Texniki istismarını kompleks göstəricləri
Texniki istismarın son məqsədi nəqliyyat vasitələrinin məhsuldarlığından tam istifadə
etməklə daşımaların maya dəyərini aşağı salmaqdır. Bunun üçün istismarda texniki cəhətdən saz
olan nəqliyyat vasitələrinin sayını artırmaq, TQ və təmir xərclərini azaltmaq, işçilərin əmək
məhsuldarlığını yüksəltmək, əməyin elmi surətdə təşkili məsələlərində nəzəri fənlərdən (ehtimal,
etibarlılıq, kütləvi xidmət nəzəriyyələri) istifadə etmək lazımdır. Texniki istismarın səmərəliliyi
də elə bu deyilən və bunlara bənzər xüsusiyyətlərin göstəriciləri ilə qiymətləndirilir.
İstismar prosesində nəqliyyat vasitəsi müxtəlif texniki vəziyyətlərdə ola bildiyi üçün istifadə
edilmə dərəcəsi də müxtəlif qiymətlərdə dəyişir. Hərəkət tərkibinin istifadə edilmə dərəcəsi
ancaq onun texniki vəziyyətindən asılı deyil. Belə ki, əsas nəqliyyat vasitələrindən biri olan
avtomobil işləmə qabiliyyətinə malik olduğu halda bəzən istismara buraxıla bilmir. Avtomobilin
texniki cəhətdən saz olduğu halda istismar edilə bilməməsinin səbəbi işçi qüvvəsinin
(sürücülərin) olmaması, avtomobilin istismar materialları (yanacaq, yağ, texniki mayelər) o
cümlədən rezinlərlə (şinlə) təmin edilməməsi və s. ola bilər.
Hərəkət tərkibinin texniki vəziyyətini və istifadə edilmə dərəcəsini qiymətləndirmək üçün
uyğun olaraq texniki hazırlıq və istifadə əmsalları hesablanır (avtomobil nəqliyyatı üçün bu
əmsalları nəzərdən keçirək).
Texniki hazırlıq əmsalı ANM-də olan hərəkət tərkibinin hansı hissəsinin texniki cəhətdən saz
vəziyyətdə (işləmə qabiliyyətinin normal səviyyədə) olmasını xarakterizə edir. Bu əmsal
avtomobilin təqvim günləri üzrə nəqliyyat prosesində iştirak edə bilmə dərəcəsini təyin edir.
Texniki hazırlıq əmsalı bir avtomobil və park üçün aşağıdakı riyazi formulalarla təyin edilir:
;
t
i
i
t
D
D
D
,
t
i
i
t
AD
AD
AD
burada
D
i
və
D
t
– uyğun olaraq avtomobilin istismarda və təmirdə (TQ də nəzərdə tutulmaqla)
olma boş dayanma günlərinin sayı;
AD
i
və
AD
t
– uyğun olaraq istismarda avtomobil günlərinin
və təmir-texniki qulluqda avtomobil təmir günlərinin sayıdır.
Avtomobildən istifadə əmsalı müəyyən dövr üçün istismarda olma günlərinin həmin
dövrdəki təqvim günlərinə olan nisbəti kimi təyin edilir. Bu əmsal avtomobilin nəqliyyat
prosesində iştirak etdiyi istismar günlərini xarakterizə edir. Avtomobildən istifadə əmsalı bir
avtomobil və park üçün hesablanır:
;
s
t
i
i
i
D
D
D
D
,
s
t
i
i
i
AD
AD
AD
AD
burada
D
ts
– bir tsikldəki günlərin sayı;
D
s
– təşkilatı səbəblər təsirindən avtomobilin boş
dayanma müddətidir.
Avtomobildən istifadə və texniki hazırlıq əmsalları hər ikisi texniki istismarın səmərəliliyini
qiymətləndirən göstəricilər olduğu üçün onların arasında qarşılıqlı əlaqəni (nisbəti) nəzərdən
keçirək:
77
.
1
ts
s
ts
s
ts
s
t
i
i
i
D
D
D
D
D
D
D
D
Dt
D
t
Əgər
s
ts
s
D
D
qəbul etsək alarıq:
.
1
s
i
t
Buradan
).
1
(
s
t
i
α
s
– avtomobilin işə çıxdığı günlərin sayını nəzərə alan əmsaldır.
|