan dəyişiklik və əlavələrlə), «Hüquq ədəbiyyatı» nəşriyyatı, Bakı‐2000,
623 səh.
8. Ə.İ.İbrahimov, Azərbaycan SSR‐də məhkəmə və prokurorluğun təşkili, Azərtədrisnəşr, Bakı‐1963, 177 səh.
9. «İnsan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində ədliyyə orqanları qarşısında duran vəzifələr barədə» Ədliyyə Nazirinin
12.04.2002‐ci il tarixli 10‐T №‐li Əmri və onunla bağlı digər aidiyyatı sənədlər, Bakı‐2002, 76 səh.
10. M.F.Axundov, Komediyalar, povestlər, şeirlər, «Yazıçı» nəşriyyatı, Bakı‐1982, 271 səh.
11. Vəkillik fəaliyyəti, Sənədlər toplusu, Hüquq Maarifçiliyi Cəmiyyəti, Bakı‐2004, 690 səh.
12. «Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında» 28 dekabr 1999‐cu il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (6 avqust
2005ci il tarixədək olan əlavə və dəyişikliklərlə), Vəkilin stolüstü kitabçası, Bakı‐2005, 54 səh.
b) rus dilində:
13. Azerbaydjanskaya Demokratiçeskaya Respublika (1918‐1920), Zakonodatelnıe aktı (Sbornik dokumentov), İzdatelstvo
Azerbaydjan, Baku1998, 423 str.
14. M.Ö.Barhevskiy, «Orqanizatsiya i deyatelnost advokaturı v Rossii», Moskva2000, 358 str.
15. Svod Zakonov Azerbaydjanskoy SSR, Tom 7, Baku1987, 939 str.
16. Sbornik prikazov, postanovleniy kolleqii, instruksiy i ukazaniy Ministerstva Yustitsii SSSR, İzdatelstvo «İzvestiya»,
Moskva1976, 807 str.
17. Sbornik prikazov, postanovleniy kolleqii, instruksiy i ukazaniy Ministerstva Yustitsii SSSR, İzdatelstvo «Yuridiçeskaya
literatura», Moskva1982, 512 str.
18. UqolovnoProsessualnıy Kodeks Azerbaydjanskoy SSR, İzdanie sedmoe (so vsemi izmeneniyami i dopolneniyami
vklyuçitelno po 1 maya 1943 qoda), Azerneşr, Baku1944, 121 str.
30
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IX nömrə
Müzəffər Ağazadə
Əməkdar hüquqşünas
CİNAYƏT‐PROSESSUAL MƏCƏLLƏDƏ YENİ
PROSESSUAL ŞƏXS: ÖLMÜŞ TƏQSİRLƏNDİRİLƏN
ŞƏXSİN HÜQUQİ VARİSİ
Cinayət hadisəsi törətmiş şəxsin özünün hadisənin gedişində həlak olması, yaxud onun sonradan
vəfat etməsi hallarında ibtidai araşdırma orqanları və məhkəmələrin məhz hansı məzmunda
prosessual qərarlar qəbul etmələri son illərə qədər mübahisə predmeti olmamışdır. Azərbaycan
Respublikasının 2000‐ci ilə qədər qüvvədə olmuş Cinayət‐Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra
CPM), habelə hazırda qüvvədə olan CPM‐nin 10.07.2011‐ci il tarixə qədərki redaksiyasının
normalarına əsasən bu məsələnin sadə və bizim fikrimizcə məntiqi həlli var idi. Hadisə törətmiş
təqsirli şəxsin nə vaxt ölməsindən asılı olmayaraq icraatında iş olan orqan tərəfindən icraata xitam
verilirdi. Yalnız ölən şəxsin reabilitasiyasının zəruri olması hallarında icraat davam etdirilirdi. Həm
də təqsirli şəxsin reabilitasiyası məqsədilə icraatın davam etdirilməsinə təcrübədə o hallarda yol
verilirdi ki, cinayət törətməsi ehtimal olunan şəxs haqqında artıq ittiham aktı, yaxud məhkəmə
hökmü mövcud olmuş olaydı.
Bir sözlə cinayət hadisəsi törətmiş, lakin hadisənin gedişində, yaxud hadisədən sonra ölmüş şəxslər
haqqında heç bir halda ittiham aktı yazılmırdı, onlar məhkəmənin hazırlıq iclasının qərarı ilə
məhkəməyə verilmirdilər və təbii ki, mühakimə olunmurdular. Hazırda qüvvədə olan CPM‐nin
39.1.5‐ci maddəsi hadisə törətmiş şəxsin ölməsi hallarında onun təqsirinin sübuta yetirilib‐
yetirilməməsindən asılı olmayaraq cinayət təqibini istisna edir. Doğrudur, bəzi hüquqşünaslar hesab
edirlər ki, təqsirli şəxs nəinki hadisəni törətdikdən sonra elə hadisəni törədilməsi gedişində də ölə
bildiyindən bu maddənin dəqiqləşdirilməsinə eytiyac vardır. Biz hesab edirik ki, bu maddədə
düzəliş edilmədən də söhbətin nədən getdiyi aydındır.
Əvvəl mövcud olmuş cinayət prosesual normalarda, o cümlədən hazırda qüvvədə olan CPM‐nin
41.2‐ci maddəsində təqsirləndirilən şəxsin ölməsi hallarında işin icraatına bu əsasla xitam verilməsi
üçün yaxın qohumları və müdafiəçisinin razılığı tələb olunmurdu. Lakin "Azərbaycan
Respublikasının Cinayət‐Prosessual Məcəlləsinə əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında
"2011ci il 10 iyun tarixli Qanunu ilə Məcəllədə yeni norma yarandı. 41.2‐ci maddəyə belə bir
müddəa əlavə olundu ki, təhqiqatçı, müstəntiq və ya prokuror bəraətverici əsaslar olmadıqda ölmüş
şəxsin yaxın qohumlarının və müdafiəçisinin razılığı olmadan cinayət təqibinə xitam verilməsi
barədə qərar çıxara bilməz.
CPM‐nin 41.2‐ci maddəsi ilə müəyyən edilən yeni normanın təcrübədə həyata keçirilməsi üçün
cinayət‐prosesual qanunvericilikdə müfaviq baza olmadığından Milli Məclis özünün 2012‐ci il 11
dekabr tarixli Qanunu ilə 41.2‐ci maddənin mətnini yeni redaksiyada verdi və həmin maddənin
tətbiqini təmin etmək məqsədilə bir sıra maddələrdə dəyişiklik etdi, yaxud Məcəlləyə yeni maddələr
əlavə etməli oldu. 11 dekabr 2012‐ci il tarixli qanunla Məcəlləyə "ölmüş təqsirləndirilən (şübhəli)
şəxsin hüquqi varisi" adlandırılan cinayət prosesinin yeni iştirakçısı gətirildi. CPM‐yə haqqında
söhbət gedən yeni normanın əlavə edilməsi Bakı şəhəri, Nəsimi rayonu ərazisində baş vermiş
konkret cinayət hadisəsi ilə bağlı olmuşdu. Belə ki, 2006‐cı ilin noyabr ayında həmin rayonun
ərazisində yerləşən 9 mərtəbəli binalardan birinin arxa hissəsində İbrahimov soyadlı şəxsin meyidi,
üstündə isə darağında 7 ədəd gülləsi olan tapança, habelə istifadə edilməmiş enli skoç aşkar edilmişdi.