mühitin ) sıxlığı- vahidi kg/m3; 𝝈 -Puasson əmsalıdır, 𝑮 = 𝑬
𝟐(𝟏+𝝈)
-sürüşmə
moduludur; vahidi Pa=N/ m2
Puasson əmsalı eninə nisbi deformasiyasının uzununa nisbi deformasiyasına olan nisbətinə bərabərdir, yəni
𝚫𝒅
𝝈 = − 𝒅 = − 𝚫𝒅 ∙ 𝒍
(3)
𝚫𝒍
𝒍
𝒅 ∆𝒍
Əksər elastiki bərk cisimlər (metallar və s.) üçün σ=(0,2-0,4) intervalında
olduğundan (𝟏−𝝈) (𝟏+𝝈)(𝟏−𝟐𝝈)
≈ 𝟏 olur və uzununa dalğaların bərk materiallarda
yayılma sürəti
𝑬
∥
𝑪 = √
𝝆
(4)
şəkilində ifadə olunur.
Eninə dalğanın yayılma sürətinin uzununa dalğanın yayılma sürətinə nisbəti
𝑪⊥ = 𝟎, 𝟓
𝑪∥
Uzununa dalğa olan səs dalğasının maye mühitində yayılma sürəti
𝑲
𝑪∥ = √𝝆
(5)
şəkilində ifadə olunur. Burada K - həcmi sıxılma moduludur Qazlarda yayılan səs dalğalarının sürəti
𝑪∥
= √𝜸 𝑹𝑻
𝑴
= √𝜸 𝑷
𝝆
(6)
şəkilində ifadə olunur . Burada 𝜸 = 𝑪𝑷
𝑪𝑽
-adiobat əmsalı, M- qazın molyar
kütləsi , R- Universal qaz sabiti , T- mütləq temperatur P-təzyiq, 𝝆 - sıxlıqdır.
Ultrasəs dalğalarının intensivliyi
Səs dalğaları muhitdə yayılarkən enerji daşıyir və daşınan enerjinin orta
qiyməti
W 1 2 A2 V 2 2 2 A2 V
2
(7)
enerjinin sıxlığının orta qiyməti isə
w 1 2 A2 2 2 2 A2
2
(8)
kimi təyin olunur.
Sualanmanın qarşısında olan vahid səthdən vahid zamanda daşınan səs enerjisi enerji selinin sıxlığı və ya səsin intensivliyi adlanır
𝑾
𝑱 = ∆𝑺∆𝒕
Ultrasəsin J intensivliyi yalnız Хm =A amplitudundan deyil, həm də rəqslərin tezliyindən asılıdır. Bu asılılıq
J 1 2 A2 c 2 2 2 A2 c
2
(9)
düsturu ilə ifadə оlunur, burada - mühitin sıхlığı; c- həmin mühitdə səsin sürətidir.
Ultrasəs dalğaları eyni amplitudalı səs dalğalarına nisbətən kifayət qədər böyük tezliyə malik оlduqlarından, оnların intensivliyi də хeyli böyük оlur. Mühit hissəciklərinin böyük intensivlikli ultrasəs rəqsləri, ultrasəs dalğalarının yayılması ilə müşayiət оlunan fiziki prоseslərə səs rəqslərinə nisbətən daha güclü təsir göstərir. Ultra akustikanın çохlu sayda spesifik hadisələri məhz bununla izah edilir.
Akustik müqavimət.
Səs dalğaları yayılan mühitin əsas xarakteristikalarından biri mühitin səsə göstərdiyi akustik müqavimətidir. Mühitin xüsusi akustik müqaviməti Z=𝝆𝒄
-mühitin sıxlığının həmin mühitdə yayılan ultrasəs dalğasının sürətinə hasili
kimi təyin olunur. Materalda yayılan ultrasəsin dalğalarının J intensivliyi materialın akustik muqaviməti ilə tərs, akustik təzyiqin kvadratı ilə düz mutənasibdir:
𝑱 =
𝑷𝟎𝟐
𝟐𝒁
. (10)
Burada P0- səs təzyiqinin amplitud qiyməti olub, mühirin hissəciklərinin rəqsinin amplitudu qiymətinin mühitin akustik müqavimətinə hasili kimi təyin olunur.
P0 = Z.A.ω (11)
(11) -fadəsindən Z- təyin edib (10) da nəzərə alsaq alarıq:
𝐉 = 𝐏𝟎𝐀
𝟐
(12)
Əğər dalğa yayılarkən sönməyirsə intensivlik butun nöqtələrdə sabit qalır.
Dopler effekti və onun tibbdə tətbiqi
Dopler effekti səs dalğalarını şualandıran və gəbul edən mənbələrin bir- birlərinə nəzərən hərəkəti zamanı gəbuledicinin qəbul etdiyi dalğanın tezliyinin dəyişməsinə deyilir. gəbuledicinin qəbul etdiyi dalğanın tezliyi
𝑣′ = 𝒄+𝒗
𝒄−𝒖
𝑣 (8)
Burada c- səsin mühitdə sürəti, u- şüalandırıcının mühitə nəzərən sürəti
, υ− qəbuledicinin mühitə nəzərən sürətidir.Əgər şüalandırıcı və gəbuledici bir- birlərinə yaxınlaşarsa u >0 və υ>0 , uzqlaşarsa u< 𝟎 və 𝒗 < 𝟎 götürülür.Əgər qəbuledici hərəkətsiz olarsa 𝒗 = 𝟎
𝑣′ = 𝒄
𝒄−𝒖
𝑣 (9)
və şüalandırıcının sürəti üçün:
𝒖 = 𝒄(𝟏 − 𝑣
𝑣𝘍
) (10)
alınar.
Səs dalğalarının gəbulediciyə çataraq gəbuledicidə rezonans yaratması üçün qəbul e dilən tezlik 𝑣′-gəbuledicinin rezonans tezliyinə bərabər olar
𝑣′ = 𝑣
𝒓𝒆𝒛
= 𝒄
𝝀𝒓𝒆𝒛
(11)
burada 𝝀𝒓𝒆𝒛- rezanatorun məxsusi rəqslərinə uyğun dalğa uzunluğudur.
Dopler effektindən istifadə edərək tibbidə diaqnuzun qoyulmasında ,qan damarlarında qanın axın sürətini ölçməklə damarların keçiricilik vəziyyətini təyin etmək olur.
Dostları ilə paylaş: |