MüƏllifdən II

III FƏSİL AZƏRBAYCAN CİNA YƏT-PROSESSUAL QANUNVERİCİLİYİNİN 

İNKİŞAFI 

Respublika  prokurorluq  orqanlarının  fəaliyyəti  müstəqillik  əldə 

edildiyi  vaxtdan  keçən  bu  müddət  ərzində,  ilk  növbədə,  cəmiyyətdə 

sabitlik üzrə tədbirlərin görülməsinə, vətəndaşların sosial hüquqlarının 

müdafiəsinə 

yönəlmiş 

qanunların 

icrasının 

təmininə 

istiqamətləndirilmişdir.  Bununla  bağlı  prokurorluğun  Azərbaycan 

Respublikası Prezidentinin 9 avqust 1994-cü  il tarixli “Cinayətkarlığa 

qarşı mübarizənin gücləndirilməsi, qanunçuluğun və hüquq qaydasının 

möhkəmləndirilməsi  tədbirləri  haqqında”  Fərmanın  icrasının  təmini 

sahəsində fəaliyyəti xüsusi qeyd edilməlidir. 

Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  17  iyul  1998-ci  il  tarixli 

Sərəncamı  səksən  ildən  sonra  prokurorluğun  tarixini  yenidən  özünə 

qaytardı. 

Prokurorluğun statusunu və səlahiyyətlərini müəyyən edən müstəqil 

respublikanın “Prokurorluq haqqında” Qanunu Milli Məclis tərəfindən 

1999-cu il 7 dekabr tarixində qəbul edilmiş və Azərbaycan Respublikası 

Prezidentinin 1999-cu il 24 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir 

(21).  Bu  Qanunla  Avropa  Şurasının  tövsiyələrinə  əsasən  prokurorluq 

artıq  ümumi  nəzarəti,  məhkəmə  nəzarəti,  cəzalann  və  digər  məcburi 

xarakterli tədbirlərin icrası zamanı qanunçuluğa əməl edilməsi üzərində 

prokuror  nəzarəti  funksiyalarından  məhrum  edilmiş  və  beləliklə,  tam 

demokratikləşdirilmiş bir orqana çevrilmişdir. 

“Prokurorluq  haqqında”  Qanun  prokuror  fəaliyyətinin,  onun 

qanunvericilik  qaydasında  tənzimlənməsinin  onillərlə  toplanmış 

təcrübəsini, 

elmi 

tədqiqatların 

nəticələrini 

(36,62), 

nəinki 

prokurorluğun müasir hüquqi vəziyyətini, həm də başlıca olaraq, onun 

inkişaf  perspektivlərini  özündə  təcəssüm  etmişdir.  Prokurorluğun 

funksiyalannın  dairəsi  ilə  əlaqədar  Qanunda  aşağıdakılar  öz  həllini 

tapmışdır:  1)  hüquqi  dövlət  quruculuğu  şəraitində  Azərbaycan 

Respublikasının  hər  bir  vətəndaşının  insan  və  vətəndaş  hüquq  və 

azadlıqlanna  dair  konstitusiya  normalannm  təmin  olunması 

prokurorluğun  funksiyalan  sırasında  ön  plana  çəkilmiş  və  onun 

fəaliyyətinin mərkəzində dunnuşdur; 2) prokurorluğun ənənəvi ümumi 

nəzarət  funksiyasından  imtina  edilmiş;  prokurorluq  orqanlan-  nın 

dövlət  və  təsərrüfat  idarəçiliyi  və  nəzarət  orqanlanm  əvəz  etməməsi, 

hüquqi  şəxslərin  əməli-təsərrüfat  fəaliyyətinə  müdaxilə  etməməsi, 

onlann hüquqlanna əməl və hönnət edilməsi xüsusilə vurğulanmışdır. 

’’Prokurorluq haqqında” Qanunun 4-cü maddəsinə müvafiq olaraq, 

prokurorluq orqanları aşağıdakı əsas istiqamətlərdə qanunla nəzərdə 

---

Mirağa CəfdrquHyev 

tutulmuş hallarda və qaydada fəaliyyət göstərir: a) cinayət işi başlayır və 

ibtidai  istintaq  aparır;  b)  ibtidai  istintaqa  prosessual  rəhbərlik  edir  və 

qanunlara riayət edilməsini təmin edir; c) təhqiqat və əməliyyat- axtarış 

orqanlarının fəaliyyətində qanunların icra və tətbiq olunmasına nəzarət 

edir;  ç)  məhkəmədə  iddia  qaldırır  (ərizə  verir),  mülki  və  iqtisadi 

mübahisələrə  dair  işlərə  baxılmasında  iddiaçı  kimi  iştirak  edir;  d) 

məhkəmədə cinayət işlərinə baxılmasında tərəf kimi iştirak edir, dövlət 

ittihamını  müdafiə  edir;  e)  məhkəmə  qərarlarından  protest  verir; 

məhkəmələr  tərəfindən  təyin  edilmiş  cəzaların  məqsədinə  nail 

olunmasında iştirak edir. 

Azərbaycan  Respublikası  qanunvericiliyinin  tələblərinə  uyğun 

olaraq, yuxarıda göstərilən funksiyalardan başqa, prokurorluq orqanları 

bir sıra digər vəzifələri də yerinə yetirir 

(37. s.34, 35; 36.S.35-47). 

Belə ki, 

prokurorluq  orqanları  digər  hüquq-mühafizə  orqanları  ilə  birlikdə 

cinayətkarlığın müasir dinamikasını, vəziyyətini və səbəblərini öyrənir, 

cinayətlərin qarşısının alınması və açılması üzrə birgə tədbirlər işləyib 

həyata  keçirirlər.  Bu  funksiyanın  yerinə  yetirilməsi  prokurorluğa 

təhqiqat  və  ibtidai  istintaq  orqanlarına  tabeçiliyindən  asılı  olmayaraq 

istintaq təcrübəsinin formalaşmasına təsir etmək imkanı yaradır. 

Məhkəmə  orqanlarına  gəldikdə  isə,  prokurorluq  orqanlan 

məhkəmənin müstəqillik prinsipinə ciddi riayət etməklə, cinayətkarlıqla 

mübarizə  üzrə  birgə  tədbirlərin  hazırlanması  üçün  onlarla  qarşılıqlı 

əlaqə  yaradır.  Hakimlərin  müstəqilliyi  və  onların  yalnız  qanuna  tabe 

olması  prinsipinə  dönmədən  əməl  edilməklə  prokurorlar  Azərbaycan 

Respublikasının  prosessual  qanunvericiliyində  nəzərdə  tutulmuş 

qaydada  və  hallarda  məhkəmələrdə  cinayət  işlərinə  birinci  instansiya, 

apellyasiya və kassasiya qaydasında baxılmasında tərəf kimi iştirak edir, 

rəy  verir,  dövlət  ittihamını  müdafiə  edir,  məhkəmədə  iddia  qaldırır, 

mülki və iqtisadi mübahisələrə dair işlərə baxılmasında iddiaçı qismində 

iştirak edir, məhkəmə qərarlarından protest verir 

(1. mad.133; 

65; 100). 

Yeni cinayət-prosessual qanunvericiliyə görə ibtidai istintaq aparan 

və  ibtidai  araşdırmaya  prosessual  rəhbərliyi  həyata  keçirən  prokuror 

məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edə bilməz 

(3. mad. 84.4).

 

Yeni  qanunvericiliyə  əsasən  məhkəmə  prokurorluğun  və  müdafiə 

tərəfinin  iştirakı  ilə  cinayət  və  mülki  işlərə  baxarkən  eyni  məqsədləri 

rəhbər tutur: qanunauyğun və əsaslandırılmış hökmün və ya qərarın 

---