Mühazirə Nəqliyyat qarşısında qoyulan əsas məsələlər Nəqliyyat sistemində texniki istismarın yeri

Benzin mühərriklərinin yanacaqları.

 Bu mühərriklərdə yanacaq kimi benzinlər işlədilir.

    

Benzinlərin  avtomobil  detallarının  yeyilməsinə  təsir  edən  və  istismar  xüsusiyyətlərini 

qiymətləndirən  əsas  fıziki-kimyəvi  göstəriciləri  bunlardır:  fraksiya  tərkibi,  detonasiyaya  qarşı 

davamlılığı, benzinin tərkibində kükürdün, kükürdlü birləşmələrin, mineral (suda həll olunan) və 

üzvü turşuların, həmçinin qələvilərin miqdarı. 

Benzinlərin istismar keyfiyyətlərini xarakterizə edən əsas

 fiziki-kimyəvi xassələri aşağıdakı 

kimi qruplaşdırmaq olar: 

     а)  mühərrikin  imtinasız  işinə  təsir  edən  —  fraksiya  tərkibi  ,  doymuş  buxarların  təzyiqi, 

mexaniki qarışıqların və suyun olması; 

    b) mühərrikin gücünə və benzin sərfinə təsir edən — detonasiyaya davamlılıq, benzinin 

sıxlığı; 

c)  mühərrikin  yeyilməsinə,  texniki  qulluq  və  təmir  xərclərinə  təsir  edən,—  stabillik, 

çöküntü əmələ gətirməyə meyllilik, korroziya aqressivliyi. 

    

Fraksiya  tərkibi

  yanacağın  miqdarı  ilə  (%-lə)  onun  qovulma  temperaturu  arasındakı 

asılılığı göstərir (yanacağın müəyyən temperaturda qaynayıb ayrılan hissəsinə fraksiya deyilir). 

Fraksiya tərkibi yanacağın buxarlanma qabiliyyətini xarakterizə edir. Buradan aydınlaşır ki, işçi 

qarışığının  lazımi  tərkibdə  və  keyfiyyətdə  hazırlanması  fraksiya  tərkibindən  asılıdır.  Fraksiya 

tərkibinin  xarakterizə  etmək  üçün  standartda  benzinin  10,  50,  90%-nin  və  son  qovulma 

temperaturları göstərilmişdir. Bir sıra hallarda benzinlərin başlanğıc qovulma temperaturları da 

verilir. 

   Qovulma  temperaturlarının  qiymətlərindən  asılı  olaraq  benzinlərdə  işəsalıcı  (baş),  orta  və 

çətin buxarlana bilən fraksiyaların olması haqqında mühakimə yürüdülür. Benzinlərin qovulma 

temperaturlan aşağı olduqca soyuq havalarda mühərrikin işə düşməsi asanlaşır. Lakin qovulma 

temperaturu həddindən  çox kiçik olduqda isti  havalarda qida borularında  «buxar tıxacı»  əmələ 

gəlir ki, bu da mühərrikin işləməsinə mane olur. Benzinlərin qovulma temperaturları (həmçinin 

son  qovulma  temperaturu)  yuxarı  olduqda  onlar  çətin  buxarlanır  (xüsusən  soyuq  havalarda), 

silindrin divarlarındakı yağı sıyırıb karterə tökür, yağın keyfiyyəti pisləşir, bunun nəticəsində isə 

detalların  yeyilmə  dərəcəsi  yüksəlir,  yanacaq  sərfi  artır  və  s.  Bu  deyilən  xoşa  gəlməz  halların 

qarşısını  almaq  üçün  benzinlərin  qovulma  temperaturları  normalaşdırılır.  Müasir  avtmobil 

benzinləri üçün qovulma temperaturları aşağıdakı 

sərhədlərdə dəyişir. 

       Başlanğıc qovulma temperaturu    ................30- 65°C 

      10%-nin---"------"---                       ................45- 85°C 

      50%-nin---"--.........."---                   ..............100-125°C 

      90%-nin---"............"---                    ..............160-180°C 

      Son      ---"...........-"---                     ..............185-200°C 

      Benzinlərin  əsas  istismar  keyfiyyətlərindən  biri  də  onların  detonasiyaya  qarşı 

davamlılığıdır. Mühərrik detonasiya ilə işlədikdə mexanizmlərin detallarına təsir edən dinamiki 

yüklərin  miqdarı  artır,  temperaturun  yüksəlməsindən  araboşluqlarda  yağlar  buxarlanır  və  ya 

yanır.  Nəticədə  mühərrikin  ümumi  yeyilmə  dərəcəsi  dəfələrlə  artır.  İşçi  qarışığı  detonasiya  ilə 

yandıqda  alovun  yayılma  sürəti  1500-2500  m/san.-yə  (normal  yanmadan  100  dəfə  çox)  çatır. 

Mühərrikdə  detonasiya  ilə  yanma  getdikdə  silindrlərdə  təzyiq  sıçrayışla  artır.  Detonasiya  ilə 

---

31 

 

yanmada mühərrikin detalları qızır, o, sərt və qeyri-müntəzəm işləyir, gücü aşağı düşür, yanacaq 

sərfi  isə  artır  (şəkil  3.1).  Bütün  bunlara  görə  mühərrikin  ömür  uzunluğu  azalır.  Benzinlərin 

detonasiyaya  qarşı  davamlılığı  oktan  ədədi  ilə  qiymətləndirilir. 

Oktan  ədədi  izooktanla  normal 

heptan qarışığındakı izooktanın %-lə miqdarına deyilir 

ki, bu qarışığın detonasiyaya davamlılığı 

sınaqdan  keçirilən  benzinin  detonasiya  davamlılığına  bərabər  olur.  Oktan  ədədi  yüksəldikcə 

benzinin istismar keyfiyyətləri yaxşılaşır, o cümlədən detonasiyaya davamlılığı artır. 

    Verilmiş benzin üçün oktan ədədi etalon yanacağa görə sınaq üsulu ilə təyin olunur. Buna 

görə  dəyişən  sıxma  dərəcəsinə  malik  bir  silindrli  mühərriki  olan  standart  qurğulardan  istifadə 

edilir. Oktan ədədi motor (MON) və tədqiqat (RON) üsullarının biri ilə təyin edilir. Tərkibində 

aromatik  və  izoparafinli  karbohidrogenləri  olan  benzinlər  yüksək  detonasiya  davamlılığına 

malikdir.  Benzinlərin  tərkibində  kükürdlü  və  qatranlı  birləşmələrin  olması  onların  detonasiya 

davamlılığını  aşağı  salır.  Benzinlərin  oktan  ədədini  yüksəltmək  üçün  onların  tərkibinə  yüksək 

oktanlı birləşmələr - antidetonatorlar əlavə edirlər. Antidetonator kiml etil mayelərindən (TC-1, 

P-9)  daha  çox  istifadə  edilirdi.  1997-ci  ildən  Azərbaycan  Respublikasında  bu  antidetonator 

qadağan olunmuşdur. 

 

 

Oktan ədədi 

              

Şəikil . Gücün (N∙m) və yanacaq sərfinin (Q) oktan ədədindən asılılıq əyriləri. 

1 - gücün aşağı düşməsi; 2 - yanacaq sərfinin artması. 

 

     Mühərrikin  detallarının  yeyilmə  şiddətini  artıran  amillərdən  biri  benzinin  tərkibində 

kükürdün  olmasıdır.  Benzinin  tərkibində  0,003%  kükürd  olduqda  mühərrik  detallarının 

yeyilməsini vahid qəbul etsək, kükürdün miqdarı 0,1 %-ə çatdırıldıqda yeyilmə 2,7 dəfə, 0,2%-ə 

çatdırıldıqda  isə  detalların  yeyilməsi  3,9  dəfə  artır.  Kükürdün  yanacağın  tərikbində  olması 

silindrlərin,  porşen  üzüklərinin,  klapanların  və  digər  mühərrik  detallarının  yeyilmələrini 

sürətləndirməklə  bərabər  yanma  kamerasında  qurumun  əmələ  gəlməsinə  səbəb  olur.  Bunun 

nəticəsində  isə  mühərrikin  istilik  rejimi  pozulur,  karter  yağının  köhnəlmə  prosesi  sürətlənir, 

yanacaq  sərfi  artır.  Qurumun  və  həmçinin  sorma  kollektorunda  çöküntülərin  yaranma 

səbəblərindən biri də benzinin tərkibində qatranlı birləşmələrin olmasıdır. Buna görə standartda 

benzinin  tərkibində  qatranlı  birləşmələrin  olması  məhdudlaşdırılır  (istehsalatda  -  7mq/100ml, 

istismarda -15 mq/100 ml). 

    Mühərrik  detallarının  yeyilməsində  mineral  və  üzvü  turşuların,  həmçinin  qələvilərin  də 

rolu  az  deyil.  Dövlət  standartına  görə  yanacaqların  tərikbində  göstərilən  zərərli  birləşmələr 

olmamalıdır.  Buna  görə  benzinlərin  tərkibi  kəmiyyət  nöqteyi-nəzərindən  deyil,  keyfiyyətcə 

yoxlanılır, yəni turşuların və qələvilərin miqdarı deyil, ancaq onların olub-olmaması təyin edilir.