Müəllifdən

- Orda deyilir ki, şəhəri dəyişmək olar, ancaq quyunu başqa yerə köçürmək mümkün deyil. Sevənlər görüşürlər, susuzluqlarını söndürürlər, evlərini tikirlər, uşaqlarını böyüdürlər və hər şey onun ətrafında baş verir. Lakin əgər sevənlərdən biri getmək istəsə, quyu onun ardınca yollana bilməyəcək. Tərk edilmiş quyu olduğu yerdə qalacaq, o, atılsa da, əvvəlki kimi təmiz su ilə dolu olacaq.

- Belə nitqlər daha qismətinə çoxlu əzab düşmüş qarıya yaraşır, gənc qadına yox, - o dedi.

- Yox, mən həmişə qorxmuşam. Mən heç vaxt quyu qazmamışam. Bunu indi birinci dəfə edirəm və nə qədər riskli iş olduğunu unutmaq istəmirəm.

Həmin an mən cibimdə nəyə isə toxundum və onun nə olduğunu anlayanda donuxdum. Qəhvə fincanını yerə qoydum.

Açar. O, açarı mənə vermişdi.

- Sizin şəhərdə ölümündən əvvəl bütün əmlakını Tarbesdəki seminariyaya vəsiyyət eləmiş bir qadın yaşayırdı, - mən dedim. - Siz onun evinin yerini bilirsiniz?

Sahibə qapını açdı və meydandakı orta əsrlərdən qalma evlərdən birini göstərdi.

- Odur. İki keşiş az qala iki ay orda qaldı. Və… - o, tərəddüdlə mənə baxaraq susdu, ancaq sonra sözünü bitirdi: - Və onlardan biri sizin ərinizə çox oxşayır.

- Bu elə odur, - mən artıq kandardan dedim və qəlbimdəki balaca uşağa belə dəcəllik etməyə icazə verdiyim üçün özümdən razı qaldım.
Mən nə edəcəyimi bilmədən evin qarşısında dayandım. Hər şey qatı dumanın içində batmışdı və mənə elə gəldi ki, yuxudayam: hansısa külrəngli məkanda dolaşan qəribə fiqurlar məni bundan da qəribə yerlərə aparırlar.

Barmaqlarım əsəbi halda açara toxunurdu.

Ətrafda hər şey belə örtüyə bürünəndə, pəncərədən dağları görmək qeyri-mümkündür. Ev, yəqin ki, qaranlıqdı – gün yoxdu, pərdələr də çəkilib. Ev, yəqin ki, kədərlidir – axı, o, yanımda deyil.

Saata baxdım. Doqquz.

Nə iləsə məşğul olmaq lazımdır, vaxt tez keçsin deyə. Çox gözləmək lazım gələcək.

Gözləmək. Bu sevginin mənə verdiyi ilk dərsdir. Gün ağır-ağır keçir, biz minlərlə plan qururuq, saysız xəyali söhbətlər edirik, özümüzə söz veririk ki, filan-filan vəziyyətlərdə tamamilə başqa cür davranacağıq - əslində isə bir yerdə qərar tutmuruq, sevgilimizin gəlişini intizarla gözləyirik.

Gələndə isə deməyə söz tapmırıq. Çoxsaatlıq həsrət gərginliyə çevrilir, gərginlik qorxu ilə əvəz olunur, qorxusa şəfqətdən çəkinməyə məcbur edir.

«Bilmirəm, girim, ya yox». Mənim yadıma dünənki söhbət düşdü – bu ev arzunun rəmzi və onun təcəssümü idi.

Bir də axı, bütün günü doqqazda keçirmək olmaz ki! Mən cəsarətimi toplayıb açarı cibimdən çıxartdım və qapıya yaxınlaşdım.

- Pilar! – dumandan güclü fransız aksentli səs eşidildi.

Mən daha çox təəccübləndim, nəinki qorxdum. Bu bizim mənzilin sahibi ola bilərdi – ancaq, məncə, mən ona adımı deməmişdim.

- Pilar! – səs yaxınlaşdı.

Mən üzərinə dumandan pərdə sərilmiş meydanı nəzərdən keçirdim və kiminsə sürətlə mənə tərəf gələn siluetini gördüm. Qəribə fiqurların üzdüyü dəhşətli yuxu gerçəyə çevrilirdi.

- Dayan. Mən səninlə danışmalıyam.

Siluet çatdı və mən başa düşdüm ki, qarşımda dayanan keşişdir – karikaturalarda kənd kürelərini, məhz, belə təsvir edirlər – balacaboy, tosqun və köndələn daranmış bir əlçim çal saçlı daz baş.

- Salam, - o, geniş təbəssümlə əlini mənə uzatdı.

Mən səssizcə başımı tərpətdim.

- Çox heyif ki, duman hər şeyi gizlədir, - o evə baxa- baxa dedi. – Sent-Saven dağın üstündədir və sizin pəncərələrdən həm aşağıdakı düzənliklərə, həm də buzlu zirvələrə çox gözəl mənzərə açılır. Yəqin, sən özün bilirsən.

Yalnız indi onun monastırın başçısı olduğu mənə çatdı.

- Siz burda nə edirsiniz? – mən soruşdum. – Və mənim adımı hardan bilirsiniz?

- İçəri girmək istəyirsən? – o, sanki məni eşitmədən maraqlandı.

- Yox. Mənə cavab vermənizi istəyirəm.

O, donmuş əllərini biri-birinə sürtdü və pillələrdə oturdu. Mən də onun yanında. Duman get-gedə daha da qatılaşırdı. Hətta bizdən iyirmi metr aralıda olan kilsə də görünməz olmuşdu.

Bircə quyunu görmək mümkün idi. Mən sahibənin sözlərini xatırladım.

- O, Öz zühuruna şahidlik edir, - mən dedim.

- Kim?

- İlahə. O, bu dumanın simasını alıb.

- A, demək, o, səninlə bu barədə danışıb! - keşiş güldü. – Hə, mən onu Müqəddəs Məryəm adlandırmağa üstünlük verirəm. Öyrəşmişəm.

- Sizin burda nə işiniz var? – mən təkrar etdim. – Adımı hardan öyrəndiniz?

- Mən gəldim, çünki səni görmək istəyirdim. Xarizmatiklərin qrupundan kimsə dünən axşam mənə dedi ki, sən öz dostunla Sent-Savendə qalırsan. Bura isə çox balaca şəhərdir.

- O, seminariyaya gedib.

O gülümsəməyini saxlayaraq başını tərpətdi və sanki öz-özünə dedi:

- Çox təəssüf.

- Təəsüf ki, o seminariyadadır?

- O, seminariyada deyil, mən indicə ordan gəlirəm.

Mən səhər yuxudan duranda düşündüyüm və hiss etdiyim hər şeyi xatırlayaraq – hardan pul tapım? Yolpulu üçün valideynlərimə necə xəbər göndərim? - bir neçə dəqiqə susdum. Ancaq mən and içmişdim və qəti şəkildə ona əməl edəcəkdim.

Mənim yanımda keşiş vardı. Uşaq vaxtı bütün dərdlərimi, iztirablarımı keşişə söyləməyə hazır idim.

- Mən yorulmuşam, - sükutu pozdum. – Bir həftə əvvəl kim olduğumu və həyatdan nə istədiyimi bilirdim. Amma indi mənə elə gəlir ki, hansısa burulğan məni o tərəf - bu tərəfə çırpır, mənsə tamam gücsüzəm.

- Müqavimət göstərmək lazımdır, - keşiş cavab verdi. – Bu vacibdir.

Bu replika məni heyrətləndirdi.

- Təəccüblü heç nə yoxdur, - o, sanki bunu başa düşərək davam etdi. – Mən bilirəm ki, Kilsəyə yeni keşişlər lazımdır, o, allahın ən yaxşı xidmətçilərindən olardı. Lakin ödəyəcəyi bədəl həddindən yüksəkdir.

- Axı, o hardadır? Yəni, doğrudan, məni burda atıb və İspaniyaya gedib?

- İspaniyaya? Onun İspaniyada heç bir işi yoxdur. O, burdan bir neçə kilometr aralıda yerləşən monastırda yaşayır. İndi orda yoxdur. Ancaq mən bilirəm, onu harda tapmaq olar.

Bu sözlər məni ruhlandırdı və kefimi qaldırdı – hər halda o getməmişdi.

Lakin keşişin sifətində təbəssüm yox idi.

- Vaxtından qabaq sevinmə, - sanki yenə də mənim fikirlərimi oxuyurmuş kimi o dilləndi. – İspaniyaya qayıtsaydı, daha yaxşı olardı.

Keşiş qalxdı və məni ardınca çəkdi. Dumanda bir neçə metrdən o yana göz-gözü görmürdü, ancaq o, sanki hara getdiyini bilirdi. Biz Sent-Savendən iki sutka – ya beş il? – əvvəl mənim Bernadetta haqqında əhvalatı dinlədiyim yolla çıxdıq.

- Biz hara gedirik? – mən soruşdum.

- Gedirik onu axtarmağa, - cavabında eşitdim.
- Müqəddəs ata, mən çaşqınlıq içindəyəm,- yolda mən dedim. – Mənə elə gəldi ki, onun seminariyada olmaması sizi kədərləndirir.

- Sən dini həyat haqqında nə bilirsən, övladım?

- Çox az şey: bilirəm ki, keşişlər kasıblıq, itaət və bakirəlik əhdi verirlər.

Bu yerdə mən davam etmək lazımdır, ya yox, deyə bir az duruxdum və qərara gəldim ki, lazımdır:

- Və başqalarının günahılarını ölçürlər, baxmayaraq ki, həmin günahları özləri də eləyirlər. Elə düşünürlər ki, sevgi və nigah barəsində hər şeyi bilirlər, baxmayaraq ki, özləri evlənmirlər. Özlərinin də günahkar olduqları əməllərimizə görə bizi cəhənnəm odu ilə hədələyirlər. Allahı bizə yeganə Oğlunun ölümündə bəşər övladını günahlandıran qəzəbli qisasçı kimi təqdim edirlər.

Keşiş güldü.

- Sən, necə deyərlər, bu mövzuda əməlli-başlı «nallanmısan» ki. Ancaq mən səndən katoliklik haqqında yox, ruhi yaşam haqqında soruşdum.

Mən tutuldum və güc-bəla ilə dilləndim:

- Dəqiq deyə bilmirəm, amma bilirəm ki, hər şeyini atıb Allahı axtarmağa yollanan insanlar var.

- Bəs tapırlarmı?

- Siz daha yaxşı bilərsiniz, mənim bundan heç başım çıxmır.

Keşiş mənim necə təngnəfəs olduğumu gördü və addımlarını yavaşıtdı.

- Sənin tərifin səhvdir, - o sözə başladı. – Allahı axtarmaq üçün yollanan kəs boş yerə vaxt itirir. O, bir çox yollardan keçə bilər, bir çox dinlərə və ya sektalara qoşula bilər, lakin heç vaxt bu üsullarla Tanrıya çatmayacaq. Tanrı indi burdadır, bizim yanımızda. Biz onu bu dumanda, bu torpaqda, bu paltarda, bu ayaqqabıda görə bilərik. Biz yatdığımız vaxt onun mələkləri yatmır, biz işləyəndə bizə kömək edir. Tanrını tapmaq üçün ətrafına baxmaq kifayətdir. Bu görüş asan baş tutmur. Tanrı nə qədər çox bizi Öz möcüzəsinin iştirakçısına çevirsə, bizim çaşqınlığımız bir o qədər güclənəcək. Zira O, daima bizdən öz arzularımızın ardınca getməyi və öz ürəyimizin səsinə qulaq verməyi istəyir. Bu isə çətindir: axı, biz tamamilə fərqli yaşama alışmışıq. Və budur, təəccübümüzə rəğmən, biz anlayırıq ki, Tanrı bizi xoşbəxt görmək istəyir, zira O – bizim atamızdır.

- Həm də anamız, - mən dedim.

Duman çəkilməyə başlayırdı və mən zəif işıq zolağında kəndli daxmasını və odun yığan qadını gördüm.

- Bəli, həm də ana, - keşiş dedi. – Ruhi yaşama başlamaq üçün seminariyaya daxil olmaq, oruc tutmaq, içki içməmək, qadınlardan kənar gəzmək lazım deyil. Tanrıya inanmaq və onu qəbul etmək kifayətdir. Onu. Elə ki, bu baş verir, hər kəs Onun yoluna çevrilir, Onun möcüzələrinin ötürücüsü olur.

- O, sizin haqqınızda mənə danışıb, - mən oun sözünü kəsdim. - Və sizin dediyiniz həqiqətləri mənə təlqin edib.

- Ümid edirəm, sən onun vergisini qəbul edəcəksən. Zira, tarixin də bizi öyrətdiyi kimi, bu heç də hər zaman baş vermir. Misirli Ozirisi şaqqalayırlar. Yunan allahları ölümlü qadın və kişilərin üstündə düşmənçilik edirlər. Asteklər Ketsalkoatlı yurdundun qovurlar. Vikinqlərin tanrıları Valqallanı yenə də qadına görə yandırırlar. İsanı xaça çəkirlər. Niyə?

Mən nə cavab verəcəyimi bilmirdim.

- Çünki Tanrı yerə ona görə enir ki, bizə bizim qüdrətimizi göstərsin. Biz Onun arzusunun bir parçasıyıq, O isə xoşbəxtlik haqqında düşünmək istəyir. Əgər biz Tanrının bizi xoşbəxtlik üçün yaratdığını etiraf etsək, onda bir şeyi də boynumuza almalı olacağıq: bizi kədərə və məğlubiyyətə sürükləyən bütün şeylərin günahkarı özümüzük. Ancaq biz həmişə Tanrını öldürürük. Çarmıxda, tonqalda, sürgündə və ya öz qəlbimizdə – ancaq öldürürük.

- Bəs Onu dərk edənlər…

- Onu dərk edənlər dünyanı dəyişirlər. Saysız qurbanların hesabına.

Odun daşıyan qadın keşişi gördü və bizə tərəf yüyürdü.

- Çox sağ ol, müqəddəs ata! – o, keşişin əllərini öpə- öpə qışqırdı. – Cavan oğlan mənim ərimi sağaltdı!

- Sənin ərini Müqəddəs Məryəm sağaldıb,- o, addımlarını tezləşdirərək cavab verdi. – Cavan oğlansa sadəcə onun alətidir.

- Yox, yox, o elədi! Mənim evimə girin, lütf eləyin.

Həmin dəqiqə mənim yadıma dünən axşam düşdü. Biz bazilikə yaxınlaşanda kimsə mənə dedi: «Sənin yol yoldaşın möcüzələr yaradır!»

- Biz tələsirik, - keşiş dedi.

- Heç də yox, - mən fransızca danışdığım və pis danışdığım üçün bərk utana-utana etiraz etdim. – Mən donmuşam və qəhvə içmək istəyirəm.

Qadın mənim əlimdən tutdu və içəri daxil olduq. Divarları daşdan, döşəməsi və tavanı isə taxtadan tikilmiş ev dəbdəbədən uzaq olmasına rəğmən, rahat və səliqəli idi. Odunların alışıb-yandığı buxarının qarşısında altmış yaşlarında bir kişi oturmuşdu.

O, keşişi görəngə əlindən öpmək üçün qalxmağa cəhd etdi.

- Otur, otur, - keşiş onu dayandırdı. – Sən hələ tam sağalmamısan.

- Mən artıq on kilo kökəlmişəm, - kişi cavab verdi. – Amma arvadıma hələ kömək edə bilmirəm.

- Qoy, bu səni narahat eləməsin. Tezliklə əvvəlkindən də yaxşı olacaqsan.

- Bəs cavan oğlan hanı? – kişi soruşdu.

• 
  Mən bu gün onu həmişəki yerdə görmüşəm, - qadın cavab verdi. – Amma, adətən, o, piyada gəzir, bu günsə maşınla idi.
  

Keşiş səssizcə mənə baxdı.

- Bizə xeyir-dua verin, müqəddəs ata,- qadın xahiş etdi. – Sehrli qüvvə…

-Bakirə Məryəmin, - keşiş onun sözünü kəsdi.

-… Bakirə Məryəmin, müqəddəs Ananın – axı, bu, həm də sizin gücünüzdür.

Bu dəfə keşiş mənim gözlərimə baxmamağa çalışdı.

-Müqəddəs ata, mənim ərim üçün dua edin, - qadın təkidlə dilləndi.

Keşiş dərindən nəfəs aldı və kişiyə müraciət edərək dedi:

-Qalx və qarşımda dayan.

O itaət etdi. Keşiş gözlərini yumaraq «Ave Mariya» nı oxudu, sonra Müqəddəs Ruha müraciətən peyda olmasını və əzab çəkənə yardım etməsini dilədi.

Aradabir onun nitqi sürətlənirdi və onda – baxmayaraq ki, çox şeyi anlamırdım – bütün bunlar mənə cinlərin qovulması ritualını xatırladırdı. Onun əlləri xəstənin xəstənin çiyinlərinə toxundu və aşağı sürüşdü – düz barmaqlarına qədər. Bu hərəkəti o, bir neçə dəfə təkrarladı.

Buxarıdakı odun bərk çatırdadı. Bu adi təsadüf də ola bilərdi, lakin mən fikirləşdim: Bəlkə keşiş mənə naməlum sahəyə girdi – girdi və oradakı qüvvələri narahat elədi.

Hər dəfə yanan ağac atəş bənzər quru və kəskin səs çıxardanda ev sahibəsi ilə mən diksinirdik. Keşiş buna fikir vermirdi: onun başı bütünlüklə problemin həllinə qarışmışdı, o, Müqəddəs Məryəmin əlində alət idi. O, mənə məlum olmayan dildə danışır və sözləri fövqəladə sürətlə səsləndirirdi. Onun əlləri artıq tərpənmirdi, hərəkətsiz halda xəstənin çiyinlərində qalmışdılar.

Keşiş bolluca xaç çəkərək ona xeyir – dua verdi – və ritual başladığı kimi qəfildən sona çatdı.

-Tanrının mərhəməti bu evdən əskik olmasın, - o dedi.

Sonra mənə tərəf dönərək yolumuza davam etmək vaxtı olduğunu anlatdı.

-Bəs qəhvə? - bizim getməyə hazırlaşdığımızı görən qadın dedi.

-Əgər indi içsəm, yata bilməyəcəyəm, - keşiş cavab verdi.

Qadın dodaqaltı «axı, hələ səhərdir» mızıldanaraq güldü – mən dəqiq eşitmədim, çünki biz artıq yoldaydıq.

-Müqəddəs ata, o, ərini sağaldan hansısa gənc haqqında danışırdı. Bu o idi!

-Bəli, bu o idi.

Mən özümü pis hiss elədim – yadıma dünənki gün, Bilbao, Madriddəki mühazirə, möcüzələrdən danışan adamlar və digərləri ilə qucaqlaşıb dua edərkən məndə yaranan Zühüretmə duyğusu düşdü.

Belə çıxır ki, möcüzələr yaratmağa qadir olan bir insanı sevirəm. Yaxınına xidmət etməyə, ağrılarını sakitləşdirməyə, onun əzablarını azaltmağa, xəstələrə sağlamlığını, onların qohumlarına ümidi qaytarmağa qadir olan bir insanı. Belə qabiliyyətləri olan insan üçün pəncərələrindən ağ pərdələr asılmış, rəflərinə sevimli kitabları və diskləri düzülmüş ev dardır.

-Özünü günahkar bilmə, qızım, - keşiş dedi.

-Siz mənim fikirlərimi oxuyursunuz.

-Oxuyuram, - o razılaşdı. – Mənim də vergim var və mən ona layiq olmağa çalışıram. Müqəddəs Məryəm mənə insan hisslərini burulğanına baş vurmağı öyrədib – onları daha düzgün yönləndirmək üçün - insanların nəfinə.

-Siz də möcüzələr göstərirsiniz?

-Mən xəstəlikləri sağalda bilmirəm. Lakin mən Müqəddəs Ruhun qabiliyyətlərindən birinə sahibəm.

-Onda siz mənim qəlbimi oxumağa qadirsiniz. Və siz bilirsiniz ki, mən bu insanı sevirəm, mənim sevgim saniyəbəsaniyə böyüyür, möhkəmlənir. Biz onunla birlikdə dünyanı özümüzçün açmışıq və orda birlikdə yaşayırıq. Mən bunu istəyirəm, ya yox – o, mənim yaşamımdan ayrılmazdır və onun hər günündə mövcuddur.

Yanımca addımlayan bu keşişə mən nə deyə bilərdim ki? O heç vaxt başa düşməzdi ki, mənim başqa kişilərim olub, mən vurulmuşam, əgər ərə getmiş olsaydım, xoşbəxt olardım. Mən hələ uşaqkən Soriyanın meydanlarından birində məhəbbət məni tapdı və sonra unuduldu.

Amma görünür, pis unudulubmuş. Hər şeyin geri dönməsi üçün üç gün bəs elədi.

-Mənim xoşbəxt olmağa haqqım var, müqəddəs ata. Mən itirilmişi bərpa etmişəm və yenidən itirmək istəmirəm. Mən öz xoşbəxtliyim üçün mübarizə aparacağam.

Əgər mən bu mübarizədən imtina etsəm, həm də öz ruhi yaşamımdan da imtina etmiş olacam. Özünüzün də dediyiniz kimi – bu mənim Allahdan uzaqlaşmam, öz qadınlıq gücümdən, öz qüdrətimdən imtina etməm demək olacaq. Mən bu insan üçün mübarizə aparacam.

Mən bu balacaboy, pota keşişin niyə burda olduğunu bilirdim. O, məni sevdiyim şəxsi tərk etməyə inandırmaq üçün gəlib, zira onun qismətinə fərqli, ali yol yazılıb.

Yox, heç vaxt inanmaram ki, şagirdilə mənim evlənib Sent – Savendə, belə bir evdə yaşamağımız onun ürəyincə olar. O, sadəcə məni çaşdırmaq, öz müdafiəmi zəiflətmək üçün bunu deyir, məqsədinə çatanda isə o – təbəssümlə – məni əksinə inandıracaq.

O, bir söz belə demədən, mənim fikirlərimi oxuyurdu. Bəlkə də məni aldadır, heç də digərlərinin düşündüyü kimi başqa adamların fikirlərini anlamaq vergisi yoxdur. Duman sürətlə çəkilirdi: artıq mən yolları və dağ yamaclarını, düzləri və qarla örtülmüş ağacları seçirdim. Başım da aydınlaşırdı.

Əlbəttə, bu yalandır! Əgər keşiş, doğrudan da, fikirləri oxumağı bacarırsa, onda qoy, onları oxusun və mənim barəmdə hər şeyi bilsin! Qoy, bilsin ki, dünən o, mənimlə tam yaxınlıq istəyirdi, mənsə imtina etdim – və indi peşmanam.

Hələ dünən mən düşünürdüm ki, əgər o, gedəcək olsa, mən uşaqlıq dostumu həmişə yadımda saxlaya və xatırlaya bilərəm. Sən demə, bütün bunlar cəfəngiyyat imiş. Hərçənd onun cismi mənə daxil olmadı – nə isə fərqli bir şey daxil oldu, özü də elə dərinliyə ki, düz ürəyimə qədər çatdı.

-Müqəddəs ata, mən onu sevirəm, - mən təkrar elədim.

-Mən də. Məhəbbətdənsə səfehləyirlər. Mənim vəziyyətimdə bu, özünü onun yolunun üstündən səni götürmək cəhdimdə göstərdi.

-Məni aradan götürmək o qədər də asan deyil. Dünən, biz mağaranın yanında dua edəndə mən başa düşdüm ki, sizin haqqında danışdığınız qabiliyyətləri özümdə oyatmağa qadirəm. Və mən sevdiyimi saxlamaq üçün onlardan istifadə edəcəyəm.

-Yaxşı, yaxşı,- keşiş yüngül təbəssümlə dedi.- Uğurlar.

O dayandı, cübbəsinin cibindən təsbeh çıxartdı və onu əlində sıxaraq düz gözlərimin içinə baxdı.

-İsa bizə and içməyi buyurmayıb və mən and içmirəm. Lakin mənimçün müqəddəs olan əşyanın hüzurunda sənə deyirəm: mən ona adi tale arzulamıram, istəmirəm ki, o, sıradan bir keşiş olsun – çoxları kimi.

O, Tanrıya başqa cür xidmət edə bilər. Sənin yanında. Onun, həqiqətən, bu sözləri dilinə gətirdiyinə inana bilmirdim. Amma bu belə idi.

-Bu odur, - keşiş dedi.

Mən çevrildim. Yaxınlıqda saxlanmış maşını gördüm.

-O, həmişə piyada gəzir, - keşiş təbəssümlə davam etdi. – Bu dəfə sanki uzaqdan gəlibmiş kimi təəssürat yaratmaq istəyir.
Mənim krossovkalarım tamam islanmışdı. Lakin mən keşişə baxdım – o, qarda yun corab və səndəllərdə gedirdi – və şikayətlənməməyə qərar verdim.

O bacarırsa, deməli, mən də bacararam. Biz yamacı qalxmağa başladıq.

-Çox gedəcəyik?

-Uzağı, yarım saat.

-Biz hara gedirik?

-Onu qarşılamağa. Və digərlərini.

Mən, onun söhbəti davam etdirmək meylində olmadığını anladım. Ola bilsin ki, gücünü yoxuşa saxlayır.

Biz səssiz gedirdik – duman artıq, demək olar ki, tamam çəkilmişdi, yavaş – yavaş səmada günəşin sarı diski yanmağa başlayırdı.

Vadinin tam mənzərəsi birinci dəfə qarşımda peyda olurdu - aşağı axan çay, orda – burda səpələnmiş kəndlər və qayanın ətəyinə sığınmış Sent – Saven. Mən kilsəni, əvvəl fikir vermədiyim qəbiristanlığı və pəncərələri çaya açılan orta əsr evciklərin gördüm.

Aşağıda, bizim bir neçə dəqiqə əvvəl geridə qoyduğumuz yerdə çoban sürüsünü qovurdu.

-Yoruldum, - keşiş dilləndi. – Gəl bir az dayanaq.

Biz qaya parçasının üzərindən qarı təmizləyib gücsüz halda ora sərildik. Keşiş tərdən tamam islanmışdı, ayaqları isə yəqin ki bərk donmuşdu.

-Qoy, müqəddəs İsa mənim gücümü qorusun, çünki mən bir də onun yolunu getmək istəyirəm, - o mənə tərəf çevrilərək dedi.

Mən onun nəyi nəzərdə tutduğunu başa düşmədim və başqa şeydən danışmaq qərarına gəldim:

-Baxın – qarın üstündə izlər var.

-İzlərin bir qismini ovçular qoyub. Digər qismini isə - ənənəni bərpa etmək istəyən kişi və qadınlar.

-Hansı ənənəni?

-Onun əsasını müqəddəs Saven qoyub. O, dünyadan uzaqlaşıb, dağlara qalxıb və bu zirvələrdən Tanrının qüdrətini anlamağa çalışıb.

-Müqəddəs ata, mənə bir şeyi başa düşmək lazımdır. Dünənə qədər mən seçim qarşısında olan – evlilik və ya din – imanla birlikdə idim. Bu gün öyrəndim ki, o, möcüzələr yaradır.

-Biz hamımız möcüzə yaradırıq, - keşiş dedi. – İncili yadına sal: «əgər siz noxud boyda inama sahib olsanız və bu dağa «burdan ora keç» desəniz, o keçəcək».

-Biz sizinlə Allah qanunları dərsində deyilik. Mən bu insanı sevirəm və onu daha yaxşı başa düşmək, kömək etmək üçün haqqında mümkün qədər çox bilmək istəyirəm. Başqaları məni maraqlandırmır, onlar nəyi bacarırlar, nəyi bacarmırlar, nə fərqi var.

Keşiş dərindən nəfəs aldı və qısa tərəddüddən sonra qərara gəldi və dilləndi:

-İndoneziya adalarında meymunları tədqiq edən bir alim, onlardan birinə yeməzdən qabaq şirin kartofu yumağı öyrədə bilir. Çirkdən və qumdan təmizlənmiş kartoflar daha dadlı olur.

Bunu sadəcə meymunların təlimi haqqında elmi iş yazdığı üçün edən alim təssəvvürünə belə gətirmirdi ki, apardığı təcrübə nə ilə nəticələnəcək. O, digər meymunların da bilincini təqlid etməyə başladığını görəndə çox təəccübləndi.

Bu hal müəyyən sayda meymunlar kartofları yumaq sənətini öyrənənə qədər davam etdi – və birdən, günlərin bir günü arxipelaqın digər adalarındakı meymunlar da eyni şeyi eləməyə başladılar. Ən təəccüblüsü isə o idi ki, bütün başqa meymunlar ömürlərində eksperimentin aparıldığı adada olmamışdılar.

Keşiş susdu, sonrasa soruşdu:

-Başa düşdün?

-Yox, - mən cavab verdim.

-Bu məsələ ilə bağlı çoxlu tədqiqatlar mövcuddur. Elm sübut edib ki, müəyyən qism insanlar inkişafın müəyyən bir səviyyəsinə çatanda, bütün insan nəsli inkişaf edir. Biz bu sıçrayış üçün nə qədər adamın gərək olduğunu bilmirik – lakin dəqiq bilirik ki, bu belədir.

-Bakirə Məryəmin əhvalatına oxşayır, - mən dedim. – O, Vatikan müdriklərin və savadsız kəndli qızın gözünə görünüb.

-Kainat ruha malikdir və elə bir an gəlir ki, o, özünü hər şeydə və hamıda eyni vaxtda büruzə verir.

-Bu qadın ruhudur.

O güldü, mənsə bu gülüşün nə anlama gəldiyini başa düşmədim.

-Bakirə Məryəm ehkamı təkcə Vatikanın uydurması deyil, - o dedi. – Dünyanın hər yerindən səkkiz milyon adam bu xahişlə Papaya ünvanlanmış petisiyanı imzalayıb. Bu sanki hava ilə ötürülürdü.

-Bu birinci addım idi?

-Nəyə doğru birinci?

-Müqəddəs Ananın Tanrının qadın siması kimi qəbul edilməsi yolunda ilk addım. Axı, biz İsanın Allahın kişi simasını təcəssüm etdiyini artıq boynumuza almışıq.

-Nəyi nəzərdə tutursan?

-Qadını Müqəddəs Üçlüyün ayrılmaz parçası kimi qəbul etməmiz üçün hələ nə qədər zaman keçməlidir? Müqəddəs Üçlüyün Allah - Müqəddəs Ruhdan, İlahə – Anadan və Allah – Oğuldan ibarət olduğunu nə vaxt anlayacağıq?

-Gəl gedək, - o cavab verdi. - Belə dayananda soyuq olur.

-Bir az əvvəl sən mənim səndəllərimə baxmışdın, - keşiş dedi.

-Deməli, siz, həqiqətən, düşüncələri oxuya bilirsiniz? – mən soruşdum.

Mənim sualıma cavab vermədən o belə danışdı:

-Mən sənə bizim ordenin yaranma tarixi haqqında bəzi şeylər danışacağam. Biz «karmelitlər» adlanırıq və müqəddəs Tereza Avilskinin qoyduğu qaydalara əsasən ayaqyalın gəzirik, zira əgər insan cismini özünə tabe etməyə qadirdirsə, öz ruhuna da hökm edə bilər.

Gözəgəlimli zahiri görünüşü olan Terezanı atası mənəvi tərbiyə alması üçün monastıra vermişdi. Günlərin bir günü monastırın dəhlizlərindən keçərkən o, İsa ilə danışmağa başlayır. Onun düşdüyü ekstaz o qədər güclü və dərin idi və elə tez – tez təkrarlanırdı ki, tezliklə qızın həyatı tamamilə dəyişir. Karmelit monastırlarının nigah agentliklərinə çevrildiyini görən Tereza İsanın ehkamlarının ilkinliyini qoruyan orden yaratmaq qərarına gəlir.

Müqəddəs Tereza özünü hazırlamalı və o dövrün iki ən qüdrətli rəqibləri ilə döyüşə girişməli idi – Kilsə və Dövlətlə. Bununla belə o, geri çəkilmir, çünki öz borcunu yerinə yetirməyin necə vacib olduğunu bilirdi.

Bir dəfə – onun ruhu zəifləyəndə – müqəddəsin sığınacaq tapdığı evin qapısında cırcındır içində bir qadın peyda olur və Tereza ananın yanına aparılmasını tələb edir. Ev sahibləri ona sədəqə vermək istəyirlər, lakin qadın onu rədd edir və müqəddəslə danışmamış getməyəcəyini bildirir.

Üç sutka o, yemədən, içmədən evin qapısında dayanır. Nəhayət, ona rəhmi gələn müqəddəs Tereza qadını içəri buraxmağı xahiş edir.