Mübahisələrin həllində mediasiyanın rolu vəkil Lalə Nağıyeva
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IX nömrə
- Anlayış qüsurları
nə kommersiya, nə də qeyri‐kommersiya təşkilatlarına aid edilməmiş, ayrıca kateqoriya kimi göstərilmişdir. Qanunverici bununla ehtiva etmişdir ki, publik hüquqi şəxslər həm kommersiya, həm də qeyri‐kommersiya hüquqi şəxsi kimi fəaliyyət göstərə bilər. Bu çox unikal bir təşkilatı hüquqi formadır. Təcrübədə daimi olaraq belə fəaliyyət göstərən hüquqi şəxs olmadığından (ictimai birliklər və fondlar da öz nizamnaməsinə uyğun kommersiya fəaliyyətləri ilə məşğul ola bilirlər) bu hüquqi şəxsin vergitutma sxeminin də ayrıca tənzimlənməsinə ehtiyac duyulur. Lakin hələ ki, Vergilər Məcəlləsinə düzəliş edilməyib, belə nəticəyə gəlmək olar ki, vergi orqanları ictimai birliklərə tətbiq etdikləri qaydaların oxşarını (analogiyasını) publik hüquqi şəxslərə tətbiq edəcəklər. Bundan savayı, Mülki Məcəllədə dövlətin mülki münasibətlərdə iştirakına bir sıra normalar həsr edilmişdir ki, bunlar da pərakəndə şəkildə «Hüquqi şəxslər» adlanan fəsildə öz əksini tapmışdır və vahid bir sistem halında təqdim edilməmişdir. Bu isə öz növbəsində təcrübədə dövlət tərəfindən təsis edilmiş qurumların hüquqi statusuna dair bir sıra hüquqi mübahisələrə yol açır. Məsələn, birjaların işi ilə bağlı Ali Məhkəməyə qədər şikayətləndirilən və nəticədə qurumun hüquqi statusu ilə bağlı öz hüquqi həllini tapmamış bir sıra problemlər mövcuddur (nümunə kimi Bakı Əmtəə Birjasının işini qeyd etmək olar). Oxşar problem yerli özünüidarə qurumlarında da müşahidə olunur. Yerli özünüidarə qurumlarından yalnız bələdiyyələr barədə Mülki Məcəllədə göstərişlər var. Lakin digər bu cür yerli özünüidarə qurumları (məhəllə komitələri, çoxmənzilli binanı tərkib hissəsi sahiblərinin ümumi yığıncağı və s.) barədə göstərişlər ümumiyyətlə mövcud deyil. Bu isə həmin qurumların fəaliyyətini mümkünsüz edib, bir sıra yerli institutlara dair qanunvericilik müddəalarını işləksiz vəziyyətə gətirib, yerli əhəmiyyətli problemlərin isə effektiv həlli mümkünsüz olmuşdur. Mülki Məcəllədə publik hüquqi şəxslərə aid digər norma belə səslənir «43.7. Publik hüquqi şəxslərin fəaliyyəti bu Məcəllə və «Publik hüquqi şəxslər haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə tənzimlənir.». Bu norma Mülki Məcəllənin fəlsəfəsindən bir qədər kənara çıxır. Belə ki, Mülki Məcəllədə qeyd olunan bütün təşkilati‐hüquqi formaların əsas bünövrəsini təşkil edən normalar məhz Mülki Məcəllənin özündə yer alır (bax. 64 – 119‐cu maddələr). Ancaq bu halda Mülki Məcəllə başqa bir qanuna istinad edərək təşkilati‐hüquqi formanın əsas elementlərini belə açıqlamır. Bu hal isə gələcəkdə bir sıra hüquqi kazuslara yol açacağı şübhə doğurmur. Bu kazuslar dövlət tərəfindən təsis edilmiş fondların hansı formada yenidəntəşkili barədə (dövlətə məxsus fond, yoxsa publik hüquqi şəxs), publik hüquqi şəxsin nizamnamə kapitalının tərkib hissləri barədə, həmin kapitala payların bölgüsü, idarəçiliyi, həmin şəxslərin səhm buraxma imkanları və sair bu kimi məsələlərlə dair mübahisələrlə əlaqədar yaranması ehtimalı böyükdür. Sözü gedən mübahisələrə səbəb «Normativ hüquqi aktlar haqqında» Konstitusiya qanunun iki müxtəlif maddələrinin eyni müstəvidə tətbiqi müşküllüyündən doğur. Həmin maddələrin birində deyilir ki: «2.5. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi mülki hüquq normalarını əks etdirən digər məcəllə və qanunlarla ziddiyyət təşkil etdikdə Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi tətbiq edilir», digərində isə «10.3. Ziddiyyət təşkil edən normativ hüquqi aktlar bərabər hüquqi qüvvəyə malikdirsə, konkret münasibətlərə sahə normativ hüquqi aktı tətbiq edilir, bu şərtlə ki, həmin münasibətlər eyni hüquqi tənzimləmə sahəsinə aiddir». Belə olan halda Qanunun mülki münasibətləri tənzimləyən normaları ilə inzibati, maliyyə və s. məsələləri tənzimləyən normaları biri birindən ayırmalı, üstünlüyün hansı müddəada başlayıb, hansı müddəada bitməsini uzun‐uzadı qeydiyyat orqanlarına, nəzarət orqanlarına izah etməliyik. Halbuki, bu boşluğun aradan qaldırılması üçün çox səmərəli hüquqi texnika mövcuddur.
Mülki Məcəllədə Dövlət və yerli özünüidarə orqanlarının mülki münasibətlərdə iştirakının xüsusiyyətlərinə həsr edilmiş ayrıca fəsil olmalıdır. Həmin fəslidə digər təşkilati‐hüquqi formalarla yanaşı publik hüquqi şəxslər barəsində də həmin qurumlar barədə qanunvericiliyin «onurğa sütununu» təşkil edən müddəalar əks olunmalıdır.
9 10 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IX nömrə Qanunun tənzimləmə mövzusu Qanunun 1‐ci maddəsi qanunun tətbiqi dairəsinə (tənzimləmə mövzusuna) həsr edilib. Lakin həmin normada sadalananlarla Qanunun maddələrinin sırası uyğunsuzluq təşkil edir. İdealda bunlar eyni olmalıdır. Qeyd olunan qüsurun təcrübi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, belə qüsurlara sonradan yeni qanunvericilik aktları layihələri barədə mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları öz rəyini Nazirlər Kabinetinə və ya digər səlahiyyətli orqanlara təqdim edərkən, həmişəki kimi, qanunun tənzimləmə mövzusuna istinad edəcəklər. Bu da bir sıra fikir ayrılığına, hətta yersiz olaraq yeni qanun layihələrinin tənqidinə və nəticədə növbəti mərhələyə ya təqdim olunmamasına, ya da təhrif olunmuş (qol‐qanadı kəsilmiş) versiyada sərgilənməsinə gətirib çıxarır. Qanunun ilkin redaksiyasında 1.2‐ci maddəsində deyilirdi: «1.2. Bu Qanun dövlətə məxsus müəssisələrə şamil edilmir». Nə Mülki Məcəllədə, nə də Qanunda «müəssisə» sözünün mənası açıqlanmayıb. Digər sahəvi qanunvericilikdə bu terminin başa düşülməsi üçün müddəalara rast gəlinsə də «Normativ hüquqi aktlar haqqında» Konstitusiya Qanununun mətni yuxarıda gətirilmiş 10.3‐cü maddəsi baxımından həmin müddəaların şərhi təcrübi əhəmiyyət kəsb etmir. Deməli Qanunun ilkin mətnindəki 1.2‐ci maddəsindən belə çıxırdı ki, qanuni yaradılmış və fəaliyyət göstərən elmi‐təcrübə müəssisələri, təhsil müəssisələri, kənd təsərrüfatı müəssisələri ilə yanaşı, indiyə qədər Mülki Məcəllənin 64.6‐cı maddəsinin ziddinə olaraq müxtəlif dövlət qurumları tərəfindən yaradılmış və fəaliyyət göstərən kommersiya hüquqi şəxsləri öz qanunazidd fəaliyyətlərinin davam etmələri üçün hüquqi zəmin yaranmışdı. Lakin 1.2‐ci maddənin Qanundan ümumiyyətlə çıxarılması yenə də dövlət tərəfindən yaradılmış bir sıra MMC‐lərin müqəddəratını həll etmir və nəzərimizcə qanunvericilikdə boşluqlar yaradır.
Yuxarıda şərh edilənləri rəğmən, Nazirlər Kabinetinin yeni qanun layihələri ilə bağlı müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarından rəylərin keyfiyyətini artırmaq məqsədi ilə Qanunun 1‐ci maddəsindəki «publik hüquqi şəxslərin yaradılması, fəaliyyət göstərməsi və təşkili qaydalarını müəyyən edir» ifadəsinin daha geniş yazılması, 1.2‐ci maddəsinin isə aşağıdakı mətndə bərpa edilməsi məqsədə uyğundur: «1.2. Bu Qanun dövlətə məxsus bütün müəssisələrə şamil edilir». Anlayış qüsurları Qanunun 2‐ci maddəsi anlayışlara həsr olunub. 2.1‐ci maddə belə ifadə olunub: «Publik hüquq – ümumdövlət və ya ictimai maraqların təmin edilməsi ilə bağlı olan münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarının məcmusudur». Bu anlayışda «və ya» bağlayıcısı onu göstərir ki, publik hüquq ya ümumdövlət maraqlarını, ya da ictimai maraqları əhatə etməlidir. Hər iki maraqların üst‐üstə düşməsi halı isə nəzərdə tutulmayıb. Bu maddə mahiyyətcə Qanunun sonrakı maddəsi «publik hüquqi şəxs» anlayışında qeyd edilmiş «dövlət və bələdiyyə» ifadəsi ilə ziddiyyətə girir. Belə düşünsək ki, dövlət ümumdövlət maraqlarını, bələdiyyə isə ictimai maraqları təmsil edir, digər tərəfdən də Qanunun 2.2‐ci maddəsi bələdiyyə ilə dövlətin eyni zamanda (müştərək) publik hüquqi şəxs yaratmasını nəzərdə tutub, onda 2.1‐ci maddədə «və ya» bağlayıcısının ziddiyyətli olduğunu görərik. Məntiqlə də bir çox hallarda ümumdövlət maraqları ilə ictimai maraqlar üst‐üstə düşür, məsələn, yolların çəkilişi, çağdaş infrastrukturun yaradılması və s.. O səbəbdən, düşünmək olar ki, bəhs edilən hüquqi şəxslər həm ayrı ayrılıqda, həm də eyni zamanda ümumdövlət və ictimai maraqları əhatə edə bilərlər. Bunda başqa, Qanunda nəzərə alınmayıb ki, Konstitusiyanın 12‐ci maddəsinin I hissəsinə əsasən «I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına layiqli
maraqlarına söykənməyən məqsədləri ola bilməz. Belə məqsədlərin olması dövlətin yaranış təməlinə zidd olar. Bu baxımdan ümumdövlət maraqları elə respublika əhəmiyyətli geniş ictimaiyyətin maraqlarıdır. Bir də bəhs edilən hüquqi şəxslər vasitəsi ilə bələdiyyələr tərəfindən müdafiə olunan yerli ictimai maraqlar ola bilər.
Yüklə 1,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|