Mühazirə Çörək sənayesi haqqında ümumi məlumat Plan Giriş. Fənn haqqında ümumi məlumat

263 
 
hesablamas
ında  lazım  olan  havanın  t zyiqinin  öyr nilm sini  t l b  edir.  Un 
ötürm  borusunda itkil r aşağıdakı düsturla hesablanır. 
3
0002
,
0
1
66
,
26
m
N
T
Ml
Ml
P
p



    ( 3 ) 
M – un n qledici borularda unun qat
ılığı  
M - 
kq
100
60 
 1 kq hava 
üçün  
l – n ql edici borunun uzunlu
ğu ( m )  
bu  d
üsturun  hesablanması  zamanı  Ml  1800  k miyy tind n  artıq 
olmamal
ıdır.  
Bu zaman m
üqavim t 12780 n / m
2
  
Son hava s
ür ti
 
k
V
 
a
şağıdakı düsturla hesablanır.  
sur
m
TR
k
P
V
)
66600
1
(
5
,
7




 ( 4 )  
S
ür tl ndirilm   zamanı  itiril n  t zyiqin  miqdarı  aşağıdakı  formula  il  
hesablan
ır.  
ΔP
sür t zamanı
=( 0,01 + 0,05n ) 
μ V
2 
k
      
( 5 ) 
n – s
ür t qurğu üz rind ki ötürücül rin sayı  
Rotorda 
şlyuz daxilind  t zyiq itkisi ΔP = 0,005 μ V
2
k
       
( 6 )
 
G rginl
şdirici artıq t zyiq aşağıdakı düsturla hesablanır.  


2
735
10800
m
N
slyuz
sur
TR
H
P
P
P
P







  ( 7 ) 










735
1
,
1
slyuz
sur
TR
P
P
P
P
 
ΔP
TR
 – un 
ötürücüd  borudakı itki 
ΔP
sur 
 - s
ür tl ndirm  zamanı baş ver n t zyiq itkisi 
ΔP
slyuz 
– 
şlyuzdakı t zyiq itkisi  
N ql edici x td ki havan
ın miqdarı aşağıdakı formula il  hesablanır. 
min
9
,
13
3
m
Q
Q
M
b



  ( 8 ) 
Q
M
 – qur
ğunun istehsal gücü ton / saat  

---

264 
 
Un 
ötürücü borunun diametri aşağıdakı formula il  hesablanır. 
k
B
V
Q
d
47

    ( 9 ) 
G
öst rilmiş  hesablamalar  ayrozol  n qledicisinin  h r  bir  sah si  üçün 
n z rd   tutulur.  Ayrozol 
ötürücüd   havanın  gücü  aşağıdakı  düsturla 
hesablan
ır.  
T
k
P
Q
N
v
ötürücü
hava
N
B


32
,
133
102
60
10000





   ( 10 ) 

M
P
- g
ücl ndiricinin hesablanan t zyiqi H / m
2
 
hava

 - hava 
üfürücünün f. i.  . ( 0,6 )  
ötürücü

 - 
ötürücünün f. i.  . ( 0,9 ) 
Boru  k m rin  ba
şlanğıcında  lazım  olan  t zyiqin  miqdarı  aşağıdakı 
formula il  hesablan
ır.  
вод
прив
M
P
d
v
l
P



2
1

  ( 11 ) 

 -  msal
ı 
d
lv
2

 k miyy tind n as
ılı olub 


7
10
16
2




 

 - qar
ışığın qatılığı  
прив
l
 - 
çıxıntıların v   yril rin uzunluğu 

 - havan
ın sür ti olub m / san v  aşağıdakı düstur il  mü yy n edilir.  
san
m
прив
m
Bl
2





    ( 12 ) 

 - material
ın ölçüsünü ifad  ed n  msal  
16
10 


 
m

 - unun s
ıxlığı kq / m
3
 
B – y
ükün növünd n asılı olan  msal. Aşağıdakı kimi ifad  edilir.  


5
10
5
2




un
B
 
P
lav  t zyiq
  –  H  h
ündürlüy   qaldırılan  lav   t zyiqi  göst rir  v   aşağıdakı 
formula il  ifad  edilir. 

---

265 
 
4
.
.
10
32
,
133
H
P
tezyiq
el




   ( 13 ) 
Kompressor  m
üh rriki  üçün  t l b  edil n  güc  aşağıdakı  formula  il  
hesablan
ır.  
kvt
LQ
N
B

102
32
,
133
60



 
Burada Q
B
 – s rf olunan havan
ın miqdarı m3 / d q 

 - kompressorun f. i.   ( 0,5 ) 
L  –  1m
3
  havan
ın  izometrik  sıxılması  zamanı  kompressorun  nisbi  n z ri 
s
ıxlığı. 
Qeyd  etm k  laz
ımdır  ki,  xarici  ölk l rd   ardıcıl  axın  x tl rind   unun 
dozatorlara    n ql  edilm si  ad t n  pnevmatik  transpartyorlar  vasit sil   
h yata ke
çirilir.  
Makaron  fabrikl rind   pnevmatik  transpartyorlar
ın  ümumi  üstünlüyü 
il  yana
şı çox mühüm  h miyy t k sb ed n xammalın ( un v  un hiss cikl ri ) 
v   yar
ımfarikatların  hava  şırnağında  xüsusiyy tl ri  yaxşılaşır  ki,  bunlardan 
unun  havalanmas
ı  v   yarımfabrikatların  qurudulmasını  qeyd  etm k  olar. 
Bununla yana
şı pnevmatik transpartyorların m nfi c h ti ondan ibar tdir ki, 
makaron  fabrikl rind   istehsal
ın  yüks k  d r c d   mexanikl şdirilm sin  
baxmayaraq  enerjinin  izafi  i
şl dilm sin   s b b  olur.  Işl dil n  enerjinin  c mi 
10  –  15%  -  i  istehsala  s rf  edilir.  M
üxt lif  transpartyorlarla  yanaşı  makaron 
fabrikl rind   vakuumlu  x mir  qar
ışdırıcı  qurğulardan  istifad   edilir  ki, 
bunlar
ın t siri il  seyr kl şdirilmiş un qarışığı bunker  7 m hündürlüy  q d r 
ötürülür.  
Diametri  75  mm,  xammal
ın  qatılığı  10  kq  olan  qurğunun  istehsal  gücü 
450 kq / saata b rab rdir.  
Unun  g
ücü  onu  x mirin  m l   g lm sind   mü yy n  fiziki  –  mexaniki 
xass l r  malik olmas
ına t min edir. Bunu n z r  alaraq, unu güclü, z if, orta 
qruplara b
ülürük.  

---

266 
 
G
üclü  un  dedikd ,  onun  m l   g tirdiyi  x mirin  fiziki  xüsusiyy tl rini 
m
öhk mlik,  plastiklik,  özlülülük,  yaxşı  saxlanmasını  v   keyfiyy tli 
m mulatlar
ın alınmasını t min edir.  
Quru  halda  g
üclü  undan  hazırlanmış  m mulatlar  yüks k  möhk mliy  
malik olur.  
Z if  undan  x mirin  fiziki  x
üsusiyyt l rinin  pisl şm si  baş  verir,  yaş 
m mulatlar tez deformasiyaya u
ğrayır v  quru halda bu m mulatlar z if olur. 
Orta g
üclü unda bu  lam tl r aralıq v ziyy td  olur.  
Un  g
ücünün  texnoloji  amill r  kimi  m nası  sort  un  hazırlanan 
m mulatlara aid edilir.  
Makaron  fabrikil ri  labaratoriyalar
ında  un  qarışığı  t rkibind ki 
komponentl rin nisb ti texno kimy vi analizl rl  m
ü yy n edilir. 
A
şağıdakı düsturla ifad  edilir.  






n
q
q
k
q
k
q
k
K
n
n
or
1
....
2
2
1
1
   ( 15 ) 
Burada K
or 
– orta 
ç kinin göst ricisi  
n
q 
1
 - qar
ışıq komponentl rin analoji kütl si 
Ad t n  qar
ışıq  komponentl rin  keyfiyy t  göst ricil ri  orta  ç ki 
komponent g
öst ricil rin  yaxın olur.  
Istehsalat 
ş raitind   resepturanın  hazırlanmasında  1:1,  1:2,  1:3  v   ..... 
nisb tl rind n istifad  edilir. 
Eynicinsli  un  qarışığının  alınmas
ında  ayrozol  transpartyorlarda 
dozala
şdırıcı qurğulardan istifad  edilir. 
Bu  zaman  unun  temperaturu  anbarlardak
ı  havanın  temperaturuna 
(16
ºC ) yaxın olmalıdır.  
 
 
 

---

267 
 
Mühazir  15:  Çör k v  makaron m mulatlarinin qidaliliq 
d y rinin artirilmasi üsullari. 
PLAN: 
1. Çör yin t rkibind ki z ruri amin turşularına olan t l bat 
2.Çör yin qidalılıq d y rinin artırılmasının  sas istiqam tl ri  
3. Çör yin qidalılıq d y rinin artırılmasında heyvan m nş li qatmalar. 
4. Çör yin sortundan asılı olaraq un çıxımı v  qidalılq d y ri. 
5. 
Çör yin mineral vitamin v  dig r göst ricil rinin artirilmasi yollari
. 
 
Z ruri  amin  turşusuna  olan  t l batın  23,1%-i  lizinin,  24,6%-i 
metioninin v  sisteinin, 11,5%-i Ca-un v  18,7%-i B
2
(riboflamin) vitamin. 
Çör yin  t rkibind   Ca  v   P  elementl rinin  nisb ti  1:5,5-   olduqda 
orqanizm   m nfi  t sir  göst rdiyi  halda  insan  orqanizmi  üçün  optimal 
variant 1:1,5-  nisb to hesab olunur. 
Çör k  v   çör k  m mulatlarının  insan  qidası  rasionunda  geniş 
yayıldığını n z r  alaraq onların t rkibind ki zülal, lizin v  metionin Ca 
v   riboflaminl   z nginl şdirilm si  çör k  bişirm   s nayesinin  sas 
m s l l rind n  biri  hesab  edilir.  Bu  m s l nin  h llinin  aktuallığı  bir 
daha ondan ibar tdir ki, lizin, Ca, B
2
(riboflavin) insanın qida rasionunda 
qıtlıq t şkil edir. 
Çör yin qidalılıq d y rinin qrtırılmasının  sas istiqam tl ri. 
Bu m s l nin h llind  birinci d r c li  h miyy t k sb ed n d nli 
bitkil rin seleksiyası il  m şğul olan müt x ssisl r hesab edilir. 

---

268 
 
Onlar  müxt lif  buğda  v   çovdar  bitkil rinin  ayrı  –  ayrı  sortlarının 
m hsuldarlığının  artırılmasında  deyil  eyni  zamanda  d nin  t rkibind ki 
zülal v  lizinin artırılması üz rind  d  çalışırlar. 
Insan  c miyy tinin  tarixind   ilk  d f   olaraq  seleksionerl r  d nli 
bitkil rin yeni tritikani növünü yaratmışlar. 
Bu  buğda,  çovdar  butkisinin  hibridi  olub,  valideyn  formalarının 
yaxşı  xüsusiyy tini  saxlamaqla,  amin  turşusu  t rkibin   gör   v  
x st likl r   davamlığına  gör   f rql nir.  D nin  t rkibind   zülalların 
artırılması onların  kin sah l rind  müxt lif aqrotexniki t dbirl rd nd  
asılıdır. 
Bunula yanaşı d nin qidalılıq d y rinin n z r  çarpacaq d r c d  
artırılmasında  saxlanma  v   emal  edici  müt x ssisl rin  d   rolu 
böyükdür. 
Bel   ki,  saxlanma  müdd tinin  optimal  variantının  t tbiq  edilm si 
say sind   ld  edilir. 
Aşağıdakı  cadv ld   n   q d r  sort  yüks kdirs ,  bir  o  q d r  un 
çıxımı v  qidalılıq d y ri d  az olduğu göst rilir. 
C dv l 12.
 
Qida m hsulları 
Buğda unu 
la sort 
I sort 
II sort 
K p kli 
Zülal 100qr unda 
Lizin 
Metionin 
v z olunmaz amin turşuları 
100qr unda 
10,3 
250 
100 
2890 
 
10,6 
290 
160 
3400 
 
11,7 
- 
- 
- 
 
12,5 
390 
180 
3870 
 

---

269 
 
Ca 
B
2 
Lizin 
18 
0,04 
44 
24 
0,08 
50 
32 
0,12 
- 
39 
0,39 
57 
 
Çovdar d nind n alınmış d nd  zülal 6,9; qabıqsızda 8,9; k p klid  is  
12,7%, lizin is   l nmişd  280, qabıqlıda 300, k p klid  43, B vitamini 
l nmişd  0,14, qabıqlıda 0,13, k p klid  0,15. 
Bel likl  k p kli buğda ununda zülalların miqdarı,  la sort buğda ununa 
nisb t n 1,2d f ; lizin is  1,5; metionin miqdarı,  la sort buğda ununa 
nisb t n  18, Ca miqdarı,  la sort buğda ununa nisb t n 2,2, vitaminB 
is  3,75 d f  artıqdır. 
Bu  buğda  unun  üyüdüm  prosesind   bir  neç   d f l rl   sortlu  unun 
alınması zamanı onun qidalılıq d y rinin aşağı alınmasından ir li g lir. 
Bir çox sortlu üyüdüm zamanı alınan unlardan is  qidalılıq d y ri daha 
artıq  olur.  Çör k  bişirm   s nayesind   çör k  v   çör k  bulka 
m mulatlarının üyüdüm zamanı alınmış undan istifad  edilir. 
Heyvan  m nş li  qidalardan  is   sas n  süd  v   süd  m hsulları  k smik, 
yağsız quru süd, süd z rdabı v  dig rl rind n istifad  edilir. 
Çör k m hsullarına yüks k zülali m hsullardan qatılması effekti onunla 
laq l ndirilir  ki,  onlar  n inki  çör yin  zülali  d y rini  (zülal,  lizin, 
metionin)  bel c   d   çör yin  t rkibid ki  insan  orqanizmi  üçün  vacib, 
qıtlıq t şkil ed n Ca v  B
2
 vitamini il  z nginl şdirirl r. 
Çör k  bişirilm   s nayesind   çör k  qidalılığının  artırılması  günün  vacib 
m s l l rind n  biri  hesab  edilir.  bu  m qs dl   çör k  –  bulka 

---

270 
 
m mulatlarının  istehsalında  vacib  hesab  edil n  buğda  ununun  bir 
m rh l li üyüdüm m hsullarından geniş istifad  edilir. 
Bununla  b rab r  çör yin  t rkibinin  hazırlanma  resepturasında  t bi ti 
etibarı  il   yüks k  zülali  birl şm l r   malik  olan  un  qatmalarından 
istifad  edilm si xammal olan unun t rkibi lizin, metionin v  dig r amil 
turşuların  artırılmasında  bel c d   bioloji  c h td n  insan  orqanimd  
qıtlıq t şkil edir. B
2
 vitaminin artırılmasına nail olur. 
Bir  çox  ölk l rd   çör k  t rkibind   zülali  birl şm l rin  artırılmasında 
quru süd z rdabından geniş istifad  edilir. 
M lumdur  ki,  paxlalı  v   b zi  yağlı  bitkil rin  toxumlarında  ehtiyac 
ş klind   zülali  birl şm l r  üstünlük  t şkil  edir  ki,  onların  t rkibi  amin 
turşuları il  z ngin olur, bioloji qidalılığına müsb t t sir göst rir. 
Bu  baxımdan  paxlalı  bitkil r  f sil sind n  soya  toxumları    I  yerl rd n 
birini tutur.  g r yumşaq buğda d nl rini zülali birl şm l r  gör  soya 
toxumunun  t rkibini  zülalların  miqdarı  il   müqayis   etdikd   3  d f  
buğdaya nisb t n artıqdır.(35,9% v  12,1%) 
Lizin  z ruri  amin  turşusuna  gör   is   soya  d nl ri  100qr-da,  buğda 
d nin   nisb t n  6  d f   çoxdur.  Metioninl rin  lizin   gör   is   3d f  
üstünlük t şkil edir. 
Dig r paxlalı d nli bitkil rin toxumlarında zülalın miqdarına gör  buğda 
d nind n  qat  qat  üstünlük  t şkil  edir  ki,  bunlardan  çör k  bişirm  
s nayesind  xammalın z nginl şdirilm sind  istifad  edilir. 
Bir  çox  hallarda  çör k  m mulatlarının  z nginl şdirilm sind   bu 
m qs dl   yetişdiril n  mikroorqanizml r  v   yosunlardan  istifad   edilir 

---

271 
 
ki,  bindanda  maya  göb l kl ri  v   bel c d   yodla  z ngin  olan  d niz 
k l mind n istifad  edilir. 
Çör yin mineral vitamin v  dig r göst ricil rinin artirilmasi 
yollari. 
 
Çör yin  qidalılıq  d y rinin  artırılmasında  t tbiq  edil n  üsullarla 
yanaşı  onların  mineral  madd l r,  vitaminl r  v   dig r  bioloji  f al 
birl şm l rl   z nginl şdirilm si  xüsusi  h miyy t  k sb  edir.  Çör yin 
mineral  madd l rl   z nginl şdirilim sind   sas  yeri  Ca  elementinin 
çör yin t rkibind  artırılması m qs d  uyğun hesab edilir. 
Bu  onunla  laq dardir  ki,  Ca  elementi  n ninki  çör yin  t rkibind  
el c d   kütl vi  sur td   istehsal  edil n  qida  m hsullarının  t rkibind  
defisit t şkil edir.  vv lki mühazir l rimizd  qeyd etdiyimiz kimi süd v  
süd  m hsulları  v   o  cüml d n  quru  südün  t rkibind   Ca  elementinin 
miqdarı 
çox 
olduğuna 
gör  
h min 
m hsullarla 
çör yin 
z nginl şdirilm si  m qs d   uyğun  hesab  edilir.  Bu  onunla  laq dardır 
ki,  Ca  elementi  n inki  çör yin  t rkibind   bel c d   kütl vi  sur td  
istifad   edil n  qida  m hsullarının  t rkibind   defisit  t şkil  edir.  vv lki 
mühazir l rimizd   qeyd  etdiyimiz  kimi  süd  v   süd  m hsulları  v   o 
cüml d n quru südün t rkibind  Ca elementinin miqdarı çox olduğuna 
gör   h min  m hsulla  çör yin  z nginl şdirilm si  m qs d uyğun  hesab 
edilir.  
B zi  dövrl rd   m s:  İngilt r d   II  dünya  müharib si  r f sind  
unun  Ca  elementi  il   z nginl şdirilm sind   sas n  t başird n  istifad  

---

272 
 
edilirdi. Hal – hazırki dövr  q d r d  ingilt r  unun t rkibin  mü yy n 
nisb td  t başir qatılır. Bütün növ unların t rkibind  t başirin 100qr-na 
235 – 390mqr – a q d r qatılması n z rd  tutur. 
D yirmanlarda  una  qatılmış  t başirin  insan  orqanizmi  t r find n 
c mi  16-17%-i  m nims nilir.  Buğda  çör yinin  hazırlanması  onun 
t rkibin   xüsusi  süd  turşulu  balatı  (acıtma)  ld   edilir  ki,  onun 
t rkibind ki  50-70%  Ca  elementi  insan  orqanizmi  t r find n  asanlıqla 
m mins nilir.  Bel   balatı  n inki  buğda,  el c d ,  qabıqlı  çovdar 
unundan  x mirin  hazırlanmasında  da  istifad   edilir.  fizioloji  t crüb l r 
zamanı mü yy n edilib ki, t başird ki Ca elementinin bu üsulla çör yin 
hazırlanmasında  t tbiqi  insan  orqanizmi  t r find n  onun  37,8%-  
q d ri asanlıqla m nims nilir. 
B zi ölk l rd  bölg d n asılı olaraq endemik x st lik hesab edil n 
zoba  qarşı  çör yin  yodla  z nginl şdirilm si  t crüb sind nd   istifad  
edilir.  Bu  m qs dl   kimy vi  c h td n  t miz  KJ-dan  v   yaxud  da  yodla 
z ngin olan t miz k l mi unundan istifad  edilir. 
Mineral  madd l rl   yanaşı  insan  rasionunda  günd lik  qida  hesab 
edil n  çör yin  z nginl şdirilm si  hesab  edilir.  Xüsus n  d   vitaminl  
z ngin olmayan unların z nignl şdirilm si m qs d  uyğun hesab edilir. 
Vitaminl  d nin v  müvafiq olaraq un v  çör kd  artırılması 2 yolla  ld  
edilir:  
1. 
seleksiya yolu il  d nint rkibind  vitaminl rin artırılması 

---

273 
 
2. 
sortlu  unun  alınmasında  üyüdüm  prosesi  zamanı  el  
şotkalardan  istifad   edilir  ki,  onun  say sind   vitaminl   z ngin  olan 
rüşeyml r undan ayrılmayıb, onun t rkibind  qalır. 
D n, un v  çör yin t rkibind  daha  az miqdarda olan  B
2
 vitamini 
il  z nginl şdirilm si böyük  h miyy t  malikdir. ABŞ-da h l  1942 – ci 
ild n  başlayaraq  buğda  unundan  hazırlanan  çör yin  B
1 
,  B
2
  v   PP 
vitaminl ri  il   geniş  sur td   z nginl şdirilm sin   başlanmışdır.  Keçmiş 
sovet birliyind  is  çör k bişirm d  geniş miqyasda B
1
 v  PP vitamini il  
z nginl şdirilm sin   h miyy t  verilirdi.  la  v   I  sort  buğda  unundan 
hazırlanması 1kq çör yin t rkibin  2mqr B
1
 v  20mqr PP vitamini daxil 
edilirdi.  1kq  l nmiş  undan  hazırlanmış  çör yin  t rkibin   is   1mqr  B
1
 
vitamini qatılırdı. B1, B
2
 v  PP vitamininin çör yin z nginl şdirilm sind  
istifad   edilm si  onların  çör k  hazırlanma  prosesind   nisb t n  yaxşı 
saxlanılmasıdır. 
X mirin  hazırlanması  müdd tind   C  vitamininin  c mi  15%-i 
saxlanılır.  Buna  gör   d   çör yin  bu  vitaminl   z nginl şdirilm si 
m qs d   uyğun  sayılmır.  Ölk mizd   v   yaxında  yerl ş n  xarici 
ölk l rd   yüks k  sartlu  buğda  ununun  vitaminl şm si  hal-hazırda 
t tbiq  edilir.  Yüks k  sortlu  100qr  un  kütl si  üçün  PP-2,  B
1
-0,4,  B
2
-0,4 
mpq qatılır.  la v  I sort vitaminl şdirilir unun t rkibind  (1mqr/100qr) 
müvafiq olaraq PP-3,2 v  4,2 , B
1
-0,57 v  0,65 , B
2
-0,44 v  0,48 
Çör k  bişm   s nayesind   müxt lif  texnoloji  amill rin,  qatmaların 
çör yin  xarici  görünüşün ,  formasına,  h cmin ,  m sam liliyin ,  fiziki-
mexaniki  xüsusiyy tl rin   t siri  olduğu  mü yy n  edilib.  Bu  baxımdan 

---

274 
 
çör yin  dad  v   aromatın,  el c d   qidalılıq  d y rinin  artırılması  yolları 
mühüm m s l  kimi qalmaqladır. Bu m qs dl  bir çox elmi –  t tqiqat 
işl ri  aparılmış  v   onların  müsb t  n tic l ri  çör kbişirm d   öz  ksini 
tapmışdır  ki,  texnoloji  amill rin  istifad sind   m qs d   uyğun  hesab 
edilir.