Mübariz Süleymanlı
AZƏRBAYCAN KULTUROLOJİ
FİKİR TARİXİNDƏN
(XX əsrin əvvəlləri)
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun Elmi
Şurasının 17 aprel 2009-cu il tarixli
(protokol № 3) qərarı ilə çap olunur
Bakı - 2011
Elmi məsləhətçi və ön sözün müəllifi:
Kamal Talıbzadə
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
həqiqi üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor
Redaktor:
Minaxanım Əsədli
sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Rəyçilər:
Azad Nəbiyev
AMEA-nm müxbir üzvü,
filologiya elmləri doktoru, professor
Babək Qurbanov
fəlsəfə elmləri doktoru, professor
Rahid Xəlilov (Ulusel)
fəlsəfə elmləri doktoru
Çingiz Abdullayev
kulturologiya elmləri doktoru
Mübariz Süleymanlı. Azərbaycan kulturoloji fikir tarixin
dən (XX əsrin əvvəlləri). Bakı, “Nafta-Press”, 2011, 208 s.
Kitabda XIX əsrin II yarısından etibarən Azərbaycan cəmiyyətində müşahidə
edilən yeniləşmə prosesinin tarixi-kulturoloji təhlili verilir. XX əsrin əvvəllərindəki
milli-mədəni intibahın kulturoloji qaynaqları araşdırılır. Milli-ictimai şüurun
formalaşmasını şərtləndirən tarixi-mədəni mühit öyrənilir. Milli həmrəylik ideyasını
aktuallaşdıran kulturoloji fəaliyyətlərdən və milli özünüdərketmə prosesində dil və
kültür birliyinin əhəmiyyətindən bəhs edilir. Mədəniyyət quruculuğu məsələləri milli
istiqlal kontekstində dəyərləndirilir.
0 4901000000 -1
S
071 - 2011
Qrifli nəşr.
© ”Nafta-Press” nəşriyyatı, 2011
Kulturoloji irsə yeni baxış
Bəşər mədəniyyəti tarixini öyrənmədən, dünya xalqlarının
kültürləri ilə tanış olmadan, elm və incəsənəti dəyərləndirmə
meyarlarına yiyələnmədən, obyektiv və demokratik düşüncə
tərzinə, humanist və bəşəri hisslərə sahib olan vətəndaş yetişdi
rilməsi, insan tərbiyəsi, mütəxəssis hazırlığı mümkün deyil. Bu
məqsədə nail olmaq üçün isə öncə milli kültürə sahib durmalı,
milli-mənəvi dəyərlər əxz edilməlidir. Çünki millət əsasına,
kültürəl özəlliklərə söykənmədən, xalqın adət-ənənəsini, şifahi
və yazılı ədəbiyyatını, dilini, dinini, musiqisini, əxlaqını
mənimsəmədən müasir sivilizasiya nailiyyətlərinin cəmiyyət
quruculuğuna tətbiqi milli mənafelər baxımından zərərli nəticə
lərə gətirib çıxara bilər. Tarixən kulturoloji fikrimizdəki möv
cud nöqsanların, naqisliklərin əsas səbəblərindən biri də elə
məhz bu amillərin dəyərincə qiymətləndirilməməsi və hesaba
alınmaması olmuşdur. Halbuki Azərbaycan mədəniyyət tarixi
nin elə mənbələri var ki, bunların böyük əksəriyyətindən hələ
lazımınca yararlanmamışıq. Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsinə
dair dəyərli əsərlər yazmış mütəfəkkirlərimizin yaradıcılıq
larının tədqiqatdan kənarda qalması səbəbindəndir ki, bəzən
özümüzdə aranmalı olan milli-mənəvi dəyərləri, mədəni irsi,
kulturoloji düşüncə və baxışları yad örnəklərdən iqtibas edirik.
Bu mənada Mübariz Aslan oğlu Süleymanlının “XX əsrin
əvvəllərində Azərbaycan kulturoloji fikri” mövzusunda yazdığı
tədqiqat işi bu sahədəki boşluğun doldurulması istiqamətində
atılmış ciddi bir araşdırma kimi dəyərləndirilə bilər.
Kulturoloji irsimizə diqqət və marağın yeni mərhələsinin
başlanmasının təzahürü hesab edə biləcəyimiz monoqrafiyada
XX əsrin əvvəllərinə aid mədəniyyət hadisələri, dövrün
ictimai-elmi mühitini formalaşdıran mütəfəkkirlərin mədəni
irsi milli tariximizlə, cəmiyyətin ümumi tərəqqisini şərtləndirən
amillərlə vəhdətdə, bir-biri ilə qarşılıqlı çulğalanmış şəkildə
təqdim edilir.
3
Azərbaycan kulturoloji fikrinin təşəkkülü və inkişafı tarixi
nə yeni baxış tərzi ilə yanaşan tədqiqatçı milli-kulturoloji dü
şüncə sisteminin formalaşmasına təsir göstərən Şərq və Qərb
sivilizasiyası meyllərini də diqqətdən yayındırmır. O, Azərbay
can xalqının XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərindən etiba
rən kulturoloji dəyərlərdən milli-siyasi gerçəkliyə doğru istiqa
mətlənmiş istiqlal hərəkatını regionun və bütövlükdə dünyanın
həm ictimai-siyasi, həm də elmi-mədəni hadisələri fonunda
təhlil edir və ümumiləşdirilmiş elmi nəticələrini ortaya qoyur.
Monoqrafiyada qaldırılan problemlər, mövzu ilə bağlı
təhlil, şərh və qənaətlər bütövlükdə Azərbaycan mədəniyyət
tarixində daima yüksək dəyərləndirilmiş və mühafizə edilmiş
varislik ənənələri və milli-mənəvi dəyərlərin transformasiyası
amilləri ilə vəhdətdə nəzərdən keçirilir. Belə bir araşdırma
üsulu və tədqiqat metodu həm tariximizin qaranlıq qatlarının,
mədəniyyətimizin uzun illər xalqdan gizlin saxlanılmış tərəf
lərinin öyrənilməsi, həm də Azərbaycanın bugünkü müstəqil
liyinin, istiqlaliyyətinin qorunması və yaşadılması baxımından
əhəmiyyətlidir.
Tədqiqatçı XX əsrin əvvəlləri üçün xarakterik və sosial da
yağı möhkəm olan təmayül və cərəyanların mahiyyətini açıqla
yarkən əsasən “Türkləşmək, islamlaşmaq və müasirləşmək”
düsturunun ehtiva etdiyi xüsusiyyətlərə daha çox üstünlük ve
rir. Milli xarakterin də tələblərinə cavab verən bu milli-ideoloji
prinsiplərin mətbuat və ədəbiyyat vasitəsilə təşəkkül və inkişaf
taparaq istiqlalçılıq ideallarına çevrilməsinin elmi-nəzəri əsas
larını araşdırarkən müəllif öz mülahizələrini ilkin qaynaq və
mənbələrdən gətirilən istinadlarla təsdiqləməyə çalışır.
Araşdırma zamanı XX əsrin əvvəllərindəki Azərbaycan mə
dəni həyatının ümumi mənzərəsi əsasən Əli bəy Hüseynzadə,
Əhməd bəy Ağaoğlu, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Yusif Vəzir
Çəmənzəminli, Üzeyir Hacıbəyov, Abdulla Şaiq, Cəlil Məmməd
quluzadə, Nəriman Nərimanov, Firudin bəy Köçərli və dövrün
digər ziyalılarının elmi-nəzəri irsi əsasında verilsə də müəllif,
4
Dostları ilə paylaş: |