Mühazirə 2 coğrafiyanin təDRİSİ metodikasi kafedra : Azərbaycan coğrafiyası və coğrafiyanın tədrisi metodikası kafedrası
Yüklə 55,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- OXUYARAQ ÖYRƏNƏ BİLƏRSƏN, LAKİN ANLAMAQ ÜÇÜN SEVMƏK TƏLƏB OLUNUR!
- Pedaqoji tədqiqatlar aşağıdakı metodların köməyi ilə həyata keçirilə bilər
- Məntiqi metodlara
- Analogiya və ya bənzətmə
- Sistem-struktur yanaşma
- RIYAZI- STATISTIK TƏDQIQAT METODLARI
- EMPIRIK TƏDQIQAT METODLARI
- Məktəb sənədlərinin öyrənilməsi
- Elmi –metodik tədqiqatın əsas mərhələləri
| MÜHAZIRƏ 2 COĞRAFİYANIN TƏDRİSİ METODİKASI KAFEDRA : Azərbaycan coğrafiyası və coğrafiyanın tədrisi metodikası kafedrası MÜƏLLİM: Dos. Nərminə Seyfullayeva
1.Metod nədir 2.Tədqiqat metodu nədir 3.Nəzəri tədqiqat metodları 4.Emprik tədqiqat metodları 5. Metodiki tədqiqatın məntiqi quruluşu. 6. Aparılan elmi- tədqiqatların əsas istiqamətləri
AÇAR SÖZLƏR 1.Nəzəri metodlar 2. Emprik metodlar 3.Analogiya 4. Modelləşdirmə 5. Müqayisə metodu 6.İnduksiya 7. Tarixi metod 8. Müşahidə 9. Eksperiment 10. Deduksiya 11.Tipologiya 12. Sintez 13.Ümumiləşdirmə 14. Statistik
Metod nədir – Metod tədqiqatçının, jurnalistin, müəllimin, müəyyən məqsədə çatmaq, vəzifəni yerinə yetirmək, araşdırma aparmaq üçün sistemli şəkildə atdığı addımlar, istifadə etdiyi üsulların cəmidir.
Metodlar - müəllim dərs prosesində şagirdləri başa salmaq üçün - tədqiqatçı elmi işini tamamlamaq üçün - tələbə buraxlış işini yazmaq üçün - magistr dissertasiya işini yazmaq və müdafiə etmək üçün və s. harada tətbiq edilir. Müasir pedaqogikada elmi- tədqiqat və təlim metodları mövcuddur OXUYARAQ ÖYRƏNƏ BİLƏRSƏN, LAKİN ANLAMAQ ÜÇÜN SEVMƏK TƏLƏB OLUNUR! Şəmsi TƏBRİZİ
TƏDQİQAT METODLARI – ilk növbədə tədqiqtın özü nə deməkdir. Tədqiqat elmi biliklərin artırılması və onların tətbiq edilməsi üçün yeni sahələrin axtarılması məqsədi ilə ardıcıl olaraq həyata keçirilən elmi fəaliyyətdir. Bir şeyi və ya onun xüsusiyyətlərini öyrənmək, müəyyənləşdirmək məqsədilə aparılan dəqiq elmi araşdırmalardır. Tədqiqat - elmi-tədqiqat mövzusunun seçilməsi, hipotezin (fərziyyənin ) qoyuluşu, tədqiqatların növləri və tədqiqat metodları, materialların toplanması, müvafiq tədqiqat strukturları, akademik yazı qaydaları əsasında fəaliyyəti əks etdirir. Tədqiqatlar fundamental və tətbiqi olmaqla iki qrupa ayrılır. Fundamental tədqiqatlara – yeni biliklərin istifadəsi ilə əlaqədar hər hansı bir məqsəd olmadan onların əldə edilməsinə yönəldilmiş eksperimental və ya nəzəri tədqiqatlar aid edilir. Onların nəticələri fərziyyələr, nəzəriyyələr, metodlardan və s. ibarətdir. Fundamental tədqiqatlar əldə edilmiş elmi nəticələrdən praktikada istifadə edilməsi imkanlarının aşkar edilməsi üçün tətbiqi tədqiqatların aparılması haqqında tövsiyələr, elmi nəşrlər və s. ilə başa çata bilər. Tətbiqi tədqiqatlar – konkret praktiki məsələlərin həll edilməsi məqsədi ilə yeni biliklərin əldə edilməsinə yönəldilmiş orijinal işlərdən ibarətdir. Tətbiqi tədqiqatlar fundamental tədqiqatların nəticələrindən istifadə edilməsinin mümkün yollarını, əvvəllər formalaşdırılmış problemlərin həlli üçün yeni metodları müəyyənləşdirir. Tədqiqatlar keyfiyyəti ilə səciyyələnir: – tədqiqatın məzmun tamlığı: mövzunun düzgün seçilməsi, həcmi, genişliyi, zənginliyi; – tədqiqatın dəqiqliyi: heç bir səhvə yol vermədən nəticəyə yaxınlaşmaq, tədqiqat mövzusunun baza anlayışlarını təşkil edən faktları, mühüm müddəaları dərk edərək seçə bilmək; – tədqiqatın ədalətliliyi: tədqiqatda iştirak edən müxtəlif tərəflərlə ünsiyyət yaratmaq, bütün məsələlərin həllində düzgün mövqedə olmaq bacarığı; – tədqiqatın dərinliyi: aparılan tədqiqat işinin mahiyyətini, səbəb və nəticə əlaqələrini araşdırmaq; – tədqiqatın şüurluluğu: istifadə edilən faktların, müddəaların düzgünlüyünə əmin olmaq, onları arqumentləşdirmək; – tədqiqatın elmiliyi: tədqiqat mövzusunu təhlil etmək, elmi əsaslara istinad edərək tətbiqə hazırlaşmaq; – tədqiqatın ümumiləşdirilməsi: tədqiqat mövzularını bloklar üzrə üzləşdirmək, prosesdə inkişaf və dinamikanı götürmək; – tədqiqat nəticələrinin praktikada istifadə olunması: tövsiyələrin hazırlanması, tətbiqi üçün üsul və priyomları seçə bilmək bacarığının olması. Tədqiqatın keyfiyyəti onu aparan tədqiqatçının şəxsi keyfiyyətlərindən - – tədqiqatçının dünyagörüşünə malik olmasından; tədqiq edəcəyi sahəni mükəmməl bilməsindən; obyektiv və ədalətli olması, şəxsi hislərinə qapılmamasından; ünsiyyət qurmağı bacarmasından; tədqiqat apardığı zaman proseslərə müdaxilə etməməsindən; kompüter texnologiyalarından istifadə səriştəsindən ; tədqiqat nəticələrini elmi cəhətdən əsaslandırmasından; fikirlərini aydın şəkildə izah etməyi bacarmasından və s.-dən aılıdır.
Elmi Tədqiqat obyektləri öyrənənləri, öyrədənləri, idarəedənləri və s. əhatə edə bilər. Belə tədqiqatlar pedaqoji tədqiqatlar adlanır. Elmi- təqiqatlar məktəblərdə, pedaqoji müəssislərdə, dövlət və özəl müəssisələrdə aparılır. Tədqiqatın obyekti məktəbəqədər təhsil pilləsi; ibtidai təhsil pilləsi; əsas təhsil pilləsi; orta təhsil pilləsi; bakalavr təhsil pilləsi; magistr təhsil pilləsi və s. –dir.
direktorlar və direktor müavinləri; valideynlər; digər peşənin mütəxəssisləri və s. – dən ibarət ola bilər. Subyekti müəyyən edərkən onların müqayisə oluna bilməsi nəzərə alınmalıdır. Pedaqoji tədqiqatlar aşağıdakı metodların köməyi ilə həyata keçirilə bilər: 1. Nəzəri tədqiqat metodu. 2. Empirik tədqiqat metodu. 3. Riyazi tədqiqat metodu.
ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi yolu ilə məktəbdə coğrafiyanın təlimi prosesinin öyrənilməsinə, problemlərin üzə çıxarılmasına xidmət edir. Nəzəri tədqiqatların tətbiq edilməsində əsas məqsəd öyrənilən proses və hadisəyə aid qanunauyğunluqların aşkar edilməsinə və formalaşdırılmasına nail olmaqdır. Bu metod toplanmış ədəbiyyat və elektron materiallarının təhlilinə əsaslanır. Bu metodun köməyi ilə əvvəllər digər tədqiqatçıların bu sahədə apardıqları işlər öyrənilir və bu, tədqiqatçıya müəyyən bilik və məlumatlar toplamağa imkan verir. Nəzəri metodlar məntiqi və formalaşdırılmaış qruplara ayrılır.
yanaşma, ideallaşdırma və analogiya daxildir. Formalaşdırılmış – sistem- struktur, müqayisə, tarixi yanaşma, statistik, modelləşdirmə daxildir. Analoq metodu- öyrənilən obyekt və hadisələrin hər hansı bir əlamətlərinin , xüsusiyyətlərinin, əlaqələrinin əsasında oxşarlıqlarının aşkar edilməsinə əsaslanır. Tarixi metod Bu metod məsələyə müxtəlif illərdə olan yanaşmanı üzə çıxarır, müxtəlif dövrlərdə şagirdlərin coğrafiya fənni üzrə təlim nəticələri, bilik və bacarıqlarının qiymətləndirilməsinin müqayisəsi ilə təhlil olunur. Modelləşdirmə Bu metodun mahiyyəti – hər hansı coğrafi hadisə və ya prosesə aid digər formada oxşarını vermək və onu tətbiq etməklə aparmaqdır. Belə ki, tədqiqatçı hər hansı dərs mövzusunun konspektini təklif etdiyi metoda əsasən model olaraq təqdim edir və müəllimin işini şagirdlərin fəaliyyətini fərz edir, alınacaq nəticələrə dair proqnozlar verir. Analogiya və ya bənzətmə Bu metodunun köməyi ilə coğrafi obyekt, hadisə və proseslərə dair təsəvvürləri formalaşdırmaq, onun özünəməxsusluğunu canlandırmaq mümkündür.
Bu metod öyrənilən obyektə müəyyən əlamətləri özündə birləşdirən vahid, bütöv kimi baxmağı və bu zaman digər əlamətləri nəzərə almamağı tələb edir. Məsələn təlim zamanı sinifdəki şagirdlərə differensial yanaşmağa, onların yaradıcılığının üzə çıxarılmasına təkan verir, öyrənilən obyekt və hadisənin ideal kimi qiymətləndirilməsi, şagirdlərə təlim prosesində fərdi yanaşmağa, əqli qabiliyyətinə görə («zəif», «orta», «güclü») yanaşmağa imkan verir. Şagird şəxsiyyətinin digər xüsusiyyətləri nəzərə alınmır.
Bu metodun mahiyyəti öyrənilən coğrafi hadisə və obyketləri hər hansı xüsusiyyətinə, müəyyən əlamətlərinə görə qruplaşdırmağa, təsnifat etməyə imkan yaradır. Məsələn təlim metodlarının təsnifatı əyani vasitələrin qruplaşdırılması, müstəqil və praktik işlərin bölgüsü, fəal dərsin mərhələri üzrə coğrafi biliklərin məzmunu və s. Sistem-struktur yanaşma Bu metod mürəkkəb quruluşa malik olan hər hansı obyekt və hadisənin bütövlükdə yəni bir-biri ilə əlaqədə olan sistem kimi öyrənməyə imkan verir . Məsələn, coğrafiyanın tədrisi prosesində əsas diqqət müəllim və şagirdlərin fəaliyyətləri arasındakı əlaqənin araşdırılmasına yönəldilir. Coğrafiya dərslərinin planlaşdırılması zamanı system-struktur yanaşma metodunun tətbiq edilməsi məzmun standartının reallaşdırılmasına, təlim nəticələrinin yerinə yetrilməsinə, dərsin mərhələləri üzrə tələblərin yerinə yetrilməsinə, əyani vəsaitlərin mövcudluğu və məzmuna müvafiq olmasına. Dərsdə refleksiyanın yaradılmasına system kimi baxılır. Müqayisə metodu Bu metodunun tətbiqi şagirdlərdə xüsusilə tənqidi təfəkkürün inkişafına səbəb olur, tədqiq edilən məsələnin özünəməxsus xüsusiyyətlərini daha aydın təsəvvür etməyə imkan verir.
Bu metodun köməyilə tədqiqatın modeli yaradılır, informasiyanın dəqiqliyi yoxlanılır, fakt və hadisələr təhlil olunur və qiymətləndirilir. Bu metod şagirdlərin müvəffəqiyyətinin müəyyən olunmasında istifadə olunan bal sisteminə əsaslanır. Bu statistik məlumatlar nəticələri analiz etmək üçün metodik baza rolunu oynayır. Riyazi metod eləcə də əldə edilən məlumatları təsnif etməyə, onları müəyyən xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdırmağa imkan verir.
EMPIRIK TƏDQIQAT METODLARI- tədqiq edilən problem üzrə faktların toplanması, əldə edilən nəticələrin yoxlanılması və dəqiqləşdirilməsi məqsədi ilə istifadə olunur. Emprik metodlara sorğu anketləri; söhbət; dialoq, monitorinq; müşahidə; eksperiment; qruplarla iş; müsahibə; test tapşırıqları daxildir. Emprik metodlar müşahidə, təcrübənin öyrənilməsi və eksperiment olmaqla qruplara ayrılır.
Pedoqoji prosesi müəyyən vaxt ərzində ardıcıl olaraq müşahidə etmək, nəticələri təhlil etmək, müəllim və şagird fəaliyyətini düzgün qiymətləndirmək üçün ən qiymətli vasitədir. Müşahidə metodu ciddi və obyektiv aparılmalıdır, dərs, ekskursiya və ya dərsdənkənar məşğələlərdə yerinə yetirilməlidir. Müşahidələr sistematik və məqsədyönlü şəkildə aparılmalıdır. Müşahidə olunan obyekt dəqiq təsvir edilməlidir.
Bu metodu müəllim, şagird və valideynlər arasında aparılmalıdır. Seçilmiş mövzuya aid suallara yazılı cavab tələb olunmalıdır. Qısa vaxt ərzində çox saylı respondentlərdən kifayət qədər suala cavab alınması, onların müqayisəli təhlili,nəticənin çıxarılması tədqiqatçıya nisbətən asan yolla geniş faktlar toplamağa imkan verir. Anket sorğudakı suallar dəqiq olmalı, respondetlərdə çaşqınlıq yaratmamamlı, onlara öz təkliflərini vermək üçün şərait yaratmalıdır.
Emprik metodlar içərisində əhəmiyyəti böyükdür. Verilmiş problem əsasında respondetlərin hazırlıq səviyyələri daha ətraflı təhlil oluna bilir. Tədqiqtın mövzusuna uyğun olaraq respondentə verilən problem haqqında geniş yazır və bu tədqiqatın aparılmasında istifadə olunur.
Esse fransız sözü olub, mənası sınaq, təcrübə, deməkdir. Essenin məqsədi sərbəst düşüncəni müəyyən etməkdir. Essedə məqsəddəki fikri bildirmək üçün yanaşma, təhlildən istifədə edilir. Esse problemin sərbəst şəkildə qoyuluşudur.. Essenin strukturu 3 hissədən ibarət olur. 1) Giriş; 2) Əsas hissə; 3) Nəticə. Esse-yə verilən tələblər Essenin həcmi kiçik olmalı ( 400-600 söz) , konkret olaraq bir məsələni əhatə etməli və həmin məsələdən kənara çıxmaq məsləhət görülmür,məntiqi ardıcıllığa əməl etmək tələb olunur. Esse səmimi yazılmalı, rəsmi olmamalı, ədəbi dilin normalarına, orfoqrafiya qaydalarına əməl edilməli, durğu işarələri yerli-yerində qoyulmalıdır
Ardıcıl sualvermə üsulu ilə tədqiqat üçün tələb olunan materialların respondentdən alınmasıdır. Ardıcıl sualvermə üsulu ilə respondentin söhbət edilir və tədqiqat üçün lazım olan materiallar əldə edilir.
Məktəb sənədlərinin öyrənilməsi Tədqiq olunan problemin öyrənilməsində bu metod çox mühüm metod kimi istifadə olunur. Bura arxiv sənədləri, sinif jurnalları, summativ qiymətləndirmə sənədləri, formativ qiymətləndirmə jurnalları, metodbirləşmənin iş planı, dərslərin işmalları, inteqrasiya cədvəlləri, şagirdlərin iş dəftərləri, təcrübə avadanlıqları, bir sözlə şagird «portofolosunu» araşdırmağa istiqamətlənməli,əyani vəsaitlər və s.-in sayı, keyfiyyəti, istifadə yararlığı yoxlanılmalı və mənbələrə istinad edilməlidir.
əldə etməyə imkan verir. Testlərin cavablarının ümumiləşdirilməsi tədqiqatçıya sistemləşdirmək, təsnif etmək imkanı verir.
Pedoqoji eksperiment – coğrafiya tədrisi metodikasının ən mühüm tədqiqat metodlarından biridir. Ümumiyyətlə tədris metodikasına aid mövcud olan problemlərin elmi şəkildə tədqiq olunması pedoqoyi eksperiment vasitəsi ilə əsaslandırılır. Tədqiqatçı tərəfindən formilə edilmiş fərziyyənin, nəzəriyyənin, konsepsiyanın doğruluğunu yoxlamaq məqsədi ilə təşkil edilmiş təlim təcrübəsidir. Bu tədqiq pedaqoji hadisəyə nəzarət etməyə imkan verir. Pedaqoji eksperiment müəyyən şərtlərə cavab verməklə həyata keçirilməlidir. Onun təşkili üçün fərziyyəyə uyğun tədris-metodiki materiallar hazirlanmalıdır. Pedaqoji eksperimentin növləri çoxdur. Vaxtına görə- uzun müddətli və qısa müddətli ola bilər. Öyrənilən hadisənin tərkibinə görə-sadə,mürəkkəb ola bilər. Təşkilinə görə- labarotor, təbii, kompl ola bilər. Məqsədinə görə- nəzarət, formalaşdırıcı, təsdiqedici Məktəb sənədlərinin öyrənilməsi
Elmi –metodik tədqiqatın əsas mərhələləri Mövzünün seçilməsi Tədqiqatın probleminin qoyulması Tədqiqatın obyekti və predmetinin seçilməsi Tədqiqatın işçi fərziyyəsinin irəli sürülməsi Tədqiqatın məqsədinin təyin edilməsi Tədqiqatın vəzifələrinin təyin edilməsi Tədqiqatın metodlarının seçilməsi Elmi –metodik tədqiqatın əsas mərhələləri 8. Pedaqoji eksperimentin təsdiqedici mərhələsinin keçirilməsi 9. Pedaqoji eksperimentin formalaşdırıcı mərhələsinin keçirilməsi 10. Öyrədici eksperiment mərhələsinin keçirilməsi 11. Tədqiqatın nəticələrinin çıxarılması 12. Əldə edilmiş nəticələrin praktik əhəmiyyətini göstərin YEKUN Hər hansı tədqiqat işi müxtəlif metodlar vasitəsi ilə yerinə yetirilməlidir. Tədqiqatın sonunda alınan nəticələr ümumiləşdirilməli və təsirə məruz qalmadan yekunlaşdırılmalıdır. Tədqiqatçının gözlədiyi, əldə etmədiyi nəticələri təklif kimi irəli sürməlidir. Tədqiqat üçün ilk növbədə seçilmiş mövzunun aktuallığı əsaslandırılmalı, bu mövzu haqqında hansı tədqiqatların aparılması araşdırılmalı, mövzuya dair fərziyyələr irəli sürülməli, müşahidə lər aparılmalı, nəticələr çıxarılmalı, mövzu yekunlaşdırılmalı və təkliflər verilməlidir.
1. Coğrafiyanın tədrisi metodikası. Dərslik. N.Seyfullayeva. Bakı. 2011 2.Orta məktəblərdə coğrafiya təliminin metodikası ( B.Bibikin redaktəsi ilə) «Maarif» 1978. 3.Metodika prepodavaniə qeoqrafii Pod redaküiey E.Tamojney Moskva 2008 4. Proektnaə deətelğnostğ uçahixsə qeoqrafiə 9-11 klassı.N. Yakovleva Volqaqrad 2008
5. Tədqiqatin konsepsiyasinin müəyyənləşdirilməsi - İntiqam Cəbrayılov. Təhsil Problemləri İnstitutu Yüklə 55,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|