Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 622

41.  

. . 

. –  .: 

, 1979, 

240  . 

42. 

. ., 

. . 

. 

. 

-

. 

.: 

, 1991, 270  . 

43.  

. ., 

. . 

. 

.: 

, 2004, 464  . 

44.  

. 

, 

.  .: 

. 1983, 295  . 

45. 

. . 

. 

: 

. 

. 1983, 240  . 

46. 

. . 

. 

.: 

. 1982. 168  . 

47. 

. ., 

. . 

.  .: 

. 1971. 579  . 

48. 

. ., 

. . 

. 

.: 

-

.1980. 195  . 

49. 

. . 

: 

-

, 

: 

---

                                                                                  

 623

/

. – 

, 1983, 89  .  

50. 

: 

. 

 / 

. 

. 

-

; 

.: 

. . 

, 

. . 

. 

, 2002. 

51. 

. . 

. –  .: 

. 

., 1994, 336  . 

52. 

. 

. –  ., 1989, 512  . 

53.   http://www.ab.ru/~malavit/

54. 

. ., 

. ., 

. . 

: 

 / 

. .

. 

– 

: 

, 1995. – 

 2. 

143  .

55. 

. ., 

. . 

: 

 / 

. 

. .

. –  .: 

, 

. – 

520  .: 

.

56. 

. . 

. 

. –  .: 

, 

1992, - 176  .

57. 

http://www.air-cleaning.ru/d_method_rev.php

58. 

http://www.rucem.ru/oborud/15.html

59. 

http://rancom.ru/prod/ef.html

---

                                                                                  

 624

                                MÜND R CAT

                                                                               S h.                  

G R

……………………………………………….........1 

1. Ekologiyanın  sas anlayı ları v  sistemliliyi..... 4 

1.1. Ekologiyanın  sas 

rh formaları........................ 4 

1.2. Ümumi ekologiyanın qurulu u ……......……....... 6 

1.3. Ekologiyanın  sas t dqiqat obyekti..................... 8 

1.4. Ekologiyanın  sas bölm l ri............................... 9 

2. Ekologiyanın inki af tarixi, qrupları v   

    antropogen f aliyy tin t zahür formaları........ 20 

2.1. Ekologiyanın inki af tarixi……………….…….... 20 

2.2. Ekologiyanın qrupları………………………….... 22

2.3  Ekologiyanın qanunları .................................... 23

2.4. Antropogen f aliyy tin t zahür formaları...........36 

3. Ekoloji sisteml r v  ekoloji amill r...................40 

3.1.Ekosistemin konsepsiyası...................................40 

3.2. Ekoloji sisteml r.................................................46 

3.3.Ekosistemin inki afı v  dinamikası. 

      Suksessiya………………………………………....47  

3.4. Ekoloji amill rin t snifatı.............................. .....55  

      3.5.  qlim  m l  g tir n amill r................................69 

. 

---

                                                                                  

 625

4. Az rbaycanın  sas t bii ehtiyatları...................73 

4.1. T bii s rv tl r v  onların t snifatı .................... 73 

4.2. Ekoloji sisteml rin m hsuldarlı ı....................... 76 

4.3. Kurort – rekreasiya ehtiyatları............................81 

4.4. Karbohidrogen ehtiyatları...................................82 

4.5. Az rbaycanın torpaq ehtiyatları.........................82 

4.6. Az rbaycanın florası haqqında..........................90 

4.7. Az rbaycan Respublikasının me

l ri...............97 

4.8. Az rbaycanın faunası haqqında......................111  

4.9. Bioloji ehtiyatlar................................................130 

4.10. Qoruqlar v  yasaqlıqlar..................................131 

5. Az rbaycan  respublikasinin   sas  ekoloji 

    probleml ri v  onlara qar ı mübariz .............132 

5.1. Ekoloji t hlük sizlik anlayı ı.............................135  

5.2.Ab eron yarımadasının   sas ekoloji       

           probleml ri.........................................................138 

5.3. X z r d nizinin ekoloji  probleml ri.................142 

5.4. X z r d nizi s viyy sinin d yi m si  

      problemi ...........................................................149 

5.5. Az rbaycan torpaqlarının eroziyası.................150

5.6. X z r d nizinin ekoloji mühitinin mühafiz   

     sisteml ri ...........................................................154 

5.7. Eroziyaya qar ı mübariz  t dbirl ri..................155 

---

                                                                                  

 626

6. Biosfer. Biosferd  t kamül. Biosfer  t sir.....159 

6.1. Biosfer. Biosferin t rkibi v  xüsusiyy tl ri........159 

6.2. Biosferd  t kamül prosesl ri............................166  

6.3. T kamül prosesl rin  mutasiyanın v  t bii seçm   

        prosesl rinin t siri...........................................167 

6.4. Biosferd  madd l rin dövr etm si...................169 

6.5. Biosfer v  ekoloji f lak tl rin qar ısının  

       alınması...........................................................173 

7. Atmosferin qurulu u, çirkl nm  m nb l ri  v

    mühafiz sinin texniki vasit l ri v  üsulları....176 

7.1. Yerin Atmosfer t b q sinin yaranması............176 

7.2. Atmosfer t bii mühitin bir hiss si kimi..............178 

7.3.  tm sferin qurulu u.........................................181 

7.4. Atmosferd   qazların  balansı..........................184 

7.5. Atmosferin çirkl nm  m nb l ri......................188 

7.6. Atmosfer çirkl nm l rinin n tic l ri.................202 

7.7. Atmosferin radioaktiv çirkl nm l ri..................212 

7.8. Atmosfer havasının qorunma t dbirl ri............217 

7.8.1. Parnik effektin  qar ı  t dbirl r.....................221 

8. Atmosfer mühafiz sinin texniki vasit l ri v   

    üsulları...............................................................225

8.1. Qaz  tullantılarının t mizl nm  üsulları............230 

---

                                                                                  

 627

8.1.1 Qaz tullantılarının tozlardan t mizl nm   

         üsulları...........................................................231 

      8.1.2. Qazların tozlardan filtrl rl  t mizl nm si... 242 

      8.1.3. Qazların tozlardan skrubberl r vasit sil

               t mizl nm si.................................................246 

     8.2. Qaz tullantılarının SO

2

 v  H

2

S –d n  

             t mizl nm si...................................................250 

     8.2.1. Tullantı qazların SO

2

 – d n t mizl nm si.....252 

  8.2.2. Avtoklav üsulu il  qazların SO

2

–d n  

            t mizl nm si.................................................268 

8.2.3.  l nmi  qazların SO

2

–d n manqan, maqnezit                     

          v

h ng üsulu il  t mizl nm si...................270   

8.2.4. Adsorbsiya üsulları il  qazların SO

2

–d n                          

         t mizl nm si..................................................274 

8.2.5. Qazların termiki v  katalitik t mizl nm                     

         üsulları...........................................................275 

8.2.6. Qazların hidrogensulfidd n t mizl nm si.....278 

8.3. Kation s thi aktiv madd l rin istehsalında  

            yaranan qaz tullantılarının t mizl nm si      

            üsulları..............................................................287

8.4. Qeyri ionogen s thi aktiv madd l rin istehsalında  

       yaranan qaz tullantılarının t mizl nm si   

       üsulları.............................................................291 

---

                                                                                  

 628

8.5. Qaz tullantılarının azot oksidl rind n  

        t mizl nm si...................................................296 

8.5.1. Azot oksidl rinin katalitik oksidl

m si.........302 

8.5.2. Azot oksidl rinin(NO

x

) hidrogenl        

         reduksiyası.....................................................303 

8.5.3. Azot oksidl rinin (NO

x

) ammonyak il

         reduksiyası.....................................................305 

8.5.4. Azot oksidl rinin karbohidrogenl rl   

         reduksiyası.....................................................306 

8.5.5 Azot oksidl rinin oksigenli birl

m l rl

         reduksiyası.....................................................308  

8.5.6. Oksidl

dirici üsulla qazların azot oksidl rind n        

           t mizl nm si...............................................309 

8.5.7. Tullantı qazlarının azot oksidl rind n sorbentl r     

          vasit sil  t mizl nm si. ...............................311 

8.5.8. Qazların katalitik v  termiki t mizl nm

          üsullarları......................................................313 

8.5.9. Nitrat tur usu istehsalında yaranan tulantı      

          qazlarının t mizl nm si................................315 

8.5.10. Amonyak i tirakı il  azot oksidl rinin selektiv   

           reduksiyası..................................................322 

8.6. Qaz tullantılarının  karbon oksidind n  

        t mizl nm si...................................................325 

---

                                                                                  

 629

8.6.1. Mis-alüminium-xlorid m hlulu il  karbon oksidi 

         nin (CO) absorbsiyası....................................329   

8.7. Uçucu h lledici buxarlarının adsorbsiyası........331 

8.8. Qazların katalitik v  termiki üsullarla 

 

       t mizl nm si....................................................333  

8.9. Qaz tullantılarının hidrogenxloridd n t mizl n- 

       m si.................................................................334 

8.9.1. Hidrogenxlorid istehsalında alınan tullantı qaz- 

           larının t mizl nm si....................................343 

8.9.2. Kalsium xlorid istehsalında ayrılan qaz qarı ı ı- 

          nın  hidrogenxloridd n t mizl nm si............345 

      9. Litosferin qurulu u, çirkl nm  m nb l ri v      

          qorunması.........................................................351 

9.1. Litosfer v  onun qurulu u.................................351 

     9.2. Litosferin çirkl nm  m nb l ri..........................356 

      9.3. Torpaqların çirkl nm sin  n zar t..................372 

9.4. Qida z nciri üçün t hlük siz pestisidl rin                        

       istehsalı...........................................................373 

9.5. Maye

killi radioaktiv tullantıların z r rsizl

diril- 

       m si üsulları.....................................................375 

9.6. B rk m i

t tullantılarının z r rsizl

dirilm si,  

       utilizasiyası, l

v edilm  üsulları v   

       anbarla dırılması.............................................376 

---

                                                                                  

 630

9.7. B rk m i

t tullantılarının aerob biotermiki kom 

       posterl nm si..................................................378 

9.8. B rk m i

t tullantılarının zibil emalı zavodlarında      

       yandırılması.....................................................380 

9.9. Litosferin çirkl nm l rd n mühafiz si m qs dil   

       görül n t dbirl r...............................................381

9.10. Torpaqların monitorinqi..................................386 

10. Daxili su tutumlarının çirkl nm   m nb l ri v     

çirkab suların t mizl nm  üsulları...............389 

10.1. Daxili su tutumlarının çirkl nm  m nb l ri....389 

10.2.Çirkab sularının t mizl nm si üçün üsullar v

avadanlıqlar.....................................................396 

10.2.1.Çirkab sularının mexaniki üsulla t mizl n-

m si...............................................................399 

10.2.2. Çirkli suların mexaniki t mizl nm si prosesinin 

texnoloji sxemi...............................................412 

10.2.3.Çirkab sularının kimy vi v  fiziki-kimy vi 

üsullarla t mizl nm si....................................414

10.2.4.Çirkab sularının ion mübadil  üsulu il

t mizl nm si..................................................426 

10.2.5. Çirkli suların bioloji t mizl nm  üsulları......430 

10.2.6.S naye tullantı sularının adsorbsiya üsulu il

t mizl nm si  prosesinin texnoloji sxemi.......441 

---

                                                                                  

 631

10.2.7. Xlor üzvi madd l r istehsal ed n mü ssis l r-

d  yaranan çirkab suların adsorbsiya üsulu il

t mizl nm  qur usunun texnoloji sxemi......446 

10.2.8. Neft m hsulları il  çirkl nmi  suların t mizl n-

m  texnologiyası..........................................452 

11. Radiasiya  üalarının  traf mühit  ekoloji  

      t hlük si v  onlara qar ı  mübariz …………457

11.1. Radiasiya   üalarının t bi ti v   t siri haqqında 

sas anlayı lar...............................................457 

11.2. Radiasiya t hlük sizliyinin  sas prinsipl ri....461 

11.3.Radiasiya t hlük sizliyinin t min edilm si 

sah sind  dövl t normala dırılması..............465 

11.4. Radiasiya t hlük sizliyi 

raitinin qiym tl ndiril-

m si..............................................................467 

11.5.Ultrab növ

yi 

üaların növl ri v  müalic vi 

t siri haqqında.................................................473 

11.6.Ultrab növ

yi v  infraqırmızı 

üalanma v

onların t hlük si...............................................478 

11.7.  traf mühitin radioaktiv çirkl nm l rd n mühafi-

z si v  radiasiya s viyy sin  n zar t..............479 

12. Ekoloji f sadların  t bi td ki enerji tarazlı ına 

t siri................................................................484 

12.1. Çirkl nmi  sular.............................................487 

---

                                                                                  

 632

12.3. Ekoloji qloballa manın t zahür formaları.......490 

13. Ekoloji siyas tin  sas istiqam tl ri, sabit    

      inki afa keçid v  ekoloji probleml rin h lli..494

13.1. Az rbaycan Respublikasında ekoloji siyas tin 

sas istiqam tl ri...........................................494 

13.2. Sabit  inki afa  keçidin perspektivl ri.............502 

13.3. Ekoloji probleml rin h lli.................................510 

13.3.1. T bii ehtiyatlardan s m r li istifad ……….518 

13.3.2. Su ehtiyatları…………………………………520 

13.3.3. Atmosfer  havasının  mühafiz si…………..523 

13.3.4. Torpaq ehtiyatlarının qorunması……….…..524 

13.3.5. Me

 ehtiyatlarının  mühafiz si……………525 

13.3.6.S naye v  

m i

t tullantılarının idar

edilm si......................................................528 

13.3.7. Bioloji müxt lifliyin  qorunub saxlanıl-

ması............................................................529 

13.3.8. S hrala maya qar ı mübariz ……………..533 

13.3.9. Ekoloji  üurun formala masi  problemi.................534 

14.   traf mühitin mühafiz sinin  sas prinsipl ri   

       v  ekoloji  dövl t  proqramının m qs di.....544 

14.1. traf mühitin mühafiz sinin 

sas prinsip-

l ri....................................................................544 

14.2. Ekoloji  dövl t  proqraminin  sas  m qs di....545 

---

                                                                                  

 633

14.2.1. 

traf mühitin v ziyy tinin davamlı 

kild

pisl

m si....................................................545 

14.2.2. Sür tli 

h rl

m  n tic sind   torpa a yara-

nan t l bat...................................................546 

14.2.3. Torpa ın s m r li idar çiliyin  ehtiyac.......547 

14.3. Az rbaycanın 

traf mühit qanunvericiliyi v

proseduraları..................................................548 

14.3.1.Az rbaycan Respublikasının Konstitusi-

yası..............................................................548 

14.3.2. “ traf Mühitinin Mühafiz si Haqqında” Qa-

nun....................................  .........................549 

15.  traf mühitin monitorinqi...............................550 

15.1.  Ekoloji monitorinq haqqında ümumi m lumat v

onun v zif l ri................................................550 

15.2. Atmosfer havasının monitorinqi………………553 

15.3. Su obyektl rinin monitorinqi…………………..554 

15.4. X z r d nizinin (gölünün) Az rbaycan Respub-

likasına m nsub olan bölm sinin çirkl nm sinin 

monitorinqi.....................................................564 

15.5. Torpaqların monitorinqi..................................568 

15.6. Mineral-xammal ehtiyatlarının monitorinqi…..570 

15.7. Bioloji ehtiyatların monitorinqi……………...…572 

15.8. Atmosfer ya ıntılarının monitorinqi…….…….576  

---

                                                                                  

 634

15.9. Radioaktivliyin monitorinqi……………………577 

15.10. 

traf mühit   z r rli fiziki t sirl rin moni-

torinqi…….…………………………………….580 

15.11. Tullantıların monitorinqi................................583 

15.12. Sanitariya-epidemioloji monitorinq...............584 

15.13. Ekzogen geoloji v  seysmogeodinamik proses-

l rin  traf mühitin v ziyy tin   t sirinin monito-

rinqi..............................................................588 

15.14. Xüsusi mühafiz  olunan t bi t 

razil rinin 

monitorinqi...................................................591 

16. Dövl t ekoloji ekspertizanın m qs di v

v zif l ri.........................................................593 

16.1. Dövl t ekoloji ekspertizasının m qs di..........593 

16.2. Dövl t ekoloji ekspertizasının v zif l ri.........594 

16.3. Dövl t ekoloji ekspertizasının obyektl ri…….595 

17. Az rbaycanın ekoloji t hlük sizliyi sah sind

beyn lxalq  m kda lıq..................................596 

17.1. Ölk nin ekoloji t hlük sizliyi sah sind  beyn l-

xalq  m kda lıq prinsipl ri.............................596 

17.2. Ölk nin ekoloji t hlük sizliyinin beyn lxalq as-

pektl ri...........................................................606 

17.3.Ekoloji t hlük sizliyin t minatında iqtisadi 

mexanizml r...................................................610